Балалар мен жасспірімдерді диспансерлеуді йымдастыру
15. ыздарды алдын алу медициналы тексерулерін мынадай жас кезедерінде жргізу ажет: 1 жас - бейтарап кезе, 6-7 жас - жасспірім алды кезе; 11-12 жас - жасспірім кезені басы; 15 жас - жасспірімдік кезені жоарлауы; 17-18 жас - айталанан
жынысты белгілерді дамуын дрыс тексеру мен баалауды амтитын
жасспірімдік кезені аяталуы.
16. Дрігер акушер-гинеколог ыздара 15 жастан бастап ата-аналарыны (ораншыларыны) рсаты болан жадайда гинекологиялы тексеру жргізеді. Олай болмаан жадайда тексеруді міндетті трде амбулаториялы картада немесе зге медициналы жатта крсетілген адамдарды атысу фактісін белгілей отырып, екінші медицина ызметкеріні атысуымен екі олды ректо-абдоминальды зерттеу жргізеді.
17. Балалар мен жасспірімдерді алдын алу тексеру кезінде былайша блу ажет:
І-топ - туан кезінен бастап 18 жаса дейінгі дені сау ыздар. Бірінші топтаы ыздарды дисансерлеуді негізгі міндеттері: дене жне жынысты дамуын баалау; рпаты болу жйесі алыптасуыны бзылуыны клиникаа дейінгі нысандарын ерте диагностикалау жне уаытында оларды алдын алу.
ІІ-топ - рпаты болу жйесі алыптасуыны бзылуына себепкер болатын созылмалы аурулармен ауыру ауіпіне аныталан жасспірім ыздар; созылмалы ауруларды компенсацияланан аымы, жіті кшейген аурулары, жынысты дамуындаы ауытуы, еттекір функциясыны ртрлі бзылулары бар ыздар. Осы топты диспансерлеуді негізгі міндеті - рпаты болу функциясы (етеккір функциясы) дамуыны бзылуын жне ауруларды кшеюін болдырмау.
ІІІ-топ - созылмалы аурулары аымыны жиі асынулары бар ыздар. Стационар жадайында жргізілетін ауруларды емдеу, за кезедік оалту бл топты диспансерлеуді негізгі міндеті болып табылады.
ІІІа-топ - жынысты дамуында кемшіліктері бар ыздар, гормональды емес терапиямен емделетін етеккір функциясыны ртрлі бзылу нысандары бар жасспірім ыздар.
ІІІб-топ - гормональды терапиямен дрысталатын етеккір функциясыны ртрлі бзылу нысандарымен жынысты дамуында кемшіліктері бар ыздар.
ІІІв-топ - эндокриндік жне генетикалы патологиясы бар, траты гормональды жне хирургиялы тзетулерді ажет ететін рпаты болу жйесіні даму ауытулары бар ыздар.
18. ыздарды диспансерлеу педиатрды (жасспірімдер кабинеті терапевіні) жне аурулара арай баса да мамандарды атысуымен кешенді жзеге асырылуы тиіс.
19. Науас ызда экстрагенитальды жне гинекологиялы аурулары болан жадайда балалар гинекологын (акушер-гинекологын) оса аланда мамандарды консилиумімен негізгі ауруы аныталады. Балалар гинекологы (акушер-гинекологы) айындалан гинекологиялы патология бойынша науасты кешенді сауытыруа атысады.
20. Бірінші, екінші, шінші топтаы ыздар диспансерлік баылауды барлы кезеінде диспансерлік есептен алынбайды.
21. 15 жаса толан науас жне ауырып алу аупі бар ыздар жасспірімдер кабинетіне диспансерлік баылауа беріледі.
22. Екінші жне шінші топтаы 18 жаса толан науас жасспірім ыздар йелдер консультациясыны (кабинетіні) акушер-гинеколог дрігеріні диспансерлік баылауына беріледі.
азіргі уаытта оамда жасспірімдерге жынысты білім беру кп ажет етілген. Бл оларды жынысты тртібіні заманауи ерекшеліктеріне байланысты: жыныс аралы арым-атынас сратарыны актуалдылыын, контрацепция, жынысты атынас арылы берілетін инфекциядан ораныс жне т.б. негіздейтін бірінші жынысты атынаса тсетін жасы тмендеген.
ЫЗ БАЛАЛАРДЫ ЖЕКЕ БАС ГИГИЕНАСЫ
Ø Жеке бас гигиенасы е бірінші дене шынытырудан, дрыс таматану, алыпты йыдан басталады.Сонымен оса киім, іш киім,ая киім жне оршаан ортадаы заттарды да тазалыы кіреді.
