Иы белдеуіні аасы

Адамны иы белдеулеріні эволюция трысында дамуына, оларды жруге атыспауы, оны есесіне дене ебегіні трлері, серін тигізеді. Иы белдеуіні аасында (адамны) тік жруіне байланысты зіне ана тн ерекшелігі бар. Оны негізгі ерекшелігі мынау: олды рылысы адам ебек етуіне байланысты икемделген. Ая сйектері, сіресе жіліктері, ол жіліктеріне араанда жуан жне мыты. Егер, ая сйектері денені салмаын стап, жріп труа бейімделсе, ол сйектері адамны алуан трлі ажайып ебек трлерін атаруына, оны дамытуа ммкіндік береді. Бан длел ауыр жне крделі ебек - жк ктеру, жер азу, ааш егу, машина сайман ралдарын жасау жне т.б. жатады. те лсіз имылдары, те нзік, уа электронды бйымдар жинау, кішкентай кол саатын жасау, рнектеу, сызу жне сол сияты толып жатан ажайып ол нер ебектері.

Иы белдеуі иы жне ол сйектерінен трады. Иы белдеуі арылы ол сйектері денемен байланысады. Бана (4 сурет) мен жауырын (5 сурет) бірігіп иы белдеуін райды.

Бананы бір басы тстікпен, екінші басы жауырынмен буын арылы жаласады. Кеудені сырты жаына орналасан жалпа, шбрышты сйек жауырын деп аталады.

   
Сурет 4. Бана Сурет 5. Жауырын

 

 

ол сйектері екі зын сйектен: топан жілік (6 сурет) пен крі жіліктен (7 сурет) (шынта сйек, шыбы сйек) трады. Білезік сйек алаан сйек жне сауса сйектері - ол басы сйектері болып саналады (8 сурет). Білезік сйектері олды басын озалтады.

 

Сурет 6. Топан жілік Сурет 7. Шынта жне шыбы сйектері

ол басыны сйектері р трлі са сйектерден ралан. Блар блшы ет сіірлері арылы байланысады. Алаан жне сауса сйектеріні буындар арылы жаласуы, олды ауыр жне крделі жмыстар атаруына ммкіндік туызады.

Жауырынны ш шеті бар: сті 1, медиальды 2 жне латеральды 13, тменгі 12 жне стігі 10. тігі шетінде 2 ойыы бар. Медиальды шеті омырта жотасына арай орналасан, ал латеральды шеті олтыа арай.

 

Жауырынны латеральды шеті алы жне иы сйегіні басымен байланысуа арналан ойыы 14 бар. Буын ойыыны сті жне астында екі тбешік орналасан: (буынны сті жне буын асты тбешіктері).

Буын сті тбешігінен иыты екі басты блшы етіні сіірі, ал буын асты тбешігінен иыты ш басты блшы етіні сіірі басталады. Кеуде уысына араанда жауырын беті ойыс болып, жауырын 11 асты ойыын тзейді. Жауырынны арты беті дес жне медиальды шеттен басталып,латеральды брыша арай баытталан 8 ыланы болады. ыланнан жоарыра сйек сті шыры 9, ал тмен жаында ылан астыны шыры 7 орналасан. Щырларда олара аттас блшы еттер орналасады. Жауырынны аланын тері астынан жеіл табуа болады.Ол латеральды акромиальды скінге 4 айналады. Акромиальды скіннен тменірек с тмсыы трізді скін 3 орналасан. Бл скінге блшы е еттер мен сіірлер бекітіледі.

Бана - S трізді иілген сйек. Ол кеуде уысыны алы-жоары жаында орналасан. Баны (4 сурет) денесі 16 жне екі: тстік 15, акромиальды 17 бастары бар. Тстік шеті алыдау. Ол жауырынны акромиальды скінімен байланысады. Бананы стігі беті тегіс жне бірыай, ал тменгі жаы бдырмалы, себебі бл жатан блшы еттер мен сіірлеріарылы негізгі ызметіне жауырынды бекіту жне иы буынын кеуде уысынан біршама жерде стап тру жатады.

