Dalebüd Cifala de 1938, Mayul 7, Nüm: 1
Vätälölo, das söl: ‚Johannes George Marie Reynders, kadäman Vpa, binom sis 1889 slopan fiedik Volapüka, e dü tim tumyela ti lafika laidulo, ti nenropo, e mudöfo e penamo, leziliko efödom püki at, e kludo mu patiküno ebenodistükom oki tefü Volapük,
cälob söli: ‚Johannes George Marie Reynders pemotöl in ‚Zwijndrecht (Nedän), tü 1869 mayul 7, e lödöli in ‚Den Haag (Nedän), ‚Goudsbloemlaan, nüm: 120,
as kadämal Volapüka (26[40]).
‚Bad Godesberg, 1938 mayul 7.
Cifal Volapükanefa:
Prof. D. Dr. ALBERT SLEUMER,
Studadilekan p. d.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1938, Nüm: 4, Pad: {{{pads}}}.
Pük menik
Fa ‚Prof. Dr. Albert Schleumer,[1] ‚Studiendirektor p.d.
Nolavans mödik lesagons, das nevadugods breina kobioyumons in top patik ad spikazän. Fümos, das spikavöds ömik labons stabi in sümäd semik tona. Atosi küpoy samo nog atimo in cilapük. Smalikans nemons dogi eli ‚vau-vau e lemüfi eli ‚puf-puf. Ad sümäd at tona lilamovik nimas u dinas fe ya pö cil i duin semik mema dabinon. Sekü atos ton et dönu süikon ini mem dabinana smalik, ven logon dogi foginik u cini, kel sümedon lemüf. Täno sagon nenviliko dönu tonis et, nendas yegs bofik egivons okao „toni“, äd ejonodons okis medü atos. So kanoy sagön ko gitod semik, das vöds rigik in pük seimik binons vöds tonisümädöl. In Deutänapük laboy vödis somiks äs ‚Kuckuck (= kukuk), ‚Uhu (= lilalül), ‚Krähe (= krov), ‚knallen (= tonätön)‚ ‚plumpsen (= bufön), ‚sausen (= levisipön), ‚schwirren (= brumön), ‚pfeifen (= feifön), ‚pusten (= bruvön), ‚niesen (= snidön)‚... Vöds toniümädöl suämons in püks nutimik ye töbo dötumis plu lulis. Demü atos laibinos duin levemiko gretik mena tiköl‚ das edatikon vödis e suemodis pro dins valik ut, kels no givons okao toni. Nu kanoyöv fe säkön, sekü kod kinik püks menik balatik valik no dalabons vödis ot pro din ot u suemod ot. Pö mens balatik suemods leigik ebo no äsüükons sienodis u suemis leigikis. Jenöfo kanoy tikädön dinis taledik mu mödikünis de tikädöps distik tel, kil, igo fols e luls; samo sol ädajonon oki menagrupe bal asä nogani litüköl, votike asä uti vamüköl, e kilide asä uti glofi födöli. Ömans bevü nolavans nutimik lesagons, das su taled pükatribüts distik zao 15 dabinons‚ ad kels püks balatik distik 2796 mutons padilädön, kels nutimo nog paspikons.[2] Fe vilons zepön demü lindiyanapüks zuo nog pükatribütis mödo plu tumis!! Pö atos mutoy sevön, das de bal u votik pükatribütas lindiyanik sonemik at vöds te kils jüä degtels ekömons jü ün ‚ sodas vo mutoy labön kredäli kolatifiledana ad sökön „nolavanis“ somik su frodaglad. Alo pö bidäds dofik, yelovik e vietiks menefa nutimik pükatribüts so distiks dabinons‚ das obinos plödakösömiko fikulik ad tüvön rupüki bal. Klienoy in sogods nolavanas ad givülön büiküno Stralopanes‚ kels zitevons sis milyels felis tuvemiko lardikis taledadila lulid, „rupüki“ somik‚ du lecedoy nutimo bantunapükis Zenoda-Frikopa asä jafodis tefädiko yunikis.
Näi spikazän, ma leced nolavanas, i lilamazän in brein evolfon ai gudikumo‚ e somo edvedon fino pötöfik pro sumod musiga. Äsä suemods dub vöds, so tonods päfümükons dub kanit. Fovo äkanoy rivön plüo gudikumo tonodalöpoti, plüo kuratikumo musigöms ädunodons. Primo tonodalöpot nendoto ibinon nefümik; pas pianiko tonodafagots kilüda, lulüda e jölüda, e me ats melod, edafomons okis.
Klülos, das edulos mö tumyels (milyels-li?) mödik‚ büä spik menik so ivolfon, das äfägon ad dünön uti, keli nutimo nemobs „nolavi“. Sevädiko nolav muton labön suemodis kuratiko fümikis; kanon nemögiko vobön, if men bal suemon me vöd ot votikosi, äsä telidan. Bi mens vo natälo no äbinons nolavans, primo suemods ti valiks te ätefons lifi balugik sa jafidi nulüdotas onik. Sekü atos kluo suemods ebo vönädiküns saidiko suvo epölükons nolavanis pö vestig kuratikum. Kio ebalugiköls spikastamäds nutimik obsik ibo lüjinons lü obs leigodü vödidafomam fa bidäds balugikün se tim vönik! Du obs distidobs pö subsat deklinafomis te folis‚ püks Lindäna-Germänik vönik nog älabons jölis, e pük Stralopik igo degvelis! Teiko pla suemod: „redik“ laboy in püks Nula-Seleänik suemodis no nemödikumis ka züldegzülis. Rulänans länas et löliko lüälons ad logamasienams, e suemons nosi de tik nolavik. Sekü kod at binos plödakösömiko fikulik ad sevükön netis et dö levalidaced Yuropik‚ kluo ad tidön ones füsüdi e kiemavi. Das pö büröletans obsik, pö Germänans vönädik, suvo no äbinos gudikum‚ tradut balid biba ini Germänapük fa bijop rianik: ‚Ulfilas blöfon. In tradutod at ämutoy löliko spikön ma tikamod Germänanas vönädik. Somo Sanal ävedom „Pöpadük“, e sül ävedon „Pöpadükakur“. Ven lesedäbs äkömoms ini Gröneän, ad slopükön läskiomanis pro krit‚ ästadoms in ditretül semik, vio ämutoms tradutön suemodi: „Jipül Goda“, soäsä komädon in buk saludik. Ad reifön okis se ditretül lesedäbs protästik ätradutoms pö predam biba, topi, in kel vöd: „Jipül“ komädon‚ e keli läskioman nonik sevon, so: „Logolsöd „Fuküli“ Goda, kel moükom sinodis vola!“. Lekredinunans katulik ye äsumoms balugiko pla Jipül vödi latinik se vulgatabib‚ du äjonoms läskiomanes medü magods utosi, kelos „jipül“ binon‚ ed ätradutoms topi ot biba me vöds: „Logolsöd eli ‚Agnus Goda, kel moükom sinodis vola!“
Pas dub penät piano idavedöl se spikatons pimagöl stab fümik suemodas balatik päseiton‚ e somo ämögos, das pük menik ädageton magedi püka pro tumats tribütas fluköfika. Fe i nog ün atim degtelat lafik pükas pepenöl ab edeadölas dabinon, kels to datik valik no äkanons paletuvön. Ad ons bevü votiks dutons: letrusk, hetit, kretiy e num semik lindiyas pipenöl; samo su Pasateän valöpop sevadik‚ (kel i panemon: ‚Waihu ü ‚Rapanui, topon in Pasifean in fagot mö milmets 3500 de kontinän Sulüda-Meropik‚ e leduton de 1888 lü Cilän) stäls stonik degmetageilik plu 500 dabinons, kels fulons me penamamals lönöfik.