Ø сіресе етеккір кезінде. Себебі инфекцияны жтыру аупі жоары. Жиі 3-4 саат сайын тсемелерді ауыстырып, кем дегенде 2 рет дрет алып тру керек;
СЫРТЫ ЖЫНЫС МШЕЛЕРІНІ КТІМІ
Ø Кніне кем дегенде 2 рет азанда жне кешке дрет алу;
Ø Дрет алар алдында олды сабындап жуу керек;
Ø лкен жне кіші еріндерді жуу;
Ø Шап аймаын жуу;
Ø Жамбасты тменгі жатары;
ЕТЕККІР КЕЗІНДЕГІ ГИГИЕНА
алыпты етеккір 3-7 кн;
бл кндері кнделікті жмыстарды атара береді;
Біра атты физикалы жмыстарды атаруа болмайды;
алыпты температурада болу керек;
Ащы таамдарды жеуге болмайды. Алкоголь ішуге болмайды. анны кп келу аупі бар;
ü Етеккір еркін ау керек жне сііру шін арнайы матадан жасалан тсемдер олдану;
ü Жыныс мшелерін 2-3 рет жылы сумен жуу;
ü 3-6 саат сайын тсемдерді ауыстыру;
ü Жынысты атынаса тспеу:
ü Душ абылдау;
ü Ванна, баня олдануа болмайды.
ИНТИМДІ ГИГИЕНА
¢ азіргі кезде ыз-келіншектер арасында абыну аурулары, жатыр, осалыларыны аурулары кбейіп жатыр.Бл ынап микрофлорасыны бзылуы.
¢ Бл гинекологиялы ауруларды 60-75% райды. Гигиеналы процедураларды сатамаан жадайда йелдерді бедеулігіне алып келеді.
v Жуу ретімен кніне 2-3 рет жылы сумен жуу.Инфекция кірмес шін;
v Губка, мачалканы ажеті жо. Тері нзік боландытан жырып жіберуі ммкін;
v Жуаннан кейін слгімен сртуге болмайды. Тек ылалдандыру керек;
v Слгі таза, жмса болуы ажет. Онымен тек жалыз зі олдану керек;
v Сырты жыныс мшелері сабына сезімталдыы жоары болан жадайда арнайы абынуа арсы, гипоаллергиялы гелдер сынады. Олар ратпайды, ылалдандырып, жаымсыз иістерді шыуына кедергі жасайды
Жынысты мір гигиенасы
v Некеге труа 18 жастан рсат беріледі. Бл кез жынысты мшелерді дамып, рпа рбітіп, ртрлі аурулара бейім шаы.
v Некеге трмас брын ыз бен жігіт дрігерді тексерілуіне бару керек.Бл ауруларды, бедеулікті алдын-алу болып табылады. Алашы жынысты атынаста ызды пердені жыртылуы болады. Аналы безді функциясы згеріп, зат алмасу процесі болады. Гигиенаны сатау те ажет.
Жынысты атынаса тспеу уаыттары:
v 1.Етеккір кезінде
v 2.Венерологиялы аурулардан емделу кезінде
v 3.Аяы ауыр кезді алашы жне соы 2ай ішінде
v 4. Аборттан сон 4-6 айа дейін
Біріншілік жасанды тсікті, жоспарланбаан біріншілік босануды жне жынысты атынас арылы берілетін инфекцияларды алдын алу жасспірімдер контрацепциясыны негізгі масаттары болып табылады. Жасспірімдер контрацепциясыны талаптары:
1. Жоары нтижелілік
2. денсаулыа зиян болмау
3. олдануа оай
4. олжетімді
Контрацепция дістерін блеміз:
физиологиялы;
тосауылды (механикалы);
спермицидтік (химиялы);
гормональды;
жатырішілік;
шыл контрацепция.
Жоарыда аталандардан жасспірім ыздара келесі контрацепция дістері сынылады:
Ø тосауылды (механикалы);
Ø спермицидтік (химиялы);
Ø гормональды;
Ø шыл контрацепция.
Контрацепцияны тосауылды дістеріне кіреді: мше аптар, ынапты диафрагмалар, мойынды алпашалар, контрацептивтік губкалар.
Мшеаптарды олдану ажет емес жктіліктен сатап ана оймай, сонымен атар жынысты жолмен берілетін инфекцияны соны ішінде АИД инфекциясынан сатайды. Мшеапты жыртылуы (150-300 жынысты атынаса 1 жадай) бл дісті негізгі кемшілігі болып табылады. Сондытан контрацептивтік тиімділігі салыстырмалы тмен, Перл индексі- 12,5-20,0.
