Табандар лшемдері туралы осалы мліметтер

Табанны биіктік бойынша лшемдеріні оны зындыы жне ені мен байланысы. Табанны габариттік бліктеріні (39 с.) биіктік лшемдері жне зындыы арасында шамалы байланыс байалады. Биіктік лшемдер мен табан еніні араларындаы байланыс анытау байалады (г_ху>0,5). Бл байланыс бос мшесіні маынасы шамалы болып регрессия тедігімен сипатталады. Яни, биіктік лшемдер жне табан еніні арасындаы байланыс пропорционалды деуге болады.

Антропометрлік Пропорционалды

белгі коэффициент

Биіктік

лкен башпайды е биік нктесіне

(тырнаты) дейін, ₂ 0,13

кшені тірегіні ортасы дегейіндегі

габариттік нктеге дейін:

сырты жаынан ₅ 0,15

ішкі жаынан ₆ 0,15

айыша трізді сйекті дестігіне

дейін ₇ 0,46

 

Бдан баса, лкен башпайды е биік нктесіне дейінгі ашыты ₂=0,1Д те деуге болады.

кшені е шыыы ₄ нктесі оны ені Ш_п жне табан Д зындыы мен мына тедіктермен сипатталады:

 

₄=0,65Шп-22;

₄=0,17Д+6,6.

 

Адам бойы жне табан зындыы арасындаы байланыс. Табан зындыы Д адамны Р бойы мен тыыз корреляциялы байланысты (г_ху=0,75...0,85) болады.

Бл байланыс келесі регрессия тедіктерімен сипатталады:

 

Н₄=0,65Шп-2 Н₄=0,17Д+6,6.

Адам бойы жне табан зындыы арасындаы байланыс. Табан зындыы Д адамны Р бойы мен тыыз корреля-циялы байланысты (r_ху=0,75...0,85) болады.

Бл байланыс келесі регрессия тедіктері мен сbпатталады:

- ерлер шін Д=0,14Р+29;

- йелдер шін Д=0,14Р+22.

Ерлерді табандарыны зындыы шамамен бойды 15,8%, ал йелдерді – 15,5% те деп есептеледі.

О жне сол табандарыны лшемдеріні симметриясы туралы. Табандарды зерттеулер нтижесінде адамдарды едуір блігіні о жне сол табандарыны лшемдері р трлі екені байалан. О жне сол табандарыны арасындаы айырмашылы лкен кезде, ыайлы ая киім тадау иындыа кеп соады. Табан лшемдеріні айырмасы 1-3 мм дейін кезде, ая киімді табана ыайландыру байалмайды, себебі, ая киімні шектес лшемдері арасындаы интервал N=5 мм. Мндай табандар бірдей деп есептеленеді.

Кейбір адамдарда о жне сол табандарды лшемдері айырмасы 10-12 мм жетеді.

К.И. Ченцованы мліметтері бойынша аралан 200 йелдерді 60% табандары ассиметриялы, оны ішінде 41% сол табандары о табандарынан лкен болады деп табылан. Ерлерді табандарыны ассиметриялыы ая киім тадау кезінде аса байайлмайды, себебі ерлер ая киімі табанда ыайлы статылады.

лкен жымны о жне сол табандарыны зындытарыны айырмасыны Д=Д_п-Дл таралуы нормальды таралу заына баынады деп табылан (2 кесте).

 

2 кесте

О жне сол табандарды лшемдеріні айырмасы

 

Жыныс тобы	Д=Дп-Дл, мм
12,5	-10	-7,5	-5	-2,5		2, 5		7,5		12,5
Ерлер йелдер				61 60	134 125	210 186	133 123	55 62	17 19

 

Табан жне олбасы лшемдері арасындаы байланыс.Ждырыты айналым лшемі О_жуд жне табан зындыы Д арасындаы жептуір тыыз корреляциялы байланыс бар (r_ху=0,6).

Бл байланыс регрессия тедігімен сипатталады:

 

Д=0,65 О_куд +86.