Иы белдеуі иы, ол (білек) жне ол басыны (алаан) сйектерінен трады.

Иы сйегі (топан жілік) (6 сурет) зын ттікше сйектерге жатады. Оны денесі жне проксимальды, дистальды шеттері (эпифиздары) бар. Топан жілікті проксимальды шетіндегі басы 1 жауырына арай орналасып жне анатомиялы мойны 12 арылы анатомияны сйекті баса денеден блінген буын беті болады. Бл бетке иы буыныны алтасы бекітілген анатомиялы мойынны тмен латеральды жаында блшы еттер бекітілген екі бдырматары орналасан. Оларды латеральды баытты лкен 9 жне ала арай орналасан кіші 3 бдырматарды ырлары седі. Бдырматар мен ырлар 10 арасынан екі басты иы блшы етіні басыны сіірі теді.

Сйекті денесіні латеральды бетінде тарамды бдырмаы 8 бар, бан тарамды блшы еті бекітіледі.

Иы сйегіні дисталды басы айдаршыты 5 райды. Айдаршы буын беті білек сйектерімен байланыс жасау ызметін атарады. Оны буын бетіні медиальды блігі шынта сйегімен байланысып иы шыырын (блогын) 6 райды. Ал латеральды блігі шыбы сйек, аша немесе крі жілігін иы сйегіні айдаршыымен осады.

Иы сйегіні шыырыны стінде шір шыры 4, ал арты жаында білек скініні шыры 15 орналасан. Бл шырлара білек иіліп жазыланда, шынта сйегіні скіндері кіреді. Иы сйегіні дистальды шетіні жан-жаында медиальды 16 жне латеральды 14 айдаршытары орналасады.

Білек шынта жне шыбы сйектерінен рылады. Шынта сйек 22 (7 сурет) ттікше ш ырлы болып келеді. Алдыы беті арты бетінен шкір сйек аралы шетімен 21 ажыратылады, Оны проксимальды алы шетінде 18 шыырлы ойы бар. Ойы иы сйегімен байланысуа ажет. Арты жаындаы шыыр ойыы шынтаты скінімен 17, ал алдыы жаы – шірлі скінімен 19 шектелген.

Шір скініні табанында шынта суйегіні бдырамаы 20 орналасан, оан иы блшы еті бекітіледі. Ал латеральды жаындаы ойы 32 арылы шыбы сйегімен жаласады.

ПІынта сйегіні дистальды алыдау жаында басы 23 бар. Бас латеральды жаымен шыбы сйекпен жаласатын буын бетін райды. Бас жаынан біз трізді скін 24 тарайды.

Шыбы сйек - зын ттікше сйек. Оны проксимальды жаында бршігі 30 болады. Оны стігі бетінде иы сйегіні айдаршыыны бршігімен осылуа арналан шыры бар. Ал шет жаында шынта сйегімен жалыстыратын буын беттері бар. Бршіктен темендеу жерде мойын 39 жне шыбы сйегіні бдырмаы орналасап. Бдырма иыты екі басты блшы етіні сіірін бекітуге арналан. Шыбы сйекті дистальды шетінде білезік пен осуа арналан буын беті 25 бар. Бл шетті латеральды бетінде біз трізді скін 26, ал медиальды жаында шынта сйегіні басымен осатын шынта ойыы бар.

Шынта сйекке араан шыбы сйекті жаын сйек аралы дейді. Бл жерде сйек аралы жараы бекітілген.

ол басыны сйектері (8 сурет) білезік, алаан жне сауса бліктерінен трады.

Білезік сйектері р тірлі са сйектерден ралан. Олар жоары жне тменгі екі атардан трады. Проксимальды атарды басбарма жаынан бастап айы трізді 42, ай трізді 40, ш ырлы 39 жне брша трізді сйектер райды. Ал дистальды атарды лкен трапеция трізді 44, кіші трапеция трізді 43, жмыр басы 41 жне ілгек трізді 37 сйектер райды.

