IV тарау. азастан Республикасында жргізілетін антропометриялы зерттеулерді нтижелері

Ая киім ыайлы, ша болуы тиіс, оны ішкі пішімі мен лшемдері бойынша халыты белгілі бір тобына арнала отырып, оларды аяыны анатомия-физиологиялы ерекшелігіне сйкес келуі керек. Бл орайда аяты пішімі мен лшемдері кнделікті кию кезінде ыса мерзімді, сондай-а адамны суі мен ая киім ерекшелігіні оршаан ортаны згерісін крсететін за мерзімді болып ескерлуі тиіс.

Ая киім табанды бірдей амытуы оны пішімін тзуі жне табии тірек бліктерін толыымен пайдалану тиімділігін амтамасыз етуі тиіс. Ол табанны ан жне лимфатикалы тамырлары мен жйке тарматары орналасан жмса лпаларды ыспауы, тынышты жне озалыс кезінде ауырсындырмауы, табан рылымын бзбауы, оны кптеген буындарыны имылын шектемеуі тиіс. Ая киім пішімі табанны имылы кезінде рекет ететін блшы еттерге барынша еркіндік беруі тиіс.

Балалар ая киімні пішіміне айрыша мн беру ажет, ол баланы табаныны пішіне дл келуі, ая басыны рылысына (башпайларды желпеуіш трізді орналасуы) жне табанны табии дамуына зиянды сер етпеуіне кіл блуі керек.

Ая киімні тмсыыны зындыы, кедігі жне биіктігі ая башпайларыны еркін имылдауына ммкіндік тудыруы тиіс.

Ая киімні кмбез асты (табан ортасы) белігі табан кмбезіні зындыы бойынша сйкес біршама иілген рі белгілі бір бседеткіш асиетті болуы ажет.

Ая киімні кшелік белігіні пішімі табанны кшелік блігі шін ойы тзуі, кшені бірдей тиіп труы жне оны орныты тйін амтамасыз етуі, ала арай сырымауын болдырмауы ажет.

Ая киім сіресе туфли мен ыса онышты бтеке аяты бйірінен ысып труы тиіс, ысу ая киімні табана ны труы шін тиімді. Бл табан блшы етіні сіресе тізені ая киім табана ны труы барысында тым сіресуін болдырмайды. Осылайша табанны жмыс абілетін арттырады. Г.Ф. Иваковты пікірінше сіресуге табанны баайы тері арылы майлы асты те жа болатындытан шамалы ысылса жараттанатын ішкі жне сырты тобы маы, сондай-а ішкі иілмесі де шырамауы керек.

Ая киім стіні контурлы, конструктивтік жне діптік сызытары табанны анатомия-физиологиялы ерекшелігіне сйкес келіп, детте оны орныты бліктері маында орналасуы ажет. Ая киімді жобалаанда контурлы сызытарды табанны озалмалы бліктеріне атысты, айталы тмсыты блігі маында ("блінбе" тріндегі), табанны иілетін тсында (конструктивтік жне семдік ктерме белдік), тобы жанында (тобы стінен жне тобы астынан), кшелік белігіндегі (кшесі ашы конструкцияларда) орналасуына кіл блу ажет.

Аралы блшектерді (ішкі лтара пен кшелік сірі) контурлары табанны анатомия-физиологиялы ерекшеліктеріне сйкес келіп, ая киім кигенде ауырсынатындай сер тудырмауы керек.

Ая киімні стінгі жаы мен астарыны конструктивтік сызытары бір-бірімен беттесіп алыдап кетпеуі керек бл сіресе табанны бгілетін жерінде ыайсыз.

Тмсыты шоыр тірігінде иы діптік сызытары табанны рылысыны ерекшелігін ескере отырып жасаруы тиіс.

Ая киімге пайдаланатын материал айтымсыз "о" деформациялы, яни иілмелі, пішім абылдаыш бола отырып, белгілі бір серден адам табаныны формасы мен сырты трі кп згеріске шырамай абылдап сатай алатын асиетке ие болуы керек. стігі бет материалы эластикалы рі ая лшемдеріні кндізгі згеріс ыраына икемділігін алпына келтіретін асиеті болуы керек.

Ая киім конструкциясы ішкі пішімі мен кшелеріні алыдыы р трлі алмалы-салмалы лтараа жне ая киімні стігі бетіні конструктивтік ерекшелігіне (иілмелі бау, стайтын блшектерді ілмешегі, белдік, эластикалы рзеке) тірек бетіні профиліне сйкес згермелілігін амтамасыз етуі тиіс.

азіргі ая киімні лшемдік-толыты ассортименттіні кемшіліктері ттынушыларды назарын аударып отырана байланысты, азастан халыны р трлі жас-жынысты топтарыны табандарыны жаппай лшеулері жргізіледі.

Зерттеулерді ажеттілігін талап етуіні бір себебі болып адамдарды бойларыны суіне сер ететін акселерация рдісі табылады.

