Таырып. лтты байлы. азастанны пайдалы азбалары. Пайдалы азбаларды орау. Жай сйлем.

Практикалы (семинарлы) сабаты жоспары

1. Жай сйлемді айталау.

2. Лексикалы таырыптар бойынша сра-жауап, гімелесу.

3. Жаа сздермен жмыс жргізу.

4. Сздікті пайдалана отырып, техникалы мтіндерді аударту.

ЛТТЫ БАЙЛЫ

лтты байлы дегеніміз – елді экономикалы кш-уатыны е маызды крсеткіштеріні бірі. лтты байлыты алаш рет 1664 жылы аылшын экономисі У. Петти есептеп шыарды. лтты байлыты тыш баалау Францияда 1789 жылдан, АШ-та (Америка рама штаттарында) 1805 жылдан, Ресейде 1864 жылдан жргізіле басталды. Бізді азастанда ше?

Экономикалы дебиеттерде лтты байлы деп – ебекпен жасалатын, ндіріс пен ттыну шін пайдаланылатын материалды игіліктерді орны айтады. Кейбір экономистер лтты байлыа табии ресурстарды да осады. Кейбіреулері лтты байлы ымы ылыми білім млшерін, халыты мдени дрежесін т.б. амтуы тиіс деп санайды.

лтты байлы негізінен мына салалардан трады:

а) азастан аймаындаы жне сырт жерлердегі асырлар бойы ата-бабаларды алдыран мрасы;

) Табиатымызды жне жер асты байлыымыз.

б) деби, мдени, тарихи мралар.

деби, мдени, тарихи мраларымыз – халыты, мемлекетті сіп-ркендеуін, байлыын крсететін лтты игілігімізді кре тамыры. Кез-келген мемлекет зіні лтты мрасын матан ттады. Оны ны – сол елді байлыыны кепілі.

лемні ай мемлекетін алмаыз, тіпті дамып келе жатан ел болсын лтты байлытарыны ны бар. р тасына дейін есептеп, тіркеп, ны анытап, халыаралы каталогке тіркеп, бірін кеденіне, екіншісін интерпола беріп ойалы ашан.

Венеция хартиясы бойынша, отыз жылдан арты тран сулет рылысы, мекеме, мдени, ресми, жеке й, таы да басалары лтты байлыа жатады.

 

Тапсырмалар.

1. Мтінді оып шыып, аударыыз.

2. «лтты» деген сзбен тіркесетін баса сзді атаыз.

3. Сратара жауап берііз.

· Антиквариаттар лтты байлыа жата ма ?

· Археологиялы азбалардан табылан заттар лтты байлыа жата ма ?

· Бізді елімізде лтты байлытарымызды ны есептелген бе?

· Сізді йде ата-бабаларыыздан алан асиетті мралар бар ма ?

· лтты байлыты орау туралы за бар ма ?

4. Соы сйлемге морфологиялы талдау жасаыз.

5. Мтіннен сын есімдерді табыыз.

6. Мтіннен етістерді теріп жазыыз жне трін анытаыз.

7. Тыш, алаш сздеріні синонимдерін жазыыз.

8. ажетті жрнатарды жалап, берілген сздерден ырысыз етіс жасаыз: крсет, бар, аныта, тр, сана, ос, пайдалан, шыар.

АЗАСТАНЫ ПАЙДАЛЫ АЗБАЛАРЫ

азастан µзіні табии азбаларымен жєне адам ресурстарымен д‰ние ж‰зіндегі бай елдерді бірі болып есептеледі. Ке байта азастанны барлы айматары: отстік, солтстік, батыс, шыыс, орталы айматарында Л. Менделеевті кестесіндегі химиялы элементтерді барлы трі кездеседі.

азастанны жер ойнауында єлемдегі табии азба байлытарды барлы т‰рі (90-нан астам) орасан зор кµлемде бар деуге болады. Мысалы: сынап, орасын, алтын, кµмір, м±най, болат, мыс, к‰міс, темір т.б азба байлытары мен тсті металдарынан кнделікті трмыста олдануа трлі трмысты заттармен сндік шекей бйымдар жасауа кеінен пайдаланылады.

Елімізді р аймаынан алынатын пайдалы азбалар мысалы, батыста Атау мен Маыстауда м±най, газ µндірсе, Шыыста ¤скеменде фосфор, Орталыта кµмір, мыс, тсті металл ндіреді. Соны ішінде Орталы азастанда ндірілетін жер асты пайдалы азбалары екі трлі діс бойынша ндіріледі. "Арселор Миттал" компаниясыны арамаына кіретін бірнеше шахталардан ндірілген кмір, ара металдар мен тсті металдар єлемні кµптеген елдеріне экспорта шыарылады. Еліміз туелсіздік аланнан кейін азастанны ара алтыны болып саналатын басты байлыы кмір мен мнайды шет елдік компаниялаларды бірлесуімен жаа технологияларды ндірісте олдану арылы азба жмыстарын жргізу жзеге асырыла бастады. Соы жылдары "азастанда Жасалан" деген маркамен азастанда µндірілген пайдалы азбалар мен шикізат німдерін лемні 70-ке жуы елдері сатып алуа тініш білдірген.

 

Тапсырмалар.

1. Мтін бойынша сздерді теріп жазып, сздік растырыыз.

2. Мтінді оып аударып, тсінгендерііз туралы гімелеіз.

3. «Жер туралы», «Байлы туралы» маал-мтелдерді жазып, аударып, жаттап алыыз.

4. Сынап, орасын, алтын, кµмір, м±най, болат, мыс, к‰міс, темірсздерін аударып, асты сызылан сздерді септеіз.

5. Пайдалы азбалар, жер ойнауы, тсті металдар, шекей бйымдар. Берілген сз тіркестерін аударып, сйлем растырыыз.