Жамбас белдеуіні аасы

Адам денені тік стауына байланысты оны жамбас белдеуі те ке жне шыл келеді. Ол рса уысындаы ішкі мшелерде тірек ызметін атарады. Денені бар салмаы аяа тсетіндіктен, ая сйектеріне араанда, жуан рі берік болады. Адам табаны жерге тегіс тимей, ктерікі болады да, жргенде, жгіргенде, секіргенде серіппе трізденіп, соыны бседетеді.

Жамбас белдеуі жамбастан жне ая жіліктерімен табан сйектерінен трады. Жамбас белдеуі жалпа жамбас сйегінен, ортан жіліктен, тізе, апа суйегінен, асыты жіліктен, кше сйектен (толарса), табан сйектері мен башпай сйектерінен .рылады. Жамбас сйегі арты жаынан сегізкзбен берік ттасып,алдыы жаынан зара байланысады.

рбір жамбас (10 сурет) сйекті ойыына ортан жілікті ршы басы кіріп, буына бос орналасады.

 

 

Сурет 10. Жанбас сйегі

Аяты рылысы. Ая ортан жіліктен, тізеден, асыты жне сада жіліктері мен табан сйектерінен трады.

Ортан жілік (11 сурет) – е мыты зын ттікше сйек. Оны денесі цилиндр трізді болып ала арай иілген. Ол те берік, бойлы баытта оны ысанда, 15000 Н дейінгі кшке шыдайды. Ортан жілік пен асы жілік тізе буыны аралы осылады.

Тізе апа сйегі асыты сйекті дистальды эпифизыны алдында орналасады. Бл е лкен сесам трізді сйек. Ол санны трт басты блшы етіні кш иыын лайтады да, оны сіірлеріні арасында орналасады. Тізе апаы тізе буынын жарааттанудан сатайды.

Асыты жілік. 7 (12 сурет). зын ттікше сйектерге жатады да, сираты ішкі жаында (табанны лкен сауса жаында) орналасады. Оны проксимальды шеті кеейіп, екі айдаршы райды: медиальды 4 жне латеральды 12.

 

 

Сурет 12. Асыты жне сада жіліктері

Айдаршатарды буын беттері 3 ортан жілікті айдаршытарымен байланысу ызметін атарады. Оларды арасында айдаршы аралы ктерікі жер 11 орналасан. Латеральды айдаршыты буын беті сада сйегіні басымен байланысу ызметін атарады.

Асыты жілікті денесі ш ырлы жне ш бетті болады: медиальды, латеральды жне арты. Медиальды бетті латеральды беттен 6 абыра бліп трады. Арты жне латеральды беттер блшы еттермен апталан.

Сада жілік – 1 балтырды латеральды жаында орналасан зын ттікше сйек. Оны проксимальды шеті баспен 2 аяталады. Бас асыты жілікпен жаласады. Сада жілікті дистальды шеті латеральды тобыты 10 райды. Латеральды тобыты медиальды жаында асы тепкі сйекпен байланыстыратын буын беті 13 орналасан.

Шартты трде табанды ш блімге толарса сйектеріне I, табан сйектеріне II жне баай сйектеріне III бледі (13 сурет).

 

 

Сурет 13. Табан сйектері

 

Толарса жеті: асы немесе тепкі 2, кше 1, айы 3, текше тріздес 10 жне ш сына тріздес 4 (табанны ішкі жиегінен сырта арай бірінші, екінші, шінші) сйектен ралады.

Тепкі - балтыр сйегімен кше сйегіні арасында оны барлы беті кршілес жатан сйектермен: жоары жне ішкі беті балтыр сйегімен (ішкі ойы жаында), стігі беті (сырты ойы жаында) балтыр сйектерімен, ал тменгі беті кше сйегімен буындасан. Тобыты басы ала арай шыыы болып, айы тріздес сйекке буындасан.

кше сйегі – толарса сйектеріндегі ірісі, ол тепкі сйегіні астыы жаында орналасан. Ол ттас блікке жне шыыы болып бдырлы кше тепшігіне ажыратылады. Блікті буынды беті топаймен, ал алдыы беті текше тріздес сйекпен байланысады.

Текше тріздес сйек - арты бетпен стасатын кше сйегіні алдында, табанны сырты шетіне орналасады. Ол алдыы бетімен табанны тртінші жне бесінші сйегімен байланысады.

айы тріздес сйек тепкі басыны бетімен стасып, табанны ішкі жиегі бойында орналасады. Оны алдыы бетіні шы сына тріздес сйекпен байланысатын ш буын беттері болады.

Сына тріздес сйек айы тріздес сйекті алдында орналасады. Оны біріншісі (е лкені) табан сйегіні біріншісіні негізімен, екіншісі (е ысасьі) табан сйегіні екіншісіні негізімен, шіншісі (екіншімен салыстыранда зындауы) шінші табан сйегімен байланысан.

Табан сйегіні аасы табанны ішкі жиегінен сыртына арай ттік трізді бес ыса сйектен рылган. Бл сйектерді ішінде бірінші табан сйек, ыса, рі жуан екінші табан сйегі е зыны болып келеді. рбір табан сйегіні негізі, зын денесі жне басы болып, тиісті баайлармен жаласады. Бесінші табан сйегіні сыртында сезілетін бдыры болады.

Башпай аасы – баайлар. Башпайларды ш-штен баайлары (негізгі, ортаы, тырнаты) болып, бас башпай екі баайдан (негізгі, тырнаты) трады.