Сперматазоидтарды канала кіруіне механикалы кедергі келтіретіндей етіп, жатыр мойнын жауып, диафрагманы ынапа енгізеді. Жиі диафрагмамен бірге спермицидтік гельмен немесе креммен олданады. Ол оны контрацептивтік тиімділігін арттырады. Перл индексі 12,0-14,0. ынапты диафрагмаларды жне мойынды алпашаларды олдану иын жне контрацептивтік тиімділігі тмен боландытан жасспірімдерге тиімділігі аз.
Контрацептивтік губка зіне механикалы жне химиялы дістерді серін біріктірген. Ол жатыр мойны каналына сперматозоидтарды енуіне кедергі келтіреді жне спермицидтік зат бледі. Бл діс олдануа ыайлы жне жыныс жолдары арылы берілетін инфекциялардан орайды, біра контрацептивтік тиімділігі 13,9-24,5. Тиімділігі тмен боландытан жасспірімдерге сынылмайды.
Контрацепцияны спермицидтік дісі сперматозоидтарды жасушаларыны мембранасын бзатын заттарды олдануа негізделген. Бл препараттарды дрыс олану те маызды: спермицидтер жынысты атынаса 0,5-1 саат брын ынапа тере енгізіледі. Олар жатыр мойнымен тиіп тру керек. Перл индексі– 0,68.
Спермицидтермен тосауылды дістерді біріктіріп олдананда контрацептивтік тиімділігі артады. Мысалы: мшеап немесе диафрагмамен спермицидтерді біріктіріп олдану жктілікті болу аупін азайтады, жынсты жол арылы берілетін кптеген аурулардан, белгілі бір ораныс амтамасыз етеді, абыну ауруларыны даму аупін бірнеше есе тмендетеді. Бл мселелер жасспірімдер шін актуальды. Траты емес, эпизодты жынысты мірде олану ммкіншілігі бл дістерді артышылыы болып табылады.
Гормональды контрацептивтерді сер механизмі:
ü гонадтропты гормондарды секрециясын жне аналы безді овуляторлы функциясын тмендету;
ü сперматозоидтарды жатыр уысына енуіне кедергі келтіретін цервикальды шырышты ттырлыын жоарылату;
ü эндометрийді згеруіне байланысты жмырта жасушасыны имплантациясыны алдын алу.
Гормональды рамына байланысты гормональды контрацептивтер блінеді:
Ø комбинирленген оральды контрацептивтер (КОК);
Ø рамында прогестерон бар контрацептивтер (мини-пили).
комбинирленген оральды контрацептивтер рамында эстроген (этинил эстрадиол ЭЭ) жне прогестаген бар. Эстрогендер санына байланысты блінеді:
жоары дозалы КОК — 35 мг кп ЭЭ (Овидон, Антеовин);
тмен дозалы КОК — 30 мг ЭЭ (Марвелон, Фемоден);
микродозалы КОК — 20 мг ЭЭ (Логест, Линдинет 20, Новинет, Мерсилон).
Енгізу жолына байланысты блінеді:
v оральды (таблеткаланан);
v инъекциялы (Депо-Провера);
v имплантанттар (Норплант);
v трансдермальды (Евра);
v ынапты (НоваРинг).
Таблеткаланан КОК монофазалы, екі- жне шфазалы болып блінеді. Монофазалы КОК- р таблеткасында бірдей млшердегі эстроген жне гестагендік компоненттер бар. Екі- жне ш фазалы КОК- науасты абылдайтын циклды фазасына байланысты р таблеткасындаы эстрогендік жне гестагендік компоненттері ртрлі.
ДД мліметтеріне сйкес жасспірімдерге жктілікті алдын алу шін монофазалы препараттар сынылады. Артышылытары:
v контрацепцияны инвазивті емес заттарыны ішіндегі тиімділігі жоары;
v дісті айтымдылыы оай;
v ауіпсіз діс жне за олдану ммкіндігі.
Заманауи КОК жоары тиімді, жас ызды етеккір циклыны реттелуіне септеседі, дене салмаыны арттырмай альгодисменореяны жояды, зат алмасу рдісін бзбайды, гормональды дефицитті орнын толтырады, осымша емдік асиеттері бар. Жанама серлері абылдауды алашы 3 айында крінуі ммкін, кейін олар жойылады.