 

Орта зындыты табандара Д=О_жуд

Табан зындыы ортадан лкен кезде, ждырыты айналым лшемі табан зындыыны р сантиметріне 3,5 мм лкен,ал кіші кезде, керісінше сол млшерге.

Балалар жасы жне табан зындытары арасындаы байланыс. Балаларды жасы жетілген сайын табан зындыы жне су атынасы згеріп трады. Басында бл атынас 16-17%, ал жас скен сайын біртіндеп ересек адамдара крсетілген маыналара дейін тмендейді. Балаларды В жасы мен Д табан зындыы арасында Д=кВ^п+с типті байланыс бар деп табылан. Бл байланысты а,R жне с параметрлері р зерттеушіде р трлі маыналы. Балалар жне жасспірімдерді табандарыны зындыыны суіне акселерация ерекше лкен сер етеді. Оан арамастан 12 жаса дейін балалар жне ыздарды табандары бірдей дамиды: ыздарды табандарыны зындыы балалардікінен 1-2 мм ыса болады. Табандарды арасындаы мндай айырмасы ая ким тадауа сер етеді. Ал 12-13 жастан бастап ыздар жне балаларды табандары р трлі болып дами бастайды. Балалардікі сол екпінімен се берсе, ыздарды табандарыны су арыны тмендей бастайды. ыздарды табандарыны суі 15-16 тотайды, ал 15-16 жастаы балаларды табандарыны су арыны тмендей бастайды да 18-20 жаста тотайды.

Статикалы деформациялары бар табандар туралы.Жоарыда келтірілген барлы мліметтер, ааулары жо табандара атысты еді.Себебеі, зерттеулерге табандарыны потологиялы ауытулары бар адамдарды оспайтын. Біра, мндай адамдар саны жеткілікті [7].

Мысалы, 2113 йелдерді табандарын зерттеу барысында, табандарды 62,6% ауытулары бар екендігі аныталан, оларды 39,4% шамалы байалатын статикалы деформацияланандара жатады. Жасы лкейген сайын табандарыны деформациялары айын байалатын йелдер саны кбейе бастайды. Адам мамандыыны табанны ауыту пайда болуына тигізетін сері байалмайды. М ны адам ебек ету барысында бірнеше мамандыты ауыстыру жне йелдерді йде орындайтын жмысыны табана тигізер осалы жгі мен тсіндіруте болады. Біра, табан шаршауы йелдерді ызметі трі мен тіке байланысты. Мысалы, жмысты отырып істейтін айелдер, табанны ауыруына жмысты трып атаратын йелдерден екі есе аз жалынады.

Кпшілікке арналан жне ортопедиялы ая киімдерге деген суранымын анытау максаты мен Н.А. Колесникова ая киім конструктивтік ерекшеліктеріне сер тигізетін е типтік патологиялы ауытуларын анытады.

йелдерді табандарын бойлык, жне клдене жалпа табандыы орын алуы (немесе алмауы) мен р трлі байалу дрежесіне арай он топа бледі [16].

Бірінші топа жатызылан йелдерді шамамен 40% статикалы деформациялары жо.

Екінші жне шінші топа табандарыны шамалы жне орта дегейлі деформациялы, яни тзетпе элементтері бар медициналы ая киім ажет ететін йелдерді жатызады. Мндай йелдер шамамен 50% райды.

йелдерді 10% табандарыны лкен деформациялары бар болып шыты (тртінші-оныншы топтар). Бл адамдар ортопедиялы ая киім ажет етеді.

лшеу меліметтер екінші жне шінші топтара жатызылан йелдерге арналан ая киімдерді лкен клемде шыарылу ажеттілігін айындайды.

Табандарды лшемдік типологиясын салу. лшемдік белгілерді нормальды таралу заын пайдаланып р ауданны халына табандарыны орта лшемдері типтік болатын барлы табандарды топтара блуге жне топтарды санды араатыстарын анытауа болады.

