Yesus Kristus in Kuraan Slamanas
Fa ‚Prof. Dr. Albert Sleumer, ‚Studiendirektor p.d., cifal Vpanefa.
Slamans plu teltumbalion lifons su taled. Do ün degyel lätik, mu pato in Türkän, motev gretik se mascids bo ejenon, sodas in ‚Istanbul te foldil bal, ed in ‚Damascus te kildil bal mascidas nog boso pavisitons fa mans,[1] do i „nenlekred“ efaneton sogodis slamik mödikün ga kuraan nog ai pareidon fa slopans susnumik „profetana“, e - palärnon nenbukio. Me dun lätiko pemäniotöl samo stud ti lölik „Godava“ binädon, äsä at patidon bevü votiks samo in niver: ‚Azhar, pefünöl in ‚Kairo pro slopans valik di ‚Mohammed.[2] Tumats anik kuraanitidalas calöfiko pecälodölas jäfoms in leyalaspadäds vemo gretiks nen stuls e nen püpits nivera at ün yel: 988 fa kalifan: ‚El-Aziz pefünöla. Tidal alik kobükom zü ok baltelatis tel jüä kilis studanas, e loreidom, mödadilo seadölo ko tidäbs oka su tapeds su glun, kapitis balatik kuraana, büedom dönuön laiduliko, jüs ats fimikons laidio ini mem. Lü atos nog plän pluuneplu prodöfik kömon dö tikodagols in tops anik vemo nekleiliks profetana. In kuraan sevabo pats e jenöfots ömiks palüjonilons, kels defü pläneds patik blebonsöv nesuemoviks. Relabuk at zuo no binon fomäd balnatälik, ab binon konlet cödotas e plänedas ela ‚Mohammed, kel ädikom onis zao ünü degyel bal penanes oka. Om it reto ya änemom löloti „kuraani“, sevabo: loreid, desevädükam u lejon. Pas fovan ela ‚Mohammed: ‚Abu Bekr äjafom buki voik kuraana, kel pävotabevobon fa kalifan (= pladulan) kilid: ‚Othman, e tüi 950 pos Kristus pädilädon ad surats ü kapits 114. Kapits at ye leno päleodükkons bai tim daveda oksik; labons tiädis se aldelalif pädütülölis.
Ya pos degyels nemödik pos deadam ela ‚Mohammed slopans oma iteilons okis ad sunitans e jiitans. Grups at labülons tefü kuraan pladi sümik, äsä zao katulans e protästans lekredik tefü bib. Slopans ela ‚sunna (= veg, lüod) zepons asä lonöfiki i loveükami mudöfik vönädikün, e lecedons okis verätalekredanis in ‚islam (= sufod, sevabo tefü vil Goda). Jiitans güo ädeimons dili ze gretiki loveükama et, ed äflagons, asä slopans kalifana ya bü dasev valemik omik pisasenöla: ‚Ali, kel imatikom ko ‚Fátime: daut ela ‚Mohammed, das teiko se licinanef nemedik at profetana, pladulans oma pösumonsöv. Ädeimons kludo „kalifanis“: ‚Abu Bekr, ‚Oman ed ‚Othman asä negitikis. El ‚jia (= palet, sevabo ela ‚Ali) labon attimo slopanis oka patiküno bevü slamans Pärsäna. Pästeton za 500 pos Kristus asä tatarel.
Do nu tradotods mödikum kuraana dabinons, kelas ut fa ‚Friedrich Rückert (pedabüköl fa ‚A. Müller, ‚Frankfrut a.M. 1888) palecedon asä gudikün,[3] kuraan blebon, igo pro pluamanum gretik kulivanas, buk labü snils vel u plu vel.[4] Sekü kod at bo binos-la frutik ad plänedön naedilo pladi kinik kuraan, e ko at slamanef lölik, - ibä relabuk onik i binon lonädik as lonemabuk onik! - labülon tefü Sanal Godälik obas. Yels plu 600 ya ipasetikons sis moted Kristusa, büä el ‚Mohammed lanöfiko jäfedik, si! suslanälik äsüikon, e sekü bit oka äblinädom krite dämi levemik. Ven pämotom tü 571 prilul 20, kritanef ya idavobon pö konsils valemik ze mödiks godaviko jüo in binäds balatik lejoni Yesusa: Kristus, ed imicödon taanis (riananis) ed i smalükumanis (nästoriyanis, monofüsitanis, monotelitanis) Godäla. In dil sulüdavesüdik Siyopa, in Mesopotän ed in Larabän krit, yud e rurel larabans äjokons ta ods. Rel lätik äbinon ettimo migot lugodikulta, stelikulta e zoroata sa retodas anik yuda e krita. Ven el ‚Mohammed as tedan ädutevom felis Larabänik, äsludom ad finükön lugodikulti ko brul relik onik.
