АНЫШ ИМАНТАЙЛЫ СТБАЕВ

Стбаев аныш Имантайлы (1899 – 1964) – аса крнекті аза геологы, оам айраткері, аза КСР ылым академиясын йымдастырушы жне оны тыш президенті, аза КСР академиясыны академигі, азастанды металлогения мектебіні негізін алаушы. Туан жері – брыны Семей губерниясыны Павлодар уезіндегі Аелін болысы (азіргі Павлодар облысыны Баянауыл ауданы).

Геологиялы барлау мамандыы бойынша Томск технологиялы институтыны тау-кен факультетін бітіріп келгеннен кейінгі . Стбаевты бкіл мірі азастанны минералды ресурстарын жне рудалы кендер генеологиясын зерттеуге арналан. Оны геологиядан баса ылымдардан да; мдениет саласында да; тарихта да алдыран ізі сайрап жатыр. Екінші дниежзілік соыс аяталуа тааанда, жадайды аса иын ауырлыына арамастан, аза КСР ылым академиясыны йымдастыру жмысына басшы болып, оны ісіне бел шеше араласуы лылара тн крегендікті белгісі еді. Оны алдыран ылыми бай мраларыны ішінде, сіресе, Жезазан кені туралы зерттеулеріні, Сарыараны металлогендік жне болжам карталары жніндегі ебектеріні мні ерекше. Жезазанны ірі мыс рудалы аудандар атарына жатуы – кезінде осы кенні жоспарлы трде ке масштабтаы барлау жмыстарын йымдастыруа болатын ірі объекті екенін длелдеп берген аныш Стбаев ебегіні нтижесі.

Ол – геология ылымына атысты лемдік, одаты, азастанды трлі дрежедегі толып жатан комиссияларды, комитеттерді мшесі, басшыларыны бірі; бірнеше мрте КСРО жне аза КСР Жоары Кеестеріні депутаты, съездеріні делегаты, КСРО Министрлер Кеесі жанындаы Лениндік жне Мемлекеттік сыйлытар жніндегі комитетті президиумыны мшесі. Ол трт рет Ленин орденімен, Екінші дрежелі Отан соысы орденімен марапатталып, КСРО Мемлекеттік жне Лениндік сыйлытарды иегері болан. Оны есімі институттар мен кен-металлургия комбинаттарына, азастан алаларыны кшелеріне, мектептер мен шаруашылы аттарына берілген. Сондай-а Алатауды бір шыы мен мздыы, аратаудаы ванадий кеніні рудасынан табылан бір минерал (сатбаевит) оны атымен аталады. Оан арналан бірнеше мражайлар бар.

Тапсырмалар.

1. Мтінннен жалы есімдерді теріп, жалауларын крсетііз.

2. Мтіндегі пайдалы азбаларды тауып, оларды септеіз.

3. Оан арналан бірнеше мражайлар бар. Берілген сйлемге синтаксистік талдау жасаыз.

4. Кптік жалаулы сздерді табыыз.

5. Мтіннен екі-ш етістік алып, жіктеіз.

6. Мтін бойынша сратара жауап берііз.

ü .Стбаев кім болан?

ü .Стбаев ай жерде туан?

ü андай оу орынын бітірген?

ü ай жерді кен байлыын ашан?

ü андай сыйлытар алан?

ü андай мектепті негізін алаушы?

7. Мына сйлемдерден демеуліктерді табыыз. Сен айтаныды орындамады ой. Демек, ештее білмейді екенсіз ой. йге дейін жеттік-ау. Ол саяхата баласын ана алды. Маан лтты киімні брі найды, сіресе сукеле.

 

сынылатын дебиеттер:

1. Кзекова З. С. аза тіліні практикалы курсы (гуманит). Алматы: ылым, 2001.

2. Бектров Ш.К., Бектрова А.Ш. аза тілі (Ана тілі дегейінде йрету ралы). Алматы, 1998.

3.Тймебаев Ж. аза тілі (Грамматикалы анытаыш). Алматы, 1991.

4. Аяпова Т. аза тілі (Негізгі оулы, й кітабы, малім кітабы). Алматы, 1998.

 

СЖ арналан баылау тапсырмалары (1-таырып) [осымша14,15,17, 20]

1. «Маманды лемінде» таырыбына шыарма.

2. «Мені мамандыым» таырыбына сбат.

3. «аныш Стпаев – тыш академик» таырыбына реферат.

 

Таырып. Адам жне оам. Салауатты мір салты. оршаан ортаны инженерлік орау. Ксемше.

Практикалы (семинарлы) сабаты жоспары

1. Ксемшені тсіндіру.

2. Лексикалы таырыптар бойынша сра-жауап, гімелесу.

3. Жаа сздермен жмыс жргізу.

4. Сздікті пайдалана отырып, техникалы мтіндерді аударту.

АДАМ ЖНЕ ОАМ

Адамда мінез-лытар жре-бара алыптасады. Адамны кзарасы оны андай ортада скендігіне тікелей байланысты. Оны кзарасына сер ететін факторларды екі кезеге блеміз.

Бірінші кезеге адама бала кезінде те зор сер ететін ортаны — отбасын, ойнайтын достарын, мектепті жатызуа болады. Мектепті кезінде билікті блісу лгісін оушылар міндетті, ажетті деп абылдайды, солай болуы да тиіс. Ал бл атынас мемлекет рылымы туралы болашатаы кзарасты да алыптастырады.

Бл кезеде адама сер ететін факторлар — рбы-рдастары, оамды йымдар, баралы апарат ралдары.

Екінші кезеде леуметтенуді факторлары згереді. Баралы апарат ралдары жне леуметтік орта басты орын алады. Теледидар жне радио арылы берілетін хабарлар алашы жне шынды, ретінде абылданады.

оамдаы маызды орын алатын фактор тікелей оршаан леуметтік орта: оудаы, жмыстаы ріптестер, жаын туысандар, т.б. Шыармашылы интеллигенция ортасы да маызды рл атарады. Ебексйгіш, тртіпті, лкенге, отбасына ізетті адамдармен атынаста болуды да лкен маызы бар.

оамда рбір адам зі туаннан берілген абілетін толы іске асыра алатын жне сол арылы тек бізді мемлекетімізге емес, жер бетіндегі барлы адамдара пайдасын тигізе алу шін, атап айтанда білім мен денсаулы арылы рухани ндылыты жаыртуа болады. оамды жасаушы адам екенін мытпауымыз керек.

 

Тапсырмалар.

1. Мтінді оып шыып, аударыыздар.

2. Берілген сз тіркестерін аударып, сйлем растырыыздар: оршаан орта, бізді мемлекетіміз, леуметтік орта, оамды йымдар, баралы апарат ралдары, маызды фактор, рухани ндылы.

3. Берілген сздерді сз рамына талдаыздар: оамдаы, адамдармен, оудаы, леуметтік, пайдасын, жаыртуа, жасаушы, мытпауымыз.

4. Мтін бойынша сратар растырып, ауызша жауап берііздер.

5.Мына наыл сздерді оып, аударыыздар: Келешек оам трбиесі —рпа трбиесі.

азаты лы аартушысы Шкрім дайберділы “зіді-зі таныса, істі басы”.