NOETS.
· Bükapök; päkoräkon ad ‚Sleumer in Volapükagased pro Nedänapükans, 1939, Nüm: 1, Pad: 12. (Noet redakana.)
- · Numi at „kadäm Fransänik“ elonon ün 1934. Ästeton leigüpo, das su taled lölik püks balatik 3964 mutons papatöfön as püks deadik. Mödiküno Linglänapük bo pepakon; pagebon bo nomöfiko fa mens 160 000 000, e zuo mens bo 60 000 000 suemons oni saidiko. Rusänapüki mens bo 150 000 000 spikons, Deutänapüki 90 000 000, Spanyänapüki 75 000 000‚ Fransänapüki 49 000 000 e Litalilyänapüki 45 000 000.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1938, Nüm: 6, Pads: 44-47.
Hieroglifaston di ‚Rosette in Dältad di ‚Nile
Fa ‚Prof. Dr. Albert Sleumer, ‚Studiendirektor p.d.
Bü brefüp delagaseds äblinons nuni,[1] das in top ot, kö ün gustul yela: 1799 ston labü penäts kil pitüvon, kel asä balid imögükon letuvi hieroglifas‚ nog basoinadileds blägik fol petuvons-la. Va ons nu läfulükons sio u no blögi dämik bäldik, ats alo elüodükons logis obsik dönu ad ston balid at. Bü degyels bal e lafik guvanef museda Britänik in ‚London epübon penädi patik‚ kela ninäd binälik onitedon kulivani alik.
Ab büiküno büküpetis anik. Lägüptänans vönik ägebädons hieroglifis sonemik (= nüpenäds „koina“-penätik saludik) ya sis reiganaked kilid oksik za yel: 3100 bü Kristus. Äkodidons rigi magapenäta at, kel äbinädon me vödasilabs zao 1500, lugode oksik: ‚Thot (‚Dhoute). Piano se vödapenät tonatapenät mö konsonats 24 ädafomikon. Vokats leigo no pämalons, äsä samo in penät vönahebreyik, e penäts votik, kels ädavedons se Lägÿptänik. Sekü atos, atos pamäniotonös näio, jenöfot paplänon‚ das vöds leigik in püks lofüdänik difik to konsonataked ze leigik papronons semikna ön mods küpidiko distiks (samo: ‚Nebukadnesar näi ‚Nabuchodonosor), e sekü kod kinik valemo pron rigik töbo nog binon tüvovik.
Za yel: 250 pos Kr. geb hieroglifas äfinikon. Reid atas änepubon so staböfiko se seved koptanas, sevabo licinanas Vöna-Lägüptänanas‚ das äbinos nemögik pro nolavans foginänik‚ ad plänädön malis bisarik, kelis no selediko älogoms su boeligs in cifazifs Yuropik.[2] Klüliko ai dönu steifüls päduinons ad plänädön malis klänöfik. Nemu Deutänan famik bal, kel pämotom ün 1602 in ‚Geisa nilü ‚Fulda, pamebomös is, efe yesuitan latumik: ‚Athanasius Kircher († 1680 in ‚Roma), kel päglorükom fa timakompenans oka, asä el ‚doctor centum artium (= nolan lekanas tum). Stabü nol okik koptapüka äcedom, das in hieroglifs klänöfav Vöna-Lägüptänik piklänedon‚ ed ästeifülom ad yümätön oni ko klänöfavs netas votik lofüdäna. Pos preparam teldegyelik man ko staböf Deutänik voböl äpübom‚ näi lebuks votik mödik, toumis kil ela ‚Oedipus aegyptiacus oka (1652-1655)‚ ed äläükom ad ats eli ‚Sphinx mystagogica.[3] El ‚Kircher, kel ettimo ya teiko dub mused märöfik oka, keli ifünom in löpatidöp yesuitanas in ‚Roma, ivedom volasevädik‚ ädesinodom i ad tradutön nüpenädis boeliga fo ledom di ‚Laterano. Ädunom atosi ko sagat somik, das nolavan ettimik nonik ädotom veräti plänäda‚ e ga öklülädos ün kildil balid tumyela epasetiköl, das set ze alik piplänon dobiko.