Pö cödots omik, kelis äkoedom penetön, i gospul ämuton dünön omi, vüo ävotükom ye staböfo suemi e plänedi ona. In kapits degkil kuraana omik epenom tefü Sanal. Nemom omi nu eli ‚Isa (= Yesus), täno eli ‚Marsih (= Mäsiat), nu soni ela ‚Marjam (=‚Maria), täno balnaedo igo „vödi Goda“. Kapits ut, kels bejäfons veitöfiküno in kuraan Sanali, labons tiädis: „bub“ (surat: 2), „dom: ‚Erman“ (surat: 3), „voms“ (surat: 4), „tab“ (surat: 5), „lepid“ (surat: 6) e „‚Marjam“ (surat: 19). In kapit lätik at ‚Mohammedspikom dö leget e moted, ed i dö duns e suf Söla.
In mafäd viovemik kuraan dasevon digöfi paostolik ä profetik Sanala, deimon ga lecedi alseimik tefü Godäl omik asä neverätiki, e nemon kläni Kiläta mu saludika nofi „baläta“ Valanamädäla.
Dö leget Yesusa (lenun ele ‚Maria) kuraan spikon ön mod sököl, pö kelos „profetan“ leadom bitön oki as ek, kel palüspikom fa God (surat: 19):
O ‚Mohammed! spikolöd in lejon olik dö ‚Maria, vio älüvof lödi okik, ed ägolof ini dil lofüdik tema! [5] Ätegof oki me veal, kel ävedükon ofi nelogamoviki pro mens. Ob: God edonükob sui of lanali oba, kel esumon fo logs ofik magedi menik. El ‚Maria äspikof lü on: Sukob demü ol, lanal emeniköl, sefädi lä Mumiseral, if labol dalestümi kol Om! Ab atan ägespikon: Ab ob pelesedob ga lü ol fa Söl olik ad legivön ole soni saludik. El ‚Maria ägesagof: Lio atos mögonöv-li, bi ob no labob himatani, ed i no kondötob me lif nesüdöfik? Votan ägespikom: Ga ojenos. Söl olik esagom, klu atos binon din fasilik pro ob. Obinos mal pro mens, ed i temunod lunasufäla obsik. Lonäd ya ejenon! So el ‚Maria älegetof soni, ed äsoalükof oki ni top fagoseatik.“
Soäsä logoy, kuraan leadon jenön legeti Söla in ‚Jerusalem, e no in ‚Nazareth. Pubi silanala: ‚Gabriel el ‚Mohammed vedükom pubi Saludalanala in maged menik. Tefü dul groda kuraanapläneds Larabänik binons nebaiädiks. Plänedans difik bleiboms cedön duli ona mulis zül, votikans spikoms dö mul bal, e reidans pato kuratiks vödema niludoms, das pö atos tefos te düpi bal.
Moted Yesusa pabepenon in surat ol ön mod sököl: „Nilü daetep el ‚Maria ägetof doledis balid.“ Lecek kritik as sümbol müka e donäta kludo pamodränon dub daetabim as komulian fama e vikoda. Ma kuraaniplänedans el ‚Maria alo egegolof lü ‚Bethlehem,[6] ed emotof us cili oka; atos äjenon ün soar dela 29id mula koptik: ‚Kijahk (= dekul), efe ün mudel. Kuraanitidans läükoms, das daetabim et, kel ya no plu ipolon flukis sis yels veldeg, eflorikon tü timül moteda, e das hinulomotäb esagom mote okik: „Lemufükolöd bimi! Täno fluks madik ofalons foi futs olik! Fidolöd, drinolöd e flifädükolöd logis olik (atos sinifon: trodolöd oli!)!“.
