Лшемдеріне задылытары
азіргі ндіріс жадайына байланысты кпшілікке арналан былары бйымдары “шартты” ттынушыа арналып шыарылады. Себебі р ттынушыны табаны жне олбастарын лшеуге ммкіншілік жо, ндіріс ммкінше ел халын ыайлы бйымдармен анааттандыруы тиіс. Мны іске асыру шін барлв табан (олбастыры) трлерін ндіріс пен халыа ыайлы типтер санына келтіру ажет. Егер, осы шарт орындалса онда тадалан типтерді лшем белгілеріне сйкес жасалан бйымдар кпшілікті сранысын анааттандырады деуге болады. Мндай табан жне олбасы типтер жйесін лшемдік типология деп атайды. р типке атысты адамдарды санын да білген жн.
Бдан баса, табан (олбасы) лшемдері мен формалыны ая киім (олап биялай) жне оларды блшектеріні лшемдері мен формаларыны сйкестіктерін дрыс анытау керек. Ол шін анропометрлік белгілеріні арасындпы байланыстарын анытау ажет.
Жоары да келтірілген масаттарды орындау шін халыты ішінде кездесетін морпологиялы типтеріні толы сипаттамасын білу тиіс. Яни морпологиялы типтерді сипаттайтын антропометрлік белгілерді лшемдерін халы топтарыны арасындаы жне ішіндегі белгілерді былмалыыны шектерін (вариабельдігін) табан жне олбасыны лшемдеріні зара атынастарын анытау ажет. Жоары да айтыландай, бл деректерді белгілі бадарлама бойынша жргізілген антропометриялы зерттеулер арылы табады.
Антропометриялы зерттеулер жргізу алдында ая киім (олап, биялай) жобалауа ажетті лшемдік белгілерді тадап алу, бадарлама мен лшеу дістемесін жасау, жасына, ызметіне, лтына, трарын жеріне байланысты лшемге атынасатын адамдарды реттеу ажет.
Табандарды лшемдерді мен формалары адамдарды жасы, жынысы жне адам тласына байланысты. Ал олар з кезеінде климатты жне жадырафиялы жагдайлар мен лтты жаратылысына туелді. Осыан орай, табандарды лшемдерін зерттегенде адамдарды бір белгілі топтара бледі. Наты мліметтер алу шін бл топтара адам саны 500 кем болмауы тиіс.
Кптеген зерттеулер нткжесінде табан (ол) лшемдер белгілері белгілі задылытар бойынша таратылатыны аныталан. Табан лшемдеріні задылытары аяк, киім жне алыптарды жобалауды конструкторлы жне зерттеу жмыстарыны негізгі болып табылады. Оларды, бірінші болып Ю.П. Зыбин анытап рнектеген.
Бірінші задылы. Біртекті жымдаы табандар (олбастары) лшемдік белгілеріні таралуы нормальды таралу заына баынышты (37.а сурет). Суретте крсетілген лшеу мліметтері (баганалар трізді) нормальды таралу исы сызыы мен (бір алыпты исы сызы) толы ндеседі. Оны мына тедеу бойынша салады:
мндаы: У – жымдаы берілген зындыты Д табандар саны; – квадратты ауыту; Д – табан зындыы (берілетін ауыспалы лшем); Д – бл жымны табандарыны орта зындыы.
Сурет 37. Ерлерді табан зындыыны теориялы (1)
жне эмпириялы таралуы
Осыан сас таралу задылыы табан жне олбасыны баса лшем белгілерінде де байалады [7].
Екінші задылы.Табандарды орта клдене лшемдері жне оларды зындытар атынасы у=кх+в трлі сызыты байланыс пен рнектеледі (38 сурет).
Суретте крсетілген сыны сызыты 0 = 0,6Д + 94 мм тедіктен рнектелетін тік сызы пен аппроксимациялауа болады.
Екі лшемдік белгілерді арасындаы корреляциялы байланысты длірек регрессия тедігін пайдаланып анытауа болады.
Статикалы байланысты сипаттайтын негізгі параметрлер мен регрессия тедігін екі лшемдік белгілерді арасындаы байланыс тедігін табуа болады. Мндай параметрлерге екі лшемдік белгілеріні орта маыналары Мх жне Му, коррекция rxy жне регрессия Ry/x коэффициенттері жатады. Корреляция коэффициенті екі ауыспалы лшемдік белгілеріні байланыстарыны тыызды дегейін крсетеді.
Ал регрессия коэффициенті бір белгі бір лшем бірлігіне згергенде екіншісі алай згеретінін крсетеді.
Регрессия тедігіні трі мынандай:
Оны О=кД+в трлі тік сызы аналитикалы тедігімен рнектеуге болады. Мндаы к=R(0:Д) жне в=-R(0:Д)+ 
.