Pas ston de top: ‚Rosette (Larabänapüko: ‚Raschid), in fagot milmetas 14 de Zänodamel, ögevon mögi ad tuvedön hieroglifis. Tüv gretik at äsekon de dun fizira Fransänik, kel pänemom: ‚Boussard (ü: ‚Bouchard)‚ e kel ikömom ko milit ela ‚Napoléon: I ini Lagüptän. Ma sagädiloveükam bal ston äseaton su taledaglun‚ ma votik äbinon in mön rubäldik, keli trup soldatas Fransänik ämuton moükön ad jafidön spadi pro lebum fortifa: ‚St. Julien.[4] Vüo el ‚Boussard pibekomitom fa löpan oka: generan: ‚Menou, ad blinön stoni jerabik ini generanalöd tö ‚Alexandria. Denu ston päcedon as ledutot patik ela ‚Menou. Sosus ye ‚Napoléon älilom dö tuvot, äbüdom ad loveblinön oni lü netastitod nulo pifünöl de ‚Kairo: tuvan it ye päpromuvom ad generan, sekü kelos daloy kludön‚ das lampör fütürik ädasevom völadi tuvemik basoinablöga. Sunädo nolavans mödik, kels dugädoms militi äjäfikoms me on. Büdü ‚Napoléon de vödems kil debükots päjafädons fa stonabükans tel: ‚Marcel e ‚Galland, kels pivokoms se ‚Paris. Äbesmivoy stoni me bükablägin, äseidoy sui on bledi papüra, ed äpedoy ati medü gumazilids fimiko ta on. Debükots somik päsedons pükavanes famik in Yurop. Generan: ‚Dagua äblinom ün yel: 1801 teli atas lü ‚Paris, kö „sifan: ‚Du Theil“ ästeifom in netastitod ad tradutön onis.
Posä general linglänik: ‚Ralph Abercromby (1734-1801) ivikodom lonädiko Fransänanis sumätöfü ‚Menou äkomipölis ün 1801 mäzul 21 nilü ‚Abukir: vilag nolüdalofüdü ‚Alexandria‚ in bagaf: XVI püdamabaläda pälonos‚ das ston di ‚Rosette sa vönots Lägüptänik veütik votik ämutons palovegivön generane: ‚Hutchinson. Ab yeg jerabik at piblinon vüo lü ‚Alexandria ini dom ela ‚Menou, kö on ini jugäds pivilupöl äbinon; generan Fransänik älecedom stoni ebo asä ledutoti okik. Ab Linglänans no äklemoms, ed ädagetoms lovegivi ona ün 1801 tobul‚ pos kelos lodot jerabik päblinon dub stemanaf Linglänik ivedöl: ‚LEgyptienne lü ‚Portsmouth‚ ed is älükömon ün 1802 febul. Nu ämekoy güpakopiedis de nüpenäds, ed äsedoy onis niveres Yuropik ti valikes. Finü 1802 ston päpladon fifümiko ini mused Britänik in ‚London.
Ston di ‚Rosette, äsä nu binon, labon fomi folliena stedagulik nenomik labü lunot meta bal‚ vidot zimmetas mäldeg, e bigot zimmetas ti teldeg. Len löpafin detaflana e detadono dileds ze gretiks defons. Blög licinon se tim elas ‚Ptolemaei, e pidekon niludo löpo in dil klöpik pisuseidöl, kel ye moon, ko magod ela ‚Horus. Geilot lölik ona bo ebinon zao mö mets tel. Luveratiko ädablinon in tem seimik fo magot rega, ed ämuton bo notükön dunis gretik oma. Nunod dö ats pilauton in püks tel, sevabo in Lägüptänapük ed in Grikänapük. Balid äkomädon ye in tonatasots tel, in hieroglifs ed in demot ü pöpapenät‚ kel it idafomikon za yel: 750 b.Kr. se hierat ü kultanapenät reigatimäda vönik (3000-2450)‚ soäsä i pägebon pro papürodaruläds. Primo penät at ämuton pareidön in keds penditik, e pas mödo latikumo in kedets horitätik‚ efe mödiküno de det lü nedet, äsä pö hebrey e penäts pükas votik.[5] Vödem hieroglifik stona ninädon te kedetis 14, ko kels kedets 28 de kedets Grikänapükik pekonseföl 52 baiädons‚ du vödem demotik labon kedetis 32. De kedets pemäniotöl valik ye mödikums ka foldeg binons nenätiks sekü dileds deföl. Nu ye dinäd gönöfik emögükon ad läfulükön kedetis hieroglifik deföl. Ün yel: 1898 ätuvoy sevabo lestäli ko nüpenäd leigik in ‚Damanhur (‚Hermopolis Parva) in dältad di ‚Nile‚ kel kipedon b.v. i yegis jerabik se sepül de ‚Tut-ench-Amun. Zuo ätuvoy su temavöls nisula de ‚Nile: ‚Philae nog hieroglifis, kels ämoükons dotis lätikün dö läfulükam stona di ‚Rosette. Somo vödem lölöfik dabinon in Lägüptänapük e Grikänapük.
El ‚Stephen Weston, as Linglänan balid, ijäfikom ün 1802 me tuved vödema Grikänapükik‚ pos kelos i el ‚Du Theil änotükom tradutodi oka. Atan ye ästetom, das vödem äninädon nuni dö dan kultanas anik di ‚Alexandria kol ‚Ptolemaeus: V.: ‚Epiphanes. Fransänan: ‚Ameilhon äpübom ün gölayel de 1803 in ‚Paris tradutodi latinik vödema. Me vödem demotik balidnaedo el ‚Silvester de Sacy ed el ‚Akerblad äjäfikoms ün 1802. Lätikan älonom verätiko nemis: ‚Alexander, ‚Alexandria, ‚Isis, ‚Ptolemaeus e.v. Nolavans bofik täno äjäfikoms me dils hieroglifas, kels medü lovat pifremons‚ bi ebo ats äninädons nemis regas u godas. Pianiko äsetuvoy in vödem hieroglifik tonatasinifis malas balatik. Pö atos äbenodistükoms okis nolavans äs ‚Warburton, ‚De Guiges, ‚Barthélemy, ‚Zoëga e patiküno ‚Young sa ‚I. W. Bankes. Lätikan äplöpom ün 1818 ad tuvedön su ston, keli bü yels kil ituvom su nisul ‚Philae, nemis: ‚Berenice e ‚Kleopatra.