Табандарды типтік лшемдерін жне осалы трлерін бліп шыару шін бастапы материал болып оларды екі белгілері бойынша таралуы, яни корреляциялы кестелер табылады.

Регреесия тедіктері арылы аныталан табан лшемдерін ортатипті деп атайды. Оларды арасында бл жымны орта зындыты М_д жне орта клденеді лшемді: айналым лшемді М₀, ені М_ш, биіктік М_в табандар бар. Осындай лшемді табандарды ортаорташалар деп атайды.

Нормальды таралу заы бойынша жымда мндай табандар саны е кп болады. Ортаорташа табандар лшемдері серияны ішіндегі орта лшемді алыптар мен ая киімдерді салуа пайдаланады.

Ортатиптік табандар ортаорташалара араанда лшемдері бойынша лкен немесе кіші болып келеді. Оларды е алдымен зындытары бойынша ажыратады. Шектес типтік лшемді табанны зынды ая киім нмірлеу жйесіне туелді.

Метрлік нмірлеу жйесі бойынша ая киімні шектес типтік лшемдері зынды бойынша 5 мм ажырылады. Демек, ортаорташалардан ±2,5 мм ауытуы бар табандар типтілерге жатпайды, біра, типтік табана арналып дайындалан ая киім, осындай лшемді адамдара ыайлы болады.

Ая киім жне алыптарды лшемдерін жинатайды (260; 265; 270 жне т.б.), ортаорташа лшемге де наты еместі (лшеулер арылы алынан) абылдайды. Мысалы, М_д=264 мм орнына, оан жаын 260мм келтіреді.

Ортатиптік табанны зындыы лкейген сайын оны клдене лшемдері де згеріп трады. Бл лшемдерді де регрессия тедігі арылы анытайды.

Регрессия тедігі арылы, мысалы мынаны байауа болады: ортатиптік табанны зындыы 10 мм згергенде оны тілерсек баай буынындаы айналым лшемі 6 мм згереді. Демек, зынды 5 мм згерсе айналым лшем 3 мм згереді.

алан белгілерді регрессия коэффициенттерін біле отырып, ортатипті табандарды барлы ималары бойынша лшемдерін анытайды.

Біра, орта орташа жне ортатиптік табандардан баса, жымда табан зындытары сондай, біра клдене лшемдері орталардан едуір ауытитын табанды адамдар кездеседі. Осыан орай, клдене лшемдер бойынша табандарды осалы типтерін бліп шыару ажет.

осалы типтерді арасындаы интервалдарды анытау шін S "парысыз интервал" ымын Ю.П. Зыбин енгізді.

S - ая киім лшемдеріні арасындаы айырмасын ттынушы сезбейтін аралы. Оны тек ана экспериментальды жолмен анытауа болады.

Табандары белгілі зындыты жне клдене лшемдері парысыз интервалдаы, адамдара осы интервалдаы ортатипті табана дайындалан ая киім ыайлы болады S-лшемі лі де длме дл табылмаан. Оны табу шін те крделі эксперименттер жргізу ажет. Крделілік адамны сезімдігі мен байланысты.

Біра, бл мселеге атысты кейбір ттенше мліметтер бар.

Біріншіден, зерттеулер крсеткеніндей табанды таспамен ысанда оны айналым лшемі 4-5 мм кішірейгенде, бл айналым лшемніні кішіреуіні блігін амтиды да табан ауыраны сезіле бастайды.

Екіншіден, тжірибе бойынша ая киімні айналым лшеміні 3-5 мм лкеюін немесе кішіреюін ттынушы байамайды. Оан оса, ттынушы бір немесе екі жп нски киіп бір жп ая ая киімді ыайсыздыты сезбей пайдаланып жре береді. Бл, айналым 2-4 мм лкейгені (екінші нскиді алыдыыны серінен) адаммен сезілсе де зиян етпейді. Мемлекеттік стандартта кнделікті ая киімні шектес толытытарды интервалы 8 мм, ал снділердікі 6 мм те деп бекілген.

