Табанны-бірттас рылымы

Адамды сокыдан орайтын серпімді аппаратты рлін, негізінен, табан кмбездері атарады. Оларды клдене жне бойлы деп ажыратады.

Бойлы кмбез екі блімнен трады. Олара -серпімді деп аталатын медиальды (ішкі) жне таяныш (тіректі) деп аталатын латеральды (сырты) блімдер жатады. Бойылы кмбезді серпімді блігі кше, айы трізді, жне бірінші, екінші, шінші сына трізді сйектерінен тзіледі. Оны биіктігі 50-70 мм аралыта жатады (айы трізді сйекті бдырмаынан тірек бетіне дейін).

Кмбезді таяныш блігі кше, тепкі, текше тріздес сйектерді негіздері арылы теді де, табан сйектеріні бастары аймаында айын байалады.

Табанны толарса блімі кп сйектерден рыланына арамастан, шамалы имылды жне ысыма кнбейді. Тек ана, табан астында орналасан блшы еттер, сіірлер мен тарамыстар, май жне тері арасында табанны бл блімін ысуа болады.

Табан сйектеріні аймаы толарса бліміне араанда, озалмалы болып келеді. Бл табан сйектеріні озалмалдыы бл блікті бірттас крылыма осатын блшы еттер мен сіірлерге байланысты.

Табанны табан-башпай буынында ол е козалмалы болады. сіресе, жргенде бл буын, негізінде, иіледі. Табанны е озалмалы блімі -башпай блімі. Башпайларды озалыштыы оларды жеіл жне ауыртпай ысуа, жазуа ммкіндік береді. Осы рекеттер арылы табанны бл бліміні клдене лшемін згертіп труа болады. Башпайлар бос жатан кезде бл блімні пішініні клдене лшемі ке болады. Ал шамалы ысан кезде, бл лшем кішірейді.

Башпайларды шынан 1 см жерде ауыртпай ысу аралы клдене лшемді 20%, ал 5 см жерде 9% дейін ысуа болады.

А.А. Кадьян пікірі бойынша табан аасы айыш орналасан стерден жасалан кмбезге сайды. Ал И.А. Полиевков табанды бірттас мше деп, рылысын серпімді спираль кесіндісіне сатады. Оны кмбездерін бекітуде 60-тан астам сіірлер катысады.

Табанны рылысыны жне ызметіні негізгі патологиялы ауытулары.Бл кбінесе, табана тсетін кш, оны блшы етіні, сіірі мен сйегіні тзімділігіне сйкес келмейтін бала кезде дамиды, бан мешел ауруы, бала салмаыны тым ауыр болуы т.б. атысты болады. Ересек адамдара табанны тр згеруі за уаыт аяпен тік тру, ауыр дене ебегі, ая киімді дрыс тадап кимеуден табанны, толарса пен табанны осылан буыныны, жіліншікті т.б. жарааттануынан пайда болады [3].

Табанны статикалы трлі деформациясына клдене жне бойлы жалпа табандыпен бала трізді башпайлар жатады.

Жалпа табан - кісіні бір табаныны не екі бірдей табанны бойлы немесе клдене кмбездеріні жалпаюы; табанны екі кмбезі де жалпаюы ммкін.

Аяты басанда жалпа табан тгелдей еденге тірек бетіне тиеді, ал ондай табан ізінде зегілік ойысыны белгісі алмайды.

Жалпа табандыты е алашы белгілері табанны, балтыр, сан блшыеттеріні, белді сырырап ауруы. Кешке арай табан ісініп, тнде оны атаюы ммкін. Бдан кейінгі жерде оны табанны зегілігі жазылып, зара бастайды. Жалпа табандыты ауыр трінде жріс едуір згереді; кібіріктеу, ыайсызды пайда болады.

Табанны дрыс дамымааныны белгілеріні бірі – жиі кездесетін башпайларды бала трізді болуы. Башпайлар баайаралы буындарда майсып бала пішінді болып келеді. Бл кезде буындар жоары арай баытталып ая киімге атты ажалады.

Таы да табанны жиі кездесетін статикалы аауларына лкен башпайды сырта арай ауытуы жатады. Орныты трде ауытуы 12°-тан аспауы ажет.

Бл аауларды алдын алу шін дене шынытырумен жне спортпен збей айналысуды маызы те зор: жзу мен кбірек шылданан жн, ал спортты аяа кп салма тсіретін трімен (мысалы, ауыр атлетика, жгіру, шаы тебу т.б.) айналыспауы керек. Жылы кезде рамында, борпылда, топырата жалаая жрген пайдалы. Жмысты за уаыт бойы тік трып істейтін шаштараздар, сатушылар, байланыс, жеіл нерксіп жмысшылары аяын атарластыра, салматы табанны сырты ырына тсетіндей етіп, кніне 5-10 минттан бірнеше мрте дем алан жн. Сондай-а, ая киімді дрыс тадауды да маызы зор: ая киім аяа ша болуа тиіс. Тар немесе ке, кшесі 3-4 см-ден биік ая киім киюге болмайды. кшесі тым биік ая киімді за кию табанны кмбездеріні жалпаюына себепті болады. Балалар лтаны атты, кшесі аласа (биіктігі 1-2 см) жне сірісі берік ая киім киюі керек.

Жалпа табандыта, лкен башпайды сырта ауытуында, бала трізді башпайларда жне таы баса жадайларда тзетпе аспаптарды олданады. Оларды табан жне башпайларды ауытуларыны, алдын алу, блшы еттермен сіірлерді тсетін салматы азайту (мысалы, клдене жне бойлы кмбездерге таяныш болып), немесе табанны ауру жерлерін (мйізгек, ажау) орау шін пайдаланады.

Табан тр згергендегі олдаланатын тзетпе аспаптар.Тзетпе аспаптар жай рылысты. Оларды кпшілік жне дербес трде зірлейді де, арапайым ая киімге осымша олданады.

Жалпа табандыты кейбір трлерінде арнаулы емдік лтара, бойлы жне клдене кмбездерге арналан табан алыптарын олданады. Оларды олданылуына байланысты бойлы, бойлы жне клдене, клдене кмбездерге таяныш деп трлерге блелі. Біра, оларды олдананда табан блшы еттеріні ызметтері шектеліп дрыс жруге сер етеді. Бдан баса, табан алыптары ая киімде кп орын алып, ішкі ая киімді тез істен шыарады.

Клдене жалпа табандыта клдене кмбезге таяныш жасааннан баса табан ортасын тартып тру керек. Ол шін резекеден жасалан манжеталар олданылады (15.г сурет). Бл кезде быларыдан жасалан дестігі бар лтараты олдануа болады (15.в сурет).

лкен башпайды ауытуын айтару шін катушка трізді аралы аспапты олданады (15.д сурет).

 

Сурет 15. Тзетпе тетіктері

Балаларды башпайларыны ауытуын жоюы жеіл. Ол шін кбікті полиуретаннан жасалан башпайлара арналан тесіктері бар тараты (15.е сурет) олданалады. Аспапты тістері сауса араларына кіріп трады, ал башпайлар ая киімде ысылып трады.