Алаан бес ттікші сйектерден 36 ралан. Басбарматы алаан сйегі ыса боланымен алыдау болады. Е зын болып екінші алаан сйегі есептелінеді. р алаан сйегіні табаны, денесі жне басы болады. Алаан сйектеріні табандары білезік сйектерімен косылан. Бірінші жне бесінші алаан сйектеріні беттері ер трізді, ал аландарынікі жазы трлі болады. Алаан сйектеріні бастары домала буын бетті болып келеді.

Саусатар баайлардан трады. рбір саусата іші уыс, тапалдау немесе зынша келген ш кішкене баай сйек болады (бірінші саусата 2баай). Оларды негізгі 35, ортаы З4 жне тырнаты 33 деп бледі. Негізгі баайлар зын, ал тырна баайлары ыса. Р баайды екі басы жне денесі болады. Проксимальды жаында баайды табаны, дистальды жаында басы болады.

Бл сйектерден баса алаанда сесам терізді сйектер бар. Олар сіірлері арасында орналасан. Кбінесе, басбарма жне с саусатар баратын алаанны іш жаындаы сіірлер арасында. Олар буындара жаласпайды, біра блшы еттеріні кш салу иыын лкейтіп жмыс істеуге ыайлы жадай жасауа септігін тигізеді.

Иы белдеуіні сйектеріні байланыстары.

Иы белдеуіні сйектері бір-бірімен

байланысып шынта, топан жілік-шынта,

топан жілік-шыбы жне білезік

буындарын райды.

Иы буыны (9 сурет) топан жілікті басы мен жауырыны буын шырын райды.

Сурет 9. ол буйындарыны айналу стері

Бл жай шар трізді буын. Топан жілікті басы жауырынны буын шырынан лдеайда лкен. Буын шырыны тередігін оны шетінде орналасан буын еріні лайтады.

Буын алтасы буын ернінен басталып, топан жілікті анатомиялы мойыншаына бекітіледі. алтаны алыдыы 0,1-0,5 см. Ерлерді буын алтасы йелдердікіне араанда калыдау болып келеді.

Буын стінде с тмсыы трізді акромиальды сіір, ал астында иы с тмсыы трізді сіірі бар. Иы буына 3, зара перпендикулярлы айналу сті: клдене "а", алы-арты "б" жне тік "в". Клдене ось бойынша 90° иілу жне 45° жазылу, 90° тыса жне 30° ішке, 85° тмен жне жоары айналдыру озалыстары іске асуы ммкін. Иы буыныны озалыстары иы белдеуіні озалыстарымен йлесімді болады.

Шынта буыны 2 крделі буындара жатады. Ол ш топан жілік-шынта, топан жілік-шыбы жне проксимальды шынта-шыбы буынынан рылады.

Топан жілік - шынта буыны топан жілікпен шынта сйегіні блок трізді ойыымен рылан. Ол блок трізді боландытан, бір айналу сті болады. Бл клдене орналасан сі бойынша иілу-жазылу озалыстарын жасай алады.

Топан жілік - шынта, шыбы буыны топан жілікті басынан айдаршыы жне шыбы сйегіні басымен рылан. Ол шар трізді болып келеді, ш айналу сі бар. Клене сь арылы пронация жне супинация озалыстары болуы ммкін. Сагиттальды сь олданылмайтын себебіне білек сйектеріні арасында тартылып тран жара кедергісі жатады.

Проксимальды шынта - шыбы буынын шыбы сйекті бастарыны буын беттері мен шынта сйегіні ойыы райды. Бл цилиндр трізді буын. Сол себептен оны тек ана бір айналу сі болады. Айналу сь арылы білекті пронация жне супинация озалыстары теді. Шынта, шыбы сйектеріні бастары шынта-шыбы буындарымен байланыстырылып трады. Оларды проксимальды жне дистальды деп айырады. Сйектерді алы жатары сйек аралы жарапен осылып трады. Жарак сйектерді тыыз байланыстырады. Біра шынта сйегіні шыбы сйегіне атысты озалысына кедергі жасамайды.