Табандарды жаппай лшеу жне зерттеу арылы сенімді мліметтер алу жне ая киімні лшемдік-толыты ассортиментіні отайлы лшемдерін анытау шін азастанды 5 экономикалы аймаа блдік. Олар, бір-бірінен климатты жадайлары мен айырылады:

1. Отстік азастан

2. Солтстік азастан

3. Шыыс азастан

4. Батыс Казастан

5. Орталы азастан

Барлы халы 100 адамнан тратын келесі жас-жынысты топтара блінді:

жастаылар – 7 жас 6 айдан 8 жас 5 ай 29 кнге дейін;

жастаылар – 8 жас 6 айдан 9 жас 5 ай 29 кнге дейін;

жастаылар – 9 жас 6 айдан 10 жас 5 ай 29 кнге дейін;

жастаылар – 10 жас 6 айдан 5 ай 29 кнге дейін;

12 жастаылар - 11 жас 6 айдан 12 жас 5 ай 29 кнге дейін;

13 жастаылар - 12 жас 6 айдан 13 жас 5 ай 29 кнге дейін;

14 жастаылар – 13 жас 6 айдан14 жас 5 ай 29 кнге дейін;

15 жастаылар – 14 жас 6 айдан15 жас 5 ай 29 кнге дейін;

16 жастаылар – 15 жас 6 айдан16 жас 5 ай 29 кнге дейін;

17 жастаылар – 16 жас 6 айдан17 жас 5 ай 29 кнге дейін;

18 жастаылар – 17 жас 6 айдан18 жас жне одан жоары.

Антропометрлік зерттеулер бес айматы келесі облыстарында жргізілді:

1. Солтстік азастан – останай облысы

2. Отстік азастан – Алматы жне ызылорда облыстары

3. Шыыс азастан – Семей обылысы

4. Батыс азастан – Атбе облысы

5. Орталы азастан – араанды облысы

Зерттеулер мліметтері арнайы картаа енгізілді. Бл картаны I-IV пунктарына жалпыа атысты. Ал 1-17 табандарды лшеу нтижесінде алынан мліметтер жазылады.

Айма
мекеме	кні	жынысы	ая пішім
Х	О	Т
I	Аты –жні
II	Туылан кні
II	Траты жері
IV	лты	кесі
шешесі

Табанны негізгі лшемдері

1.	Табан зындыы Д
2.	Табанны сырты шоырдаы ені Ш_н.п.
3.	Табанны ішкі шоырдаы ені Ш_в.п.
4.	Табанны кшесіні ені Ш_п
5.	Сырты шоыр бойынша айналым лшемі О_н.п.
6.	Ішкі шоыр бойынша айналым лшемі О_в.п
7.	Шоырлар арылы айналым лшем О_н.п.- О_в.п
8.	Табан ортасы арылы айналым лшем О_с.ст.
9.	иаш айналым лшем О_сг.
10.	Тобыты арылы айналым лшем О_м
11.	Тобыты стінен айналым лшем О_г
12.	Балтыр блшыеті арылы айналым лшем
13.	Табанны иілетін жеріне дейінгі биіктік
14.	Ішкі тобыты ортасына дейінгі биіктік
15.	Балтыр блшыетіні айналым лшейтін нктеге дейінгі биіктік
16.	Ішкі тобытан тізеге дейінгі биіктік
17.	Бойы

Зерттеу барысында плантограмма жне картадаы адам аяыны анатомиялы ауматары лшенді. лшеулер, 2 тарауда келтірілген дістеме бойынша жргізілді.

Барлы мліметтер математикалы статистикалы деуден тті.

алан облыстаа атысты регрессиялы тедеулер 5 кестеде берілген.

Табанны лшем белгілеріні арасындаы байланыстарды сипаттайтын модельдерді адекваттыын Фишер критериі кмегімен (-критерий) тексерілді. Фишер критерилеріні кестелік мндері есептелгендерден кіші боландытан (_кест < _есеп) барлы моделдер адекватты деп есептеледі.

Алынан коэффициенттерді сенімділігі Стьюдент критериі (t-критерий) кмегімен тексерілді.Бл кезде барлы тедеулерді есептелген t-критерийлері кестедегілермен (t-кест) лкен болды. Демек, бл модельдерді барлы коэффициенттері маызды екенін длелдейді [22].

Барлы байланыстар баса елдерді халытарыны табандарына табыландара те сас. Бдан баса табан зындыыны лшемдері табан зындыына пропорционалды делінген орытынды длелденеді.

Осы байланыстар мен табандарды лшеу нтижелерін ая киімні лшемдік-толыты ассортиментін, ая киім алыптарын жобалауа пайдалануа болады.

Кесте 5

Табанны лшем белгілеріні млшерлері жне адам жасыны арасындаы байланысты сипаттайтын тедеулер