осалы типті табандар санын анытаанда оны айналым лшеміні нормальды таралу заынан бастайды. Бл кезде, орнына олданады (сапты сигма).

– рі типтік лшемні былмалыыны клемін сипаттайды:

 

 

Былары ндірісіні орталы ылыми-зерттеу институтыны (БОЗИ) мліметтері бойынша жне р трлі халы топтарына тменде келтірілген маыналы болады.

 

Халы тобы , мм , мм

Ерлер 11,9 9,3

йелдерге 10,5 8,7

Жасы 8-ден 15 дейінгі:

Балалар 10,6 8,9

ыздар 10,4 7,4

Жасы 3-тен 7 дейінгі:

Балалар 8,4 6,2

ыздар 7,9 6,2

 

Ойлаандай, кіші жасты балаларды табандарыны айналым лшемдеріні орталытардан ауытуы лкендердікінен кіші болатыны айындалды.

Балалар мен лкен адамдарды лшемдік типологисын салу принципі бірдей емес. Бл, балаларды жасты топтары бойынша табан лшемдеріні згеруіні транесрессивті сипат алуы мен байланысты. Яни, лшем белгілеріні таралу исытарыны содары шектес жас топтар облысына кшіушен байланысты (39.а сурет). Бдан баса, жылдан жыла балаларды туылуы бірдей болмайды да нормальды таралу исытарды формаларыны айырылуына кеп соады (39.б сурет).

 

Сурет 39. Балаларды табан зындытараны таралуы

 

Бдан баса, балалар туылуы жылдар бойы бірдей емес, ал бл жаса (I) арай салынан нормальды таралу жне бірнеше балаларды жас топтарыны табан лшем белгілеріні осынды (2) таралу исытарыны формаларыны згеруіне кеп соады (39.б сурет).

Шетел елдеріні табан лшемдері туралы мліметтер.Соыжылдары бірнеше елдерде ая киім ндірісіні сранысын анааттандыру шін табандарды жаппай лшеулері жргізілді. Бл зерттеулер бойынша орытынды мліметтерді У.М. Бернард жне А. Хуберт келтірілген.

Табандарды жаппай лшеу ажеттілігі мбебаб ая киім нмірлеу жйесін жасау жне лшемдік-толыты ассортиментін салуа ажетті задылытар мен негізгі параметрлерді анытау талаптарынан туындады.

У.М. Бернардты жмыстарында кп антропометрлік мліметтер келтірілген, оларды кейбіреулері теменгі кестелерде берілген.

 

Кесте 3

ртрлі елдерді ерлер табандарыны тілерсек-баай буыныны айналым лшемдері жне зындытары бойынша ортастатикалы мліметтер

Ел	Табанны орта зындыы, Д, мм	Орта квадратты ауыту,а, мм	Тілерсек-баай буынындаы айналым, Он.п., мм	Орта квадратты ауыту,0, мм	Корреляция коэффициенті, г
Франция АШ Испания Швеция	260,01 264,9 253,2 268,9	11,5 11,9 11,9 12,5	245,8 246,4 247,9 256,2	11,8 11,5 12,2 12,4	0,59 0,57 0,53 0,57
Орта		11,8		11,7

 

Кесте 4

Табандар лшемдері арасындаы

байланыстарды тедеулері

йелдер	Ерлер	Корреляция коэффициенті
Онп=0,60Д+83,45 Ос.г.=1,02Д+66,41 Дн.п.=0,73Д-9,09 Дс.г.=0,38+9,01 Шн.п=0,26Д+28,3	Он.п.=0,58Д+95,7 Oс.г.=1,16Д+71,8 ДН.П.=0,72Д-0,77 ДС.Г.=0,42Д-0,91 ШН.П.=0.26Д+30,7 ШП=0,20Д+17,6	0,59 0.8О 0,93 0,71 -

 

Бл байланыстар, бізді елді халыны табандарына анытал-андара те жаын. Бданбаса, табанны бойлы лшемдері оны зындыына пропорциональды деген орытынды да длелденді.