Ked lafabik ün 1822 fa ‚Young pekobopladöl täno pämenodon e veütiko pälölöfükon fa vestigan Fransänik famik: ‚I. F. Champollion. Noe äplöpom ad letuvön nemis e tiädis ti valikis lampöras Romänik‚ abi älautom balidnaedo gramati Vöna-Lägüptänapükik, su kel fovans valik oma ästutons. Ab neai el ‚Champollion üprogedomöv in nol hieroglifas, if no ikedemomov, leigo äsä ettimo ‚Athanasius Kircher, koptapüki. [6]
Nüpenäd it stona änunon dö dalebüd lezälik kobikama kultanas di ‚Re ü solikultanas pötü yelam balid kronamadela ela ‚Ptolemaeus: V ‚Epiphanes (196 b. Kr.), kel ettimo äbinom reigan Löpa- e Dona-Lägüptänas. Pas ün yel jölid regama okik plin yunik at pikronom. Rigiko te vödem demotik dalebüda ädabinon; vödem hieroglifik e tradutod Grikänapükik pimekons bai on. Nüpenäd pidäton tü del 4id mula Grikanik: ‚xandikos (= prilul), kel baiädon ko del 18id mula Lägüptänik: ‚Meshir (u: ‚Mekhir). Ün yel et - so nüpenäd tonon - el ‚Actus: son ela ‚Aetus äbinom hilekultan‚ ed el ‚Pyrrha: daut ela ‚Philinus, sa el ‚Areia: daut ela ‚Diogenes ed el ‚Irene: daut ela ‚Ptolemaeus äbinofs jilekultans. Posä tiäds rega sa dalestüm omik kol gods e löf omik pro net Lägüptänik pelonülons‚ jonüls küpidik no nemödikums ka degjjöl meuga telik at pänumädons; bevü ats panemons: legivots in mon e gren pro temigaledans‚ stiams tripas e debas, kels suämons dötumis jüo luldeg‚ libiostadükam fanäbas yelalunüpik, finid mütahürama matrodas‚ läsükam tematripas, finid xila volutanas büikum, läsükam linumastofa- e grenatripas‚ nätükam temas pro tor e nims votik, sa dönulöod bumotas saludik efailöl.
Kultanef pagik älonon asä jonüli danöfa oksik kol reg mödükumami geböfas lezälik ad stimam oma‚ sa stidi zeladelas nulik ko disein ot. Fütüro kultans in mödot lölik oka pötiädons asä „dünans goda su taled epuböla: ‚Ptolemaeus“; stimatiäd at ömuton panüködön ini doatalins fa kultanef päpolöls. Fino in Lägüptän mebastons labü dalebüd at ömutons palöodön in tems valik klada balid, telid e kilida stimü „god laidüpo liföl: ‚Ptolemaeus“.
Se pesagölos reidan dasevon fasiliko, vio vemo ninäd nüpenäda kilik läson tefü veüt pö jenöfot‚ das dub on plän verätik hieroglifas Lägüptänik balidnaedo pämögükon. No sevobs, va jenöfo ejenos, das mebastons somik pelöodons in tems Lägüptänik. Töbo tel atas pekonsefons alo jüo ün tim obsik, to „god laidüpo liföl: ‚Ptolemaeus“‚ kel no äfägom ad laidabinükön onis.
NOETS.
· Delagaseda Fransänik gretik ze mödiks äjonons ün 1938 novul ad tuvot nulik veütik at.
· · Vöd in püks mödik komädöl: ‚obelisk (= boelig) licinon de vöd Grikänapükik: ‚obelós (= spedül)‚ keli ya el ‚Heródotos (tumyel Vid b. Kr.) ägebom ad malön tipalestälis folgulik et Lägüptäna; smalükam ata binon: ‚obleiskós. Mödiküns boeligas atimo nog dabinölas licinons de solatem ela ‚Re in ‚On (‚Hierapolis) nilü ‚Kairo-Memphis‚ kö nog ün atim zänodü grenaläneds tipotaston labü geilot metas 40 löon‚ kel pälöpladon ün yel: zao 1400 b. Kr. Boeligs legik nog dabinons b.v. in ‚London, ‚Paris, ‚New York e bü val in ‚Roma‚ kö su ‚Pazza del Popolo, su ‚Monte Citorio, fo el ‚Laterano (geilik mö mets 45‚5)‚ su ‚Piazza della Minerva, su ‚Piazza Navona e su ‚Pazza di S. Pietro boelig a bal dabinons. Boelig lätik at nen hieroglifs älöon vönädikumo in sirkud ela ‚Nero‚ e päsüramenon büdü ‚Sixtus: V († 1590) se failots, e pälöpladon. Binon balston (‚monolith) vönik balik in Yurop stanöl, kel elaiblebon nätik. Tipalestäl fo glüg di ‚SS. Trinità de Monti binon‚ leigo äsä ut in el ‚Villa Medici, sümädot di ‚Roma vönik. Balid äbinon büikumo in gads jenavalautana: ‚Sallustius († 35 b. Kr.).
· · Adelo fümos, das vöd latinik: ‚Sphinx (= sfin) binon vöd manik‚ kelos i gudikumo baiädon ko kalad magotas sevädik. Bal atas nog pas ün 1929 no fago de gianamagot seatöl rega: ‚Ramses: II. in glun ela ‚Memphis vönik nilü ‚Kairo pätuvon e päsesebon. Pikonsefon go gudiko, dö kelos lautan yegeda at äkanom süadükön oki pösodiko ün yel: 1930.
· · Fortif at enepubon sis lunüp. Pimalon su kaeds ettimik di ‚Napoléon, ed ätopon ma ons su vesüdajol tuiga di ‚Nile nilü ‚Rosette. Generan pemäniotöl: ‚Boussard ädeadom pas pos yel: 1814. Ebepenom dönuamiko tuvi stona blägik.
· · I Fönikyänans e Lätiopänans ägebons hieroglifis; balidans ko miplänäds onas as sümbols lukredik, votikans so, das jünu no nog efägoy ad letuvön nüpenädis tefik.
- · „Koptans“ sevädiko Lägüptänans panemons, kels sekü lesedadun fa sänt-‚Marcus e fovans omik ivedons kritans. Kultans onsik, kels latikumo äslopikoms pölalekredi monofüsita‚ etratudoms rigapenädis Grikänapükik rela oksik ini koptapük‚ ed ejafoms literati tefädiko gretiki. Gönami onsik slama äpönidons me nebenikam lanik ä südöfik. Nunoy nutimo koptanis zao 600 000, de kelans 10 000 lödons in ‚Kairo.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1939, Nüm: 1, Pads: 2-7.
