АЗАМАТТЫ АЛАЙ АНЫТАЛАДЫ?

Адам туанан со азамат болып алыптасады. йткені оан мемлекетті егемендігіне байланысты ытары мен міндеттері беріледі. Азамат – ымы публистикалы маынасында жиі олданылады, ол адам - з Отаныны лы (немесе ызы) деген ымды білдіреді.

Азаматты проблемаларды мні - жеке тла зыреттілігіні ажеттіліктері мен маызды конституцияны міндеттері тыыз байланыста болуымен аныталады. Ата Зада «Адам, оны ыы мен бостандыы жоары нды байлы. Адамны бостандыы мен ыын орау жне сатау мемлекет міндетіне жатады», - деп айтылан.

Азаматтыты тсінігі мен оны принциптері.

«Азаматты» тсінігіні мазмны туралы сратар конституциялы ытарды крделі проблемасы болып келеді. азіргі уаыта дейін азаматтыты онымен байланысты ыты рекеттерді наты берілген анытамасы жо.

Азаматты сзіне алашыларды бірі болып, анытама беруге рекет жасаан орысты белгілі загері С.С. Кишкин. Айтылан проблемаларды талдауды нтижесінде ол «азаматты мемлекетті саясат жйесіні жне барлы ыты элементтерін анытау ммкіндігіне негізделген мемлекетпен байланысан жеке тла».

Азаматты алай аныталады? - дегенде мемлекет азаматтара толы ытары мен бостандытарын белгілеп берсе, ал азаматтар зады трде белгіленген салытарды, алымдары жне зге де міндетті тлемдерді тлеу сияты жзеге асырады.

 

Тапсырмалар.

1. Мтін бойынша жаа сздерге сздік жасаыз.

2. Мтінді орыс тіліне аударыыз.

3. Азаматты алай аныталады? деген таырыпа сбат рыыз.

4. Сіз з еліізді азаматтыы туралы не айта аласыз?

АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫ КОНСТИТУЦИЯСЫ

АЛТЫН ЗА – АТА ЗА

рбір мемлекет оам тіршілігінде тртіп болуын адаалайды. Тртіп болу шін за шыарады. Бізді алашы Ата заымыз 1993 жылы 28 атарда абылданды. 1995 жылы 30 тамызда азіргі Ата заымыз абылданды. Яни е негізі, е басты за – «Ата За» немесе «Конституция» (латын сзі «constitutio»).

Конституцияны 1-бабында: «азастан Республикасы зін демократиялы, зайырлы, ыты жне леуметтік мемлекет ретінде орнытырады, оны е ымбат азынасы – адам жне адамны мірі, ытары мен бостадытары» делінген.

азастан Республикасында адам ытары мен бостандытары ркімге туанынан тиесілі. Республика азаматтарыны ытары мен міндеттерін Конституция анытайды.

 

Тапсырмалар.

1. Сздікпен жмыс жасаыз. Сздерді оып, аударыыз. Айтылуына, жазылуына кіл блііз.

2. Мына сздермен сз тіркесін, 3-4 сйлем растырыыз:

Мемлекет, ы, рыптар, ділеттілік, ережелер, задар, кімет, оам, тртіп, зайырлы, леуметтік, бостанды, міндеттер, ркениетті.

3. рбір азаматты андай ыы, бостандыы жне міндеттері болады деп ойлайсыз?

4. Мтіндегі етістіктерді сз рамына талдаыз.

5. Синоним сздерді маынасын тсініп, сйлем раыз.

Ата за – конституция;

пайда болу – туу- шыу –жары кру;

ыдырау – кйреу – жабылып алу;

ділеттілік - ділдік – шынды – аиат;

билік – басарушылы – иелік – ожалы;

билеу – басару – мегеру – иелену – стемдік жасау;

ереже – аида – тртіп – жол – жоба.

6. Мтін бойынша тсінгеніізді гімелеіз.

7. Буын ндестігі задылыына баынбай тран сздерді табыыз: аыл, жшік, азір, терезе, ебек, саудагер, байра, олмен, азамат, нерпаз, бостанды, емхана, леуметтік, міндет, заымыз, ебекор.

МЕН - АЗАСТАН АЗАМАТЫМЫН

Мені туып-скен жерім – азастан. азастан – Еуразия рлыындаы е лкен мемлекеттерді бірі. азастан Республикасы - з аумаында тратын барлы азаматтарды орта Отаны.

Отаншылды з йінен басталады. Кімде-кім ата-анасын ардатаса, бірге тран бауырларымен тату болса, зіні скен ауыл, аласын, туан лтын сыйлап, адірлесе, сол адам отаншыл болады.

азастанны ке даласын, биік тауларын, ормандары мен клдерін крген адам оны еш уаытта мыта алмайды. Біз жер шарыны осындай слу, бай лкесінде трамыз. Ол – бізді Отанымыз.

Мен азастанда тратынымды матаныш етемін. азастан азаматы ретінде туан Отанымды, халымды рмет ттамын.

рбір азастанды азамат атамекенін, ел намысын орайтын, ата салтын бзбайтын, айырымды болуы керек.

азастанды азамат отанды сйетіндігін сзбен емес, іспен длелдеуі ажет.

 

Тапсырмалар.

1. Мтіннен жаа сздерді кшіріп жазыыз, аударыыз, сз тіркестерін, сйлемдер растырыыз.

2.Мтінді мнерлеп оып, мазмнын тсінііз.

3.Мтін бойынша мына сратара жауап берііз:

а) андай адам з отаныны патриоты бола алмайды?

) Отаншылды андай асиет?

в) азастан жері андай?

г) азастан азаматы андай болуы керек?

4.адірлеу, астерлеу, тату, рметтеу сздеріне фонетикалы талдау жасаыздар.

5.Мтіннен болымсыз етістіктерді теріп жазыыз.

6. Сйлем мшесіне талдаыз.

Мен азастанда тратынымды матаныш етемін. азастан азаматы ретінде туан Отанымды, халымды рмет ттамын.

7. Бос орынды толтырыыз.

Мен --------- тудым. Мені Отаным -----------. Біз туан Отанымыза ----------. азастанны жері --------. аза тілі --------- . Мен - азастан ------------. азастанды --------- Отанын орайды.

Керекті сздер: ызмет етеміз, мемлекеттік тіл, азаматымын, азастан, ке-байта, азамат, азастанда.

 

сынылатын дебиеттер:

1. Кзекова З. аза тілі. Жоары оу орындарына арналан оулы (тілдерді оытып

йретуді ортаы кезеі шін). Астана: Таным, 2003.

2. Кзекова З., арасова Г. аза тілі (ЖОО экономика факультеттеріне арналан). Алматы: аржы-аражат, 1997.

3. Аяпова Т. аза тілі (Негізгі оулы, й кітабы, малім кітабы). Алматы, 1998.

4. Бектров Ш.К., Бектрова А.Ш. аза тілі (Ана тілі дегейінде йрету ралы). Алматы, 1998.

 

СЖ арналан баылау тапсырмалары (11-таырып) [осымша 14,15,17,18,19]

1. «Азаматты алай аныталады?» таырыбына гіме.

2. «азастан Республикасыны Конститутциясы» таырыбына гіме.

3. «Мен азастанны азаматымын» таырыбына шыарма жазу.