Шынта-шыбы буыныны проксимальды жне дистальды буындары цилиндр трізді. Олар растырылан ттас буын райды. Бл буында тік айналу сі бойынша пронация жне супинация имылдары болуы ммкін. Осы озалыстары кезінде шынта, сйегі траты болады, ал шыбы сйегі оны айналады. Айналу сі шыбы сйегіні басыны, ортасы жне шынта сйегіні басы аралы теді. Супинация кезінде білек сйектері жарыспалы, ал пронация кезінде иылысып трады.

Білезік буыны 3 (9 сурет) шыбы сйегі мен білезікті поксимальды сйектерінен рылады. Олара, айы трізді, жарты ай трізді жне ш ырлы сйектер жатады. Шынта сйегі білезік буынынан буын дискісі аралы ажыратып трады.

Білезік буыны эллипс трізді болып келеді. Бл буында клдене сі арылы ішкі сырты озалыс болуы ммкін. Тік сі бойынша пронация жне супинация имыл-озалыстары білекті аттас имыл-озалыстарымен бірге теді. Буын 10-12° брыша ана шаын айналуы ммкін. Бл буын шеміршектеріні иілгіштігі арасында теді. Білезік буыныны уысын ол басыны сырты жаында жазып отыранда байауа болады.

ол басыны буындарына алаан-білезік, алаан-баай жне бакайаралы буындары жатады. Алаан білезік буын білезікті дистальды сйектерін алаан сйектеріні бастарымен байланыстырады. Бл буындар кп озалмайтындара жатады да оларда жан-жаа 5-10° жылжу озалысы болуы ммкін. Тек ана басбарматы алаан білезік буынында 45-60° тыса жне ішке, 35-40° "арсы" жне "айта" ою жне айналма озалыстары болуы ммкін. Басбарматы буынын трапеция трізді сйекпен бірінші алаан сйегіні табаны райды. Ол ер трізді жне екі зара перпендликулярлы- сті. Осы стер бойынша жоарыдаы озалыстар теді. Басбарматы баса саусатара арсы тру ммкіншілігі арасында ол басыны стайтын озалыстар клемі кеейе тсті. Бл буын алтасы 65-1000 Н кшке шыдауы ммкін.

Алаанды баай буындары алаан сйектеріні бастары жне саусатарды проксимальды баайларымен рылан. Бл буындар шар трізді жне ш зара перпендикулярлы айналу сті. Осы стер арылы 90-100° иілу-жазылу, 45-50° тыса-ішке жне айналма козалыстар теді.

Алаанды-баай буындары жан-жаында орналасан сіірлермен ныайтылады.

Баайаралы буындары блок трізділерге жатады. Оларда клдене сі арылы иілу-жазылу озалыстары болуы ммкін. Проксимальды баай аралы буындарда 110-1200, ал дистальдыларда 80-90" озалыстар болуы ммкін. Барлы баай аралы буындар сіірлерімен ныайтылан. Олар иілу-жазылу озалысына кедергі жасамайды. Біра. жан-жаа имыл-озалысын тежейді.

ол басы – бірттас рылым.ол басы тірек, таяныш ызметін атармайтындытан, оны бліктері те озалмалы болып келеді. ол басыны саусатары зын болады. Саусатарды бойлы лшемдерін мына формула сипаттайды: Ш>І>ІІ>І (саусаты ысару баытына арай). Оай адамдарды о ол бастары солаайлардікінен кемдеу болады. ол бастарыны ассиметриясына ебек трі де сер етеді. Мысалы, бір олмен ебекті кбірек еткен адамдарды сол олыны лшемдері лкендеу болады.