Табанда да ол басы сияты сесам трізді сйектері бар. Олар бірінші жне бесінші табан сйектері мен проксимальды баайлар байланыс орталыында орналасан. Сесам трізді сйектер табанны алдыы блігіні клдене кмбезін лайтады.

Жамбас белдеуді буындары. Оларды атарына жамбас, тізе жне балтыр-табан буындары жатады.

Жамбас буыны жамбас сйегіні ршы ойыымен жне ортан жілікті басымен ралады. ршы ойыыны терендігі буын еріні арылы лаяды. Ол ршы ойыыны жиегіне бекітіледі. Жамбас буыныны апшыы те берік жне мыты ыса сіірлермен оршалан. Жамбас буыны жай немесе арапайым буындара жатып, ш айналу: клдене осі бойынша 100°-а сан иілуі (арта арай озалыс) жне 15° жазылу (арта арай озалыс), алы-арты осі бойынша 40-60° сырта жне 15-30° ішке, ал тік ось бойынша 15-40° супинация жне пронация имыл-озалыстары теді. Блардан баса жамбас буынында айналу озалысы да болуы ммкін.

Тізе буыны (14 сурет) ортан жілікті айдаршытарымен асыты жілікті буын беттерімен жне тізе апаымен рылады.

Бл крделі буын. Ол блок-шар трізді пішінділерге жатады. Жазы трде ол блок трізді буындар сияты ызмет атарады. Иілген сайын, демек, ортан жілікті айдаршытарыны буын беттеріні радиусы кішірейген сайын, бл буында шамалы айналу озалысы болуы ммкін. Буын ішінде екі медиальды 4 жне латеральды 8 менисктер бар. Мениск - жарты ай трізді, ораа сас шеміршек. Олар жргендегі, жгіргендегі, секіргендегі озалыстар арылы пайда болан соыларды бседетеді де, ортан жілікті асыты жілікке тсіретін ысымын те таралуына септеседі.

Менисктерді сырты жиегі алы, ал ішкі жаы шкір болып келеді. Медиальды мениск латеральдыа араанда лкендеу болады. Себебі, асыты жілікті-медиальды айдаршыы лкендеу боланы.

Тізе буыны бірнеше сіірлі болады. Оларды атарына асыты жілікті жне сада жілікті ортан жілікті медиальды айдаршыынан асыты жілікке, ал сада жілікті сіірі ортан жілікті латеральды айдаршыынан сада жілікке арай баытталан. Буын ішінде алдыы 2 жне арты 1х (икс) трізді сіірлер орналасан, Олар буынды ныайтады. Алдыы ортан жілікті арта, ал артысы ала арай тайанатауынан сатайды, тізе буыныны алдынан санны трт ырлы блшы етіні сіірі (тарамысы) теді. Ол тізе апаына бекітілген. Тарамыс жаласы болып тізе апаыны сіірі 5 саналады. Ол асыты жілікті бдырмаына шейін жетеді. Тізе буыныны мшелеріні е кп жарааттанатындарына менисктер жатады.

Асыты жілік пен сада жілік бір-бірімен сйек, аралы жарапен осылады. Ал сада жілікті басы асыты сйекпен жалпа трізді буынмен байланысан. Ол алдыы жне арты жаынан сіірлермен ныайтылан.

Табан буындары. Табан сйектері балтырмен байланысан тста зара буын трізді. Сйектерді байланысан жері байланыстырыш берік лпалы буын апшыымен апталан. Буын астарына атысты буын апшыыны беті арнайы майлайтын сйы блетін жа абатпен апталады.

Байланысатын сйектерді беттері жылтыр, тегіс шеміршекпен оршалып жатады. Буын апшыы сйектермен статылып, сйектерді зара тыыз байланыстырады рі буын имылын шектейді.

Буындарды негізгі топтара: балтыр-тепкі, толарса-аралы, толарса, табан-башпай жне баайаралы деп жіктеуге болады.

Балтыр-тепкі жне тепкі стілік буынны балтыр сйегі мен тепкі сйегінен жасалады. Осы буынны тірегінде тобытар болады. Ішкі тобы асыты жілікпен, ал сырты тобы сада жілігінен тзіледі.

Балтыр-тепкі буыныны бір ана айналу сі бар, оны айналасында табанды 65° брыш жасап, бгіп-жазуа болады.

Толарсааралы буын толарса сйектеріні аралыында жатады. Негізгі буындарда озалыс бір мезгілде тетіндіктен, буынны орта тепкі асты деген аты бар. Бл буындарды озалысы орта сі арылы алы-арты баытында теді. Оны айналасында табан ішке жне сырта брыла алады. Буындар озалу брышы 90°-а те болып, бір мезгілде жмыс істейді.

Толарса буындары - толарса жне табан

сйектеріні арасында жатады да, ауыр озалып табанны атты негізін райды. Бл буындар жалпа болады,

Табан-башпай буындары табан сйектеріні бастармен негізгі баайларды жаласан жерінде болады. Бл буын шар трізді, біра озалысы шамалы болады. Оларда имыл, негізінен, клдене стерді айналасында (бгу, жазу) теді.

Баайаралы буындар жеке баайлар аралыында болады. Олар блок трізді боландытан, оларда бгу жне жазу имылы теді. Біра, имыл шамалы болады. Себебі, буынны медиальды жне латеральды жатарында орналасан сіірлер кедергі жасайды