Tüvs
Fa ‚C. M. Van Hille-Gaerthé‘.
(Se el ‚Het Vaderland‘.)
Bal lakas nolüdikün Lingläna el ‚Derwentwater‘ binon. No binon lak sevädikün ela ‚Lake-District‘, ab binon sublimik ä löfidik; topon pazüölo dub lubels, kelas köls süpädiko votikons tü düp alik. Len flan rovik laka at, nilü cifazif ela ‚Cumberland‘: ‚Keswick‘ geilöp: ‚Friar's Grag‘ dabinon. If egrämoy löpio da fotalaelil, e stanoy su sömit, vat - maä pabeliton - u blövik u gedik u dofik u largentinakölik lunidon da bimatuigs dolagöl. Nisuls bundanöfiko pebegloföls topons in vat; botils slifons de nisul lü nisul, de jol lü jol; cils su futs nüdik in vat labons pledis läbüköl okas vü bimavuls len jol.
Su lubel at vü bimastams ston krüdik neküpidik dabinon, kel te pesmufeton utöpo, kö in fremül kap ela ‚John Ruskin‘ penücidon, e vöds lönik omik: ‚The first thing, which I remember as an event in life was being taken by my nurse to the brow of Friar's Grag on Derwentwater‘.[1]
Kin osagon-li, fluni kinik „jenot balid“, keli memoy in lif oka, labon ün lifayels fovikum menacila...? tüv balid!
At pro el ‚Ruskin‘ yunik smalik begräm lubela et äbinon, ed... us el ‚Derwentwater‘ ätopon in jön gretik oka.
No daseivovoik klänöf bisarik laka binon, kel labon lifi lönik oka, e zü ok volis votik: lubels lövik, lubels geilik, genist flamakölik, vatafals noidöl rovik, jips gedik, ed ün gölayel els ‚lake-lambs‘ keinik nifavietik smalik su lustogils blägik, brüyär in florem purpurik, regasomuns, grün, rojan, yelov, goldinaköl!
Kisi pö naed balid et el ‚John Ruskin‘ elogom-li ed esumodom-li ninälo, älabölo nami cilik oka in ut gretikumana? Nati mödik, domis nonik, menis nemödik. El ‚Derwentwater‘ äbinon ettimo no votikos, äsä lak stilik in züamöp stilik; fümo no nog pitüvon as top pro hitüpamuads.
Dü lif lölik pö el ‚Ruskin‘ gol at, selogam at de lubel, eblibon as plak jerabik, as memot, kel ävedon fon metias. Dö atos reidobs su pödaflan stona: ‚The spirit of God is around you in the air that you breathe; His glory in the light that you see, in the fruitfulness of the earth and the joy of its creatures. He has written for you day by day his revelation as He has granted you day by day your daily bread‘.[2]
No zesüdos ad tävön lü el ‚Friar's Grag‘ ad sevön atosi valik. Ab binos stil, veit lubela löfidik at, kel, leigo äsä su tops mil votiks, vesedükon obis dö sublim e nenfin su taled Goda.
Lifobs in vol fikulik, nesefik; labobs semikna senäli , das füms, kels stabons in dalestüm obsik, fäkam obsik, lekred obsik e fied obsik, paflapons balatiko se nams obsik. E täno tuvobs - e vio fasiliko bo beigolobsöv mebamalili neküpidik at - peglivölo in ston, kel todon yelis e mistomis, das vol fulon me lanal Goda. ‚John Ruskin‘, kel äbinom man gretik tima okik, ätüvom ön mod oka liegi verata laidüpik at.
Mens tälenik plakons tüvis digöfik ün lif. Ab mens komunik leigo plakons tüvis, ifi labons natäli votik, ed i ats binons digöfiks, bi utos, kelosi oy it etüvoy, vedon dalab nelovedütovik mena.
Pöfik menalif binon, kel beigoulon u beispidon ve jön e lit sila, ve mögs nenfinik, kelis lifadel fägon ad lofön. Pöfik men binon, kel neai tüvon bosi.
Ibä tüv binon lieg; lieg, keli oy it ön mod gudik kanoy juitön; lieg, de kel nenfiniko kanoy ditibön kemenes oka.
Cil belifon tüvis in vob cilik oka, in mufät magäla oka; ‚John Ruskin‘ ätüvom läni oka, lunüpo büä äkanom dagebön vödis ad notodön süpädi e fäkami oka.
Men plakon tüvis: tüvon in gad oka nästi smalik, fulik me bödalifians molädik, keli kelomans valik onik ebeigolons. E fredi kiomödik on e votans belifons demü vol smalik at käläla, jäfa e dedieta! Men tüvon koboyümi kölas, lepladami floras, bukas, möbas, kel födon plitöfi doma okik, e pliton valikanis, kels us lödons, usio kömons, ed usao segolons.
Tüvon poedoti, setemi in konot seimik, diledi musiga, pänoti, ed in zif stilik u liföfik piadili ebäldiköl, lü kel tävageidian nonik edugon desiniko oni.
Mens tüvons in men votik - logoto ba men boso necädik, komunik - süpädi: gud neküpidöl onik, cogedäl onik, suemäl onik, relöf onik, feini tikäla onik.
Ibä jäfüd tüvas no labon miedis, e das dalabobs fägi ad plakön tüvis, gevos life obsik digöfi süperik onik.
NOETS.
· Tradutod: „Jenot balid, keli memob as belifot, äbinon, das päkesumob fa jikälan obik lü siem ela ‚Friar's Grag‘ len el ‚Derwentwater‘.“
- · Tradutod: „Lanal Goda binon züamo zü ol in lut, keli nünatemol; glor Oma in lit, keli logol, in fluköf taleda e fred jafotas onik. Epenom ole aldeliko dasevädükamis Oka, soäsä egaranom ole aldeliko bodi delik ola“.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1939, Nüm: 1, Pads: 7-9.
Legivots lifa
Se ‚Dreams fa ‚Olive Schreiner.
Äloegob slipön vomi. In slip oka ädrimof, das Lif ästanof fo of, ed äkipof in nam alik legivoti: in bal Lelöfi, in votik Libi. Ed äsagof vome: „Välolöd!”