Осыан орай, табанны шоырдаы айналым лшемі мынандай трде болады.
Оп = 0,57Д + 9б.
Шоырдаы табан ені Шп оны зындыы мен мынандай тедіктермен байланысады:
- йелдерді табандарына ШП = 0,24Д + 32;
- ерлерді табандарына Шп=0,27Д+27;
- мектеп жасындаы балалар мен ыздара ШП=0,28Д+15.
Ерлер мен йелдерді табандарыны лшемдік белгілеріні орта маыналарыны арасындаы байланысты сипаттайтын тедікті шамалап мына трде ШП=0,25Д+30 абылдауа болады. Бл тедіктерді етікшілер мен ая киім блшектерін жаппай кбейтуге (сериялы градирлеуге) пайдаланады.
олбастарыны орта клдене лшемдері де оны зындыы мен тік сызыты байланысты, колбасыны зындыы бойынша негізгі лшем ретінде олбасыны тыс жаыны Дт зындыы немесе биялайларды жобалаанда, бастапы лшем ызметін атаратын жне лшеуге ыайлы шінші саусаты, флексорлы 13 зындыы болуы ммкін (38.6 сурет).
Сурет 38. Табан жне ол басыны айналым лшемі
бойынша эмпириялы жне сызыты регрессиялары
олбасыны айналым лшемі Ок жне шінші сауса зындыы 13 арасындаы байланыс келесі тедіктері мен сипатталады (ММУ ЗАИ – МСКЕУ мемлекеттік университетіні антропологиялы ылыми зерттеу институты мліметтері бойынша):
ерлерді олбастарына 0к=142,2+0,9213;
йелдерді олбастарына Ок=11б,9+0,9913
шінші задылы. Табанны барлы бойлы лшемдері оны зындыы мен пропорционалды байланыста болады,
Табан зындыыны Д жне оны бойлы лшемдері Дн.п. жне Дв.л. жне т.б. арасындаы байланыстарды зерттеулер, регрессия тедігін у=кх
пропорцияналды тедігі мен ауыстыруа болатындыын крсетті.
Кеес Одаыны халыны табандарын лшеу нтижесінде алынан к кропорционалды коэффициенттер тменде келтірілген.
Антропометрлік Пропорционалды
белгі коэффициент
кшені е дестік
нктесінен: кшені ортасына дейінгі 0,18
ашыты
сырты тобы ортасына дейінгі ашыты 0,20
табанны иілу нктесіне дейінгі ашыты 0,42
табанны ырыны нктесіне дейінгі ашытык, 0,55
шоыр нктелеріне дейінгі ашытар:
сырты шоыр 0,62
ішкі шоыр 0,73
кіші башпай соына дейінгі ашыты 0,80
олбасыны орта зындыы оны Дп флексорлы зындыы мен тік пропорционалды байланыста болады КСРО халыны олбастарын зерттеу нетижесінде пропорционалды коэффициент табылан [7].
Антропометрлік Пропорционалды
белгі коэффициент
зынды: 0,955
олбасынытысжаынан саусатарды флексорлы:
біріншіні 0,285
екіншіні 0,350
шіншіні 0,425
тртіншіні 0,380
бесіншіні 0,290
Тртінші задылы.Табанны барлы клдене лшемдері оны ені жне айналым лшемдері мен пропорционалды байланыста болады.
Табанны айналым лшемдері жне оны ені арасында, зынды жне ен арасындаы тыыз байланыс жотыын атап кету ажет. Біра, технологиялы жне конструкторлы масаттара бл кемшілік аса сер етпейді. Осыан орай, табылан коэффициенттерді пайдалануа болады.
Тменде жасы жеткен халыа арналан пропорционалды коэффициенттер R келтірілген.
Бастапы параметр ретінде табанны сырты шоыр имасындаы ені алынан.
Антропометрлік Пропорционалды
белгі коэффициент
Табан ені
бірінші тілерсек сйегіні басыны ортасы бойынша 0,95
кшені е ке жері бойынша 0,72
Айналым лшем
табанортасы бойынша 2,58
тілерсек-баай буыны бойынша 3,45
олбасыны клдене лшемдері оны айналым лшемдері мен пропорционалды байланыста болады.
Тменде тедіктерді пропорционалды коэффициенттері келті-рілген.
Антропометрлік Пропорционалды
белгі коэффициент
олбасыны ені 0,41
Саусааралы нкте дегейіндегі алынды
бірінші 0,08
шінші 0,09
Саусааралы нкте дегейіндегі айналым лшем
бірінші 0,30
екінші 0,31
шінші 0,31
тртінші 0,30
бесінші 0,30