рамында прогестаген бар таблеткалар (мини-пили). Тиімділігі тмен, біра рамында гестагендерді минимальды дозасыны болуына жне эстрогендерді болмауына байланысты жасспірім азасы шін зиянсыз. Бл топа Экслютон и Чарозетта препараттары жатады. КОК абылдауа арсы крсеткіштері (ан ю бзылысы бар, бауыр аурулары, антты диабет, АГ, лактация) бар адамдара осы препараттарды абылдауа болады.
Жыныс жолдары арылы берілетін инфекциялардан орамауы бл дісті айтарлытай кемшілігі болып табылады.
Г.Гритсес кзарасы бойынша жасспірімдерге жктілікті алдын алу шін «екілік» дісі олдану керек. Ол тмен дозалы оральды контрацептивтерді жне мшеаптарды олдану.
Жатырішілік контрацепция (ЖІК). Жатыр уысыны клемі кіші боландытан, жасспірімдер шін бл діс тиімсіз. Себебі ол серіппені тсуіне жне тіпті жатыр перфорациясына келуі ммкін
Шыл контрацепция дісі жоспарланбаан жктілікті пайда болу аупін айтарлытай тмендетеді. Контрацепцияны бл трі посткоитальды, экстремальды, тез, лездік деп те аталады.
ШК олданылатын жадайлар:
v Егер оралмаан жынысты атынас болса (яни, ешандай контрацептивтік дістерсіз);
v Егер жынысты атынас барсында мшеап жыртылса немесе шыып кетсе;
v Егер йел ынаптан диафрагманы немесе апашаны ерте алса;
v Егер ЖІС экспульсиясы аныталса (зіндік тсуі);
v Егер йел жктілікті алдын алатын таблеткаларын олдануды мытса немесе кеш абылдаган жадайда;
v Егер йел жынысты атынаса кштеп итермеленсе.
Шыл контрацепция дістері:
v Гормональды препараттарды олдану (Юзпе, Даназол дістері);
v Шыл контрацепция шін арнайы дайындалан таблеткалар (гормональды, гормональды емес);
v ЖІ контрацепция.
сыныстар
Ø Траты емес жынысты мірі бар кптеген жасспірімдер шін, мшеап контрацепция дісі ретінде сынылады. Ол жктіліктен ана емес, сонымен атар ЖЖБИ жне белгілі бір жадайларда ЖИТС орайды.
Ø Жасы лкен ыздар химиялы заттармен осарланан ынапты диафрагмаларды олдана алады. Шарты- диафрагманы немі олданбау жне траты серіктес.
Ø Физиологиялы дісті траты етеккір циклы бар, дисциплинамен ерекшеленетін жне траты бір серіктесі бар ыздара сынуа болады.
Ø ЖІ контрацептивтік заттарды жктілігі болып ойан жасспірімдерге сынуа болады. Шарты- инфекцияны болмауы, траты бір серіктес.
Ø Тмен дозалы оральды контрацептивтер траты жынысты мірмен мір сретін ыздар шін тиімді. Шарты- экстрагенитальды ауруларды болмауы.
Ø Барлы жасспірімдерде шыл контрацепция дістер туралы білуі керек. Осы арылы олар жоспарланбаан жктіліктен жне жасанды тсіктен саталады.
ОРЫТЫНДЫ
Сонымен орыта келе, контрацепция дістеріні жне заттарыны алуан трі бар екенін білдік. Жасспірімдерге ішінен е жасысы спермицидтермен біріккен тосауылды діс, гормональды препараттар келеді.ал ЖІ заттар жне физиологиялы діс сйкес келмейді. Контрацепция дісін жасспірімні жауапкершілік дрежесіне, жынысты міріні арынына, экстрагенитальды ауруларыны болу- болмауына, жынысты серіктесіні тратылыына, жктілікке байланысты жоспарларына негізделіп, индивидуалды тадалынылады. Себебі дрыс жне уаытылы жргізілген контрацепция жасспірім ызды жне болаша ананы репродуктивтік денсаулыын сатайды.
Пайдаланылан дебиеттер тізімі
1. Под редакцией. В. Н. Прилепской Руководство по контрацепции
2. С. Тор-Видеманн Контрацепция. Естественный метод
3. Б. Денисов, В. Сакевич Применение контрацепции в России (по материалам выборочного обследования). "Доказательная медицина и клиническая эпидемиология". М.: Ньюдиамед, 2009, вып. 1. Проверено 1 декабря 2009.
4. Пересада О.А., Колодко Т.В. Методы контрацепции: современные подходы и новые возможности. Минск: БелМАПО, 2006.
5. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V050003502_
6. http://atyrau-zozh.kz/attachments/article/110/%D0%BC%D1%86%D0%B7%20%D0%BA%D0%B0%D0%B7%20%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%82.pdf