E vom ästebedof lunüpo; ed äsagof: „Libi!”
E Lif äsagof: „Evälol gudiko. If isagolöv: „Lelöfi!” ügivoböv ole uti, keli ibegolöv; ed üdegoloböv de ol, ed ögekömoböv no plu. Nu del okömon, kü ogekömob. Tü del et opolob legivotis bofik in nam bal”.
Älielob smilön vomi in slip ofa.
‚London’ (Linglän)
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1939, Nüm: 1, Pad: 9.
‚A. A. Moll van Santbergen
<Volapükagased pro Nedänapükans
Ko lied vemo gretik ädagetobs nuni, das söl: ‚Abraham Albertus Moll van Santbergen: läxtidal matemata pö realajul in ‚Arnhem ä stimaliman Vpakluba valemik Nedänik edeadom.
‚Moll van Santbergen ädutom lü pionirs Vpamufa in län obsik, ed eduinom, e mudöfo e penamo, mödikosi vemik pro pak Vpa.
De fün Vpakluba val. Nedänik ün 1890 ebinom nenropo liman zilik kluba. Äbinom visitan fiedik kobikamas. Ün 1897 dekul äfünom dilädi: ‚Arnhem, kela presidan äbinom. Sekü primät oma diläd at enoganükon ün 1899 prilul pötü dabin teldegyelik Vpa Vpadajonädi. Geidian pro dajonäd at pälauton fa om. De 1902 novul äbinom keredakan gaseda: „Nuns blefik se volapükavol“. Ün yels: 1900 e 1901 diläd ‚Arnhem äpübon timapenädi lönik: „Volapükabled“, kela redakan äbinom.
Ün 1902 de om in kobovob ko ‚Dr. H. Van de Stadt äpubon: ‚Korte spraakkunst en lijst der voornaamste stammen, voorvoegsels en achtervoegsels van de algemeene taal „Volapük“, ed as läükot ela „Nuns blefik se volapükavol“ de om studot leigodik dö Volapük ed ‚Esperanto.
Ün 1898 gustul äfünom in ‚Oosterbeek Vpabüri, kö äkanoy dagetön nünis dö Vp. Dü yels anik i ebinom cif spodasogoda pro Vpans.
Ün 1899 prilul ädagetom diplomi ‚Volapükatidela, ün 1900 febul uti ‚löpitidela ed ün prilul yela ot uti ‚profesana Vpa. Ün yel ot i päcälom as kadäman Vpa.
De 1902 ‚Moll van Santbergen äbinom vipresidan Vpakluba val. Nedänik, cali kelik ämutom finädön ün 1934 demü per logamafäga okik. Ün 1931 dekul nog äkeyufom nämiko pö dönunoganükam kluba at. Demü meritabs gretik, kelis eduinom Vpamufe e pato klube, päcälom mobü presidan in kobikam valemik yulula 28id yela: 1934 lelobülo as stimaliman.
‚Moll van Santbergen pämotom tü 1860 gustul 3 in Arnhem ed ädeadom tü 1938 novul 29 in ‚Scheveningen. Fefilükam reta stöfik oma äjenon tü dekul 2 balidfovik in kremator tö ‚Westerfeld in ‚Velsen.
In ‚Moll van Santbergen perobs fleni gudik, limani fiedik kluba obsik. Äbinom lezilan nämik volapükadiala, e nem omik pomäniotom ai ko stim in jenav Vpamufa. Pato klub obsik obleibon stimön omi as man, kel ai estanom su lebrekod ad jelodön demädis ona.
Zen omik takädonös in püd!
REDAK.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1939, Nüm: 1, Pads: 10-11.
Trubadur
fa ‚René Marcia.
Pos neit dakonsälama klänik ko trupacifs oka‚ pö kel vögs groböfik lesiöras heargik ätonons vemöfo zaniko in kasedalecem blägio pismokädöl dub flamots mismoköl‚ pö kel puns nämik omas vemöfiko äflapons su tab kvärepaboadik vetik e vin bludaredik peädik nevifiko äseflumon se goblets largentik idofalöl‚ söl: ‚Gerfaut de Thonars: feudasöl nämädik päbedredöl idemonitom ün göd gölik‚ ven sol goldaredik töbo ästadon sus firafot fogablövik, cifü trup pleidik lesiöras, kriganas e dünädanas‚ ad sumätükön sumätöfü vil fümädik oka feudani todälik: söl: ‚Conrad de Montferrier‚ kel pleidäliko ärefudom ad fölön bligis mödo tu vemikis, kels pibligadons ome fa feudasöl mimenik oma.
E de gulatüm geilik lunedik äsölogof trupi ämotevöl el ‚Azalais de Thonars: jikasedal pälöföl, kela duns sofik, me kels ästeifof ad sofükön liedi fa himatan nenmiserik okik päkodöli‚ äbinons äsä benedam pro pöfikans e dränäläbs. Äloegof nidülön stralis goldik sola älöpiköl sui maged geilik söla: ‚Gerfaut in harnad glumidiko blägik nesmufiko nidik omik‚ ve kel plümäd dolagöl de lehät pifärmüköl ädofalon äsä vef blägik‚ sui blötaharnads glimik, jeläds blövik e rediks, lustäns frediko äfänädöls e speds nidik kriganas e dünädanas. E lad ofik äbludon demü söl: ‚Conrad De Montferrier‚ äbludon pö tik dö kruäls mimenik, kelis himatan e sökans okik ödunoms‚ dö dremäl lenauda, kel ödavedon in län, ven konot vinditateva tätik omik öziikonöv. Ibä äbinom nen benäd. Sümil nonoik nobaladäla, guda, lesiöräla äsüikon föro in ladäl glumik rübik oma. Ähetof omi, ähetof deli, ün kel ivedof jimatan omik ad savön lifi fata okik: feudan bäldik gedaherik, keli söl: ‚Gerfaut idakipom in fanäböp demü nefölot smalik‚ ähetof lebötidis sovadik, kelis äjenükom in kased okik ko lesiörs grobälik, kels äslopoms omi‚ pö kels ädesirom ofi näi ok ad logön lü duins yöganas, ed äpedom kidis sovadik oka sui jots nüdik ofik; ähetof neitis, ün kels ätakädom in brads ofa ta koap ofa e balib stiföfik omik äkontagon blöti molik ofa‚ ed ün kels ko logs lemaifik, ädremölo sekü lenaud demü senäl, äsva snek koldik slimik ivoulon ofi, ästebedof gödi zogik... Dü del lölik jikasedal lunedik äseadof, äninälölo me medit lügik, in tümacem stilik‚ kel äbinon steböp fa ol pibuüköl, jüä prim soara‚ ven lulit sofik ya äxänon ve völs, yöbavokäds laodik ädudranons jü ol. Älogof plödio da bobädafenät lemaifik. Sol ädonikon lü horit. Sil älefilon ko glut flamöl. Äbinos mufät kölas: bludared, safranayelov, violät dofik, grün paeli e köl nakara glimik. Sömits bimas äsmolons goldarediko; flumed äflumon vefölo lü vesüd, äsä gold liföl. Täno älogof kodi fredüköl yöbavokädas. Su flumed goldakölik nafil deköfik änilikon nevifiko. Sol ämodoniköl ävivon goldikosi vü nafilatruk lunedik, vü podastev skilöfiko pibevoböl‚ e sail gretik äsvoliköl ämagon oki violätiko ta sil älitiköl. E su pödageiled geilik manamaged lunedik älogädikon, äbinom nüdakapik‚ sodas herem blonik krugülik oma ädofalon äs gold sui jots omik‚ de kels mäned goldaveluvik lunik veitik, kel pireväron de blöt love bäk oma, ädolagon.
