ПАЙДАЛЫ АЗБАЛАРДЫ ОРАУ
Жер шарында пайдалы азбаларды ндіру баран сайын арта тсуде. Ал оларды жер ойнауындаы оры шексіз емес жне азып аланнан кейін айтадан алпына келмейді. азіргі кезде оры сарылуа айналан немесе млде сарылан кен орындары аз емес. Сондытан пайдалы азбаларды орауды лкен мні бар.
Пайдалы азбаларды орау оларды ндіруге, сатауа жне пайдалануа байланысты біратар шаралардан трады. Оларды ішінде бастылары мыналар:
1) кен орнындаы пайдалы азбаны алдырмай, сара азып алу керек;
2) пайдалы азбаларды тасымалдау кезінде тгіп-шашуа болмайды;
3) пайдалы азбаларды блінуден сатау керек (мселен, йілген кмір кп жатса, ызып зінен-зі жанады);
4) пайдалы азбаларды деуде ысырапа жол бермеу керек (кейде мыс немесе орасын тау жынысымен бірге шыарылып тасталады).
Осы айтыландармен бірге кптеген елдерді алымдары кейбір пайдалы азбаны орнына жретін зат ойлап табуды тсілін іздеуде. Мселен, энергияны жаныш пайдалы азбалармен атар су электр станциясынан, атом станциясынан, кн, жел, теіздегі толысу жне жер ойнауындаы жылуды пайдалану арылы алатыны белгілі. Біра зірге энергияны бл кздері дние жзінде пайдаланылатын бкіл энергияны он процентіне де жетпейді.
Металл орнына жретін анарлым арзан жне оай алынатын заттар ойлап табылан. азіргі кезде машина блшектеріні, йде кнделікті пайдаланылатын заттарды кпшілігі пластмассадан жасалады.
Тапсырмалар.
1.Жаа сздерді оыыз, айтылуына кіл блііз, аударыыз, олармен сз тіркестерін растырыыз.
2.Мтінді тыдаыз, оыыз.
3.Тиісті осымшаларды ойыыз: сарыл... кен орындары, пайдалы азбалар... орау, сара азып ал..., бліну... сатау, заттар ... кпшілік... .
4.Мына сйлемдерді толытырыыз: Металл орнына жретін анарлым арзан жне оай алынатын заттар ... . Жер шарында пайдалы азбаларды ндіру ... арта тсуде. азіргі кезде оры сарылуа айналан немесе млде сарылан кен орындары ... .
5.Мтінні ысаша мазмнын жеткізііз.
сынылатын дебиеттер:
1. Кзекова З. С. аза тіліні практикалы курсы (гуманит). Алматы: ылым, 2001.
2. Бектров Ш.К., Бектрова А.Ш. аза тілі (Ана тілі дегейінде йрету ралы). Алматы, 1998.
3.Тймебаев Ж. аза тілі (Грамматикалы анытаыш). Алматы, 1991.
4. Аяпова Т. аза тілі (Негізгі оулы, й кітабы, малім кітабы). Алматы, 1998.
СЖ арналан баылау тапсырмалары (6-таырып) [осымша14,15,17, 20]
1. «лтты байлы» таырыбына шыарма жазу.
2. «азастанны пайдалы азбалары» таырыбына реферат жасау.
3. «Пайдалы азбаларды орау» таырыбына слайд жасау.
Таырып. Аралы тест. Экономикалы туелсіздік. ндірісті экологияландыру.
Практикалы (семинарлы) сабаты жоспары
1. №327 кабинеттерде тест тапсыру.
2. Лексикалы таырыптар бойынша сра-жауап, гімелесу.
3. Жаа сздермен жмыс жргізу.
4. Сздікті пайдалана отырып, техникалы мтіндерді аударту.
ЭКОНОМИКАЛЫ ТУЕЛСІЗДІК
Егемендік, туелсіздікті екі жаы бар. Бір жаы саяси туелсіздік. Саяси туелсіздік алу - з алдына лтты мемлекет болу, жеке ел болу. Екінші жаы – экономикалы туелсіздік.
ылыми трыдан аланда экономикалы туелсіздік саяси туелсіздікті негізі болып табылады. Экономикалы туелсіздігі жо елді туелсіз болуы екіталай. Елді экономикалы туелсіздігі шін не ажет? Ол шін е алдымен, ел экономикасын ктеру, экономика тиімділігін арттыру, халыты л-ауатын ктеру ажет.
АШ пен Батыс Еуропаны айтпаанда, мына зімізді алып кршіміз ытайды алайы. ытайды аыл-оймен асыпай жасаан реформасы азір миллиардтан астам халыты трмысын ктеруде.
Бар ісін техника атаратын АШ, Англия, Жапония сияты елдерді ауыл шаруашылыына мемлекет дотация береді. Ауыл шаруашылыы нерксіп ндірісіне самайтын ерекше шаруашылы, себебі ол табиата туелді. Табиатпен байланысты экономика тілінде дайы ндіріс дейміз. Мал суі шін уаыт керек, егін сіп шыуы шін уаыт керек. Е иыны ауыл шаруашылыын дамытпай бірде-бір ел, ел болмайды. Ауыл шаруашылыы деген – азы-тлік. Ал, азы-тлікті 50-60 пайызын зі ндірмей, шетелден келетін ел экономика туелділікке тседі.
Тапсырмалар.
1. Мтінді оыыз.
2. Мтінді гімелеуге ажетті сздер мен сз тіркестерін жазыыз.
3. Мтінді гімелеіз.
4. Саяси туелсіздік деген не?
5. Экономикалы туелсіздік деген не?
6. Ауыл шаруашылыы андай шаруашылы?
7. Жалы зат есімдерді табыыздар.
8. Туелдік жалаулы сздерді табыыздар.
9. –лы, -лік, -ды, -дік, ты,-тік жрнаымен жасалан сздерді табыыз.
НДІРІСТІ ЭКОЛОГИЯЛАНДЫРУ
ндірісті экологияландыру - жоары сапалы нім алуды амтамасыз етумен бірге, айналадаы ортада экологиялы тепе-тедікті сатауа, оны ластамайтын, адам мен табиат шін олайсыз болып табылатын баса да згерістерді болдырмауа ммкіндік беретін технологияны ндіріске негіздеу немесе айта ру. Бл процесті маызды жатары - табиат байлытарын немді рі жан-жаты пайдалану, алдысыз технология жасау, алдытармен ластайтын заттарды да кдеге асыру. ндірістік экология – азіргі кезде барлы мемлекеттерді алдында тран маызды мселелерді бірі.
Тапсырмалар.
1. Мтінді оыыз.
2. Мтінді гімелеуге ажетті сздер мен сз тіркестерін жазыыз.
3. Мтінді гімелеіз.
4. Мтінді аударыыз.
сынылатын дебиеттер:
1. Кзекова З. С. аза тіліні практикалы курсы (гуманит). Алматы: ылым, 2001.
2. Бектров Ш.К., Бектрова А.Ш. аза тілі (Ана тілі дегейінде йрету ралы). Алматы, 1998.
3.Тймебаев Ж. аза тілі (Грамматикалы анытаыш). Алматы, 1991.
4. Аяпова Т. аза тілі (Негізгі оулы, й кітабы, малім кітабы). Алматы, 1998.
СЖ арналан баылау тапсырмалары (7-таырып) [осымша14,15,17, 20]
1. Аралы тест. «Экономикалы туелсіздік» таырыбына гіме жазу.
2. «ндірісті экологияландыру» таырыбына шыарма жазу.