Älogof yäki veluvik dofagrünik omik, kel älabon topü blöt oma sköti goldik; slivs svolik pidubevobons ko goldaveluv, ed in brad oka äpolom lüti goldik.
Nu äjoloy, kuratiko donü kased. Äloegof denexänön mani yunik ko stepam resoröl ve jolamaboed e spikön ko mans ofik, kels frediko ikosspidoms omi; e nu el ‚Robin: skvair ofa äjutedom ini cem, äkienom foi of, ed äkonom, posä ivüdof ome ad spikön, fäkädiko‚ das el ‚Bertran De Vilamour, läd sio äsevof: trubadur famik, ikömom ed ibegom lotidi.
Änexänof lü kasedalecem gretik, äbüedof kobikön zü of iposblibölanis valik‚ ed äbüedof ad dugön trubaduri foi of.
Of, lunedik in klotem blägaveluvik nabalenik, kel in lien bal älopiozugon jü cün ofik‚ äbiegof me koap yunik okik boso föfio de stul nesmufiko bäadik geilik me damat magifik pijalädöl.
Logod ofik dis jad herema dofik ofa äbinon paelik sekü fäk‚ e logs gedablövik ofik, kels älabons taki nifafelas lardik dis sil löpik pebesovöl me stels flamülik‚ änidons sekü läb, du ädalilof lidis trubadura kurugik.
Äkanitom dö ‚Helena jönik, kel päravülof fa ‚Paris‚ dö ‚Simson, kela heremi ‚Dalila ädekötof dü slip omik‚ vio ‚Narcissus jönik änoyom in fonäd in kel älokom‚ e dö „tab sirköfik“, kö kurad ai pästimon e reg mögiküno ägespikom alani, kel äkömom.
Ed äbinos pro of, äsva ämagivavokom voli votik: vol, kö pöt nonik ädabinon pro tiren, trät e kruäl; vol lesiöräla, fieda e löfa plütik.
Päjänälölo älogof lü maged yunik oma, lü logod feinalienädik oma ko logs blövik nidik‚ lü nud stedik e lü herem goldik oma, in kel lit flamotas ädremilon. Ed äbinos, äsva äpolom ko ok in mäned goldaveluvik okik benosmeli felas lardik, fotas e melas.
Äplidof sovemo lidis omik, das äsumof, ven fino äseilom, rosadi glutaredik de blöt oka ed äjedof oni foi futs omik. Äsumom rosadi, äpedom oni len lips oka, ed ämogolom ko bieg nevemik. Ed äbinos pro of, äsva äkesumom ko ok liti valik se lecem in mäned goldik oka, herem goldik oka‚ ed äposbinükom vagi vamik...
E tü soar fovik äbüedof kömön dönu foi ok trubaduri kurugik. Nu äpolof klotemi pärlatagedik, kel älöpiozugon in lien bal jü cün ofa‚ e len blöt ofa lel gretik lunedik violätik ätakädon.
E nu äkanitom pro läd löpik te dö: ‚Conrad De Montferrier: feudan pleidik, lä kurad kela ut neka äleigon, kel iduinom krodagolädi lü „län saludik“‚ kel soeliko äkomipom ta ‚Saladin, kel äkipom eli ‚Jerusalem in nämäd okik‚ e dö läd nobik löpik: ‚Azalaïs De Thonars, kel älödof in kased glumidik‚ ab kela duns äbinons äsä benedam sofik pro län pidränälöl.
E spel e konfid ädavedons in ladäl ofik, kel ädrenon demü söl: ‚Conrad De Montferrier, kel ämutom krigön ta himatan mimenik ofa‚ ed äbinof so fäkik dub lids ela ‚Bertran de Vilamour: trubadur kurugig‚ das älütenükof, ven äseilom, nami lunedik okik lü mud oma. Ed äpedom lunüpiko e daladöfiko lipis okik sui nam lunedik feinik ofa, ed ämogolom; ed äbinos pro of, äsva äsumom ko ok speli e konfidi valikis ofa in mäned goldik oka‚ ed äposblibükom ofi in dredäl e dot.
E tü soar fovik äbüedof dugön trubaduri nogna foi ok‚ e nu äpolof klotemi flamaredik, kel älöpiozugon in lien bal jü cün ofik‚ e len blöt ofa äbinon diant so dofiko redik, äsva blägio piflamädon.
Nu äkanitom dö ok it, dö löf gretik oka pro läd sofik, kel älifof in kased glumidik näi hikasedal mimenik‚ e kol kel äsenälom lelöfi dub magot löfidik, keli trubadurs magivo äsüükoms in fomäl oma‚ dö jön drimälik ofik e dö ladäl löfaliegik ofik, ed äbinof so fäkik dub lid omik e dub lelöf fiedik omik‚ das älofof, ven äseilom, ome lipis dremik okik. Äkipom mudi ofik lunüpo lefäkiko, e ven älüvom ofi ün göd gölik‚ äbinos pro of, äsva äsumom ko ok ladi lölik ofik, lelöfi valik ofik, e tikis valik ofik in mäned goldik okik‚ ed äposblibükom ofi in soal lölöfik ko ledesir däsperik lü utan, keli nelaodiko änemof. Älelöfons odi dü dels mödik ko lelöf rafinik lölöfik‚ jüs söl: ‚Gerfaut e krigans e dünädans oka glumiko e pivikodölo ägekömoms ini kased ko stäns pisleitöl, jeläds pidusteigöl e harnads pislitöl; ed äsplodülom me vut so gretik dub plid, keli jimatan omik älabof in lids e maged yunik trubadura kurugik‚ das äbüedom fanäböpön e galedön ofi in tümacem ofik‚ ed äbüedom sejedön eli ‚Bertran De Vilamour fa dünans grobälik okik de kased okik‚ posä ilüvokädom ome ön zun levemik nemi jimatana okik me zanädanem bapikün pämiotöla.
E ‚Bertran De Vilamourädetevom. Ätävom lü jidük Normäna, lü kur rega Lingläna, ed älotidoy omi, ed äjonüloy omi stimi legretik. Ab in ladäl omik magot löfidik läda sofik: ‚De Thonars älifon‚ e melods e poedots valiks omiks änotodons kanito lelöfi omik pro of e meritabis läda löpik oma.
E läd: ‚Azalaïs äguirof in tümacem soalik oka. Dü dels lunik älogof veo lü flumed, ed älükof lü sail svoliköl nafila deköfik ela ‚Bertran. Jüä tü soar seimik, ven sol ästadükon sili ini glut lifik, äleadof slifön oki ini vat deidöl.
E feudans läna, kels äleliloms deadi ofa, äkusadoms söli: ‚Gerfaut, das ikodom oksaseni jimatana okik‚ ed älügolädoms ko krigans e dünädans okas in trup nenfinik‚ cifü kel söl: ‚Conred De Montferrier in harnad goldik oka ämonitom‚ ed äbeleseatoms fortifi glumidik feudasöla minemik. Dü vigs mödik rams äramons mönis dremöl‚ katapults gianagretik älejedons stonis vetik oksik ta tüms mufülöl, sui nufs frakatöl. Jüä fino lefil vemik vali distuköl ärupädon, e kased pleidik ädästuron ko noid tonäröl ad failot smoköl‚ disao äramenoy koapi pitroivöl söla: ‚Gerfaut, kel ti nesevädoviko pimitulon.
E tü soar et, kü lesiörs ya äblümükoms okis ad gegolön lü kaseds oksik‚ nafil deköfik ela ‚Bertran De Vilamour äpubon su flumed, kel äsä gold lifik äflumon vesüdio. Sol ämodoniköl ävivon goldikosi vü nafatruk lunedik e pïodastev skilöfiko pibevoböl‚ e sail gretik svoliköl ämagon oki violätiko ta sil litiköl. E su pödageiled geilik ko gold pideköl, manamaged lunedik älogädikon; äbinom nüdakapik, sodas herme blonik krugülik oma ädofalon äs gold sui jots omik‚ de kels mäned goldaveluvik lunik veitik, kel pireväron de blöt love bäk oma, ädolagon. Ab logs okik älogetons sovadiko däsperiko lü failots kaseda ela ‚De Thonars, e posä ijoloy‚ änexänom nefümiko ve jolamaboed. Ädasäkom lesiöris, kriganis e dünädanis, äbexänom failotis nog smokölis‚ ed us äkanitom dü neit lölik dis sil pibesovöl me stels flamülik dö läd löpik: ‚Azalaïs De Thonars‚ kela duns sofik äbinons äsä benedam po län pidränälöl‚ e so vemöfiko liföfiko äsüvokom magoti ofik fo logs dafredik omas, das äbinos, äsva of it, geilo älöiköl äbeigolof ve oms, e klotem leitik ofik äkontagon lipis omsik.
Ün göd nafil deköfik änepubon dönu. E söl: ‚Bertran De Vilamour: trubadur kurugik äsoalükom oki se dajäf vola‚ ed ävedom kleudan in kleud de ‚Dalon, kö älifom soaliko dü yels mödik, e fino ädeadom ön glömäd.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1939, Nüm: 2, Pads: 14-18.
Juitagads
Se ‚Dreams fa ‚Olive Schreiner.
Äspatof in bets, e benosmel svidik bundanik äspearikon; e plökölo äfulükof namis oka me flors. Tän Blig ko lienäds kleilik paelik oka äkömom ed älogom lü of. Tän ästopedof ad plökön, ab ämospatof bevü flors, smilölo, e ko nams fulik.
Tän Blig ko logod takedik paelik oka äkömom dönu, ed älogom lü of; ab of, ädeflekof kapi oka de om. Fino älogof logodi oma, ed äkoedof falön jönikünis floras, kelis idakipof, ed ämospatof seilölo.
Tän dönu ägolom lü of. Ed ähagof, ed äflegof dono kapi oka, ed äflekof oki lü leyan. Ab ven äsegolof, ägülogof lü lit sola su flors, ed ädrenof doliko. Tän äsegolof, e po of äfärmikon laidio: ab in nam oka ädakipof nog floris, kelis iplökof‚ e smel äbinon vemo svidik in soal glumik.
Ab äsökom ofi. Dönu ästanom fo of ko logod takedik, paelik, funasümik oka. Ed äsevof utosi, demü kelos ikömom; ämaifükof doatis, ed äleadof falön floris: floris, kelis so ilöfof, ed älaispatof nen ons ko logs sigik dolik. Tän nog pö naed lätik äkömom. Ed äjonof ome namis vagik oka: namis, kels nu äkipons nosi. Ab nog älogom. Tän fino änüdükof blöti oka‚ ed äseramenof se on flori smalik bal, keli iklänedof us‚ ed äseidof oni sui sab. Nu älabof nosi plu ad givön, ed ämogolof‚ e sab gedik äviron zü of.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1939, Nüm: 2, Pads: 18-19.