Tefü deim Godäla Yesusa ‚Mohammed sagom in kuraan:
„Kritans lesagons, das God labon-la soni. Blasfäm kion! Val, kel binon in sül e su taled, duton lü God e lobedon Omi. Yesus binom in ced Goda utan, kel büikumo el ‚Adam äbinom. God efomom omi de stöf, ed esagom lü om: Dabinolöd! ed ädabinom. Utans, kels sagons: son ela ‚Marjam binom-la God, binons nenlekredans; Mäsiat it esagom: O ols: sons ela ‚Israel! plekolsöd lü Söl ed oba ed olas! God äsäkom seimna Yesuse, sone ela ‚Marjam: Esagol-li föro menes: Lecedolsöd obi e moti obik asä Godis? ad kelos Yesus ägespikom: Nö! neai, atosi fümükob yulo nämätü glor Olik. Lio ekanoböv-li lesagön dini, kel binon neveratik? Üf esagoböv somikosi, Ol esevolöv osi, ibä daseivol lelöfiko ninäli ladäla obik, du ob no sevob lölöfi tikodas Olik. Te Ol suemol klänedoti valik e daseivol klänis valik. God no labom cilis. If vilomöv jafön bosi, tän nedom te sagön: Dabinonöd! ed at dabinon. Utans, kels sagons, das God binom-la Kilidan dabinanas kil, binons nenlekredans.“
Reto in kuraan surat lölik dabinon, kel jäfon me „balät“ Goda (surat: 112).
Bi in Larabän timü el ‚Mohammed rianans mödik ädabinons bevü kritans, go sio mögos, das elovesumom de ons lejoni ta Kilät lüäliki oka. Igo gnosidans beyonitik, kels leigo änoons Kiläti saludikün, nog ädabinons ettimo in lofüdän in mödot ze gretik. Mögos, das i ons bo eflunons-la tedani jäfedik äd ini doms mögik valik kömöli. Ab sekü kod kinik ädanemom ai Sanali Godalesedäbi ä bügolani oka it?[7] Ad atos ya ün zänodatimäd ägespikoy: „Ad loveükön lü palet okik i kritanis badiko petidölis, kels samo äleadons laidabinön Kiläti se fat, son e mot (löliko ma sam Lägüptänik: ‚Osiris, ‚Horus, ‚Isis!)!“
De milags 37, kelis gospuls änunons tefü Sanal, kuraan sevon te kilis: 1ido saunükam bleinamotäba, 2ido saunükam lepradana, e 3ido lelifikam deadanas. Dido läükom täno milagajenotis votik fol: 1ido das Yesus espikom sis moted oka, 2ido das om as cil efomom bödi liföl se taim peknidöl, 3ido das ekoedom donikön sülao tabi ko zibs nulüdöfik, e 4ido das eceinom ad svins yudanis ut, kels äjonons okis as taans lejona omik.
„Milag“ balidpemäniotöl pakonon reto i fa „jivisionans“ relöfik! Atos seköfon ko dasev Godöfik, keli Sanal äkeblinom ini voläd. Dö „milag“ telid, pakonos fa paokrüfals, kels nunoms dö cilüp Yesusa, das at ejenon in ‚Nazareth. „Milag“ folid bo binon cänid ko xiled milananas ini svins in topäd elanas di ‚Gandara (u: di ‚Gerasa) (‚Lucas: VIII, 32 e f.). Tefü „milag“ kilid bo kanoyöv betikön pubi, keli el ‚Petrus saludik in jenotem paostolanas älabom (Jen. paost.: XI, 5 e f.), e jinos jenöfiko, äsva eflunon magi fa ‚Mohammed. Jenäd kuratikum atosa fe pabepenon so in surat lulid:
„Tidäbs äspikoms lü Yesus: O son ela ‚Marjam! Büdal olik fägom-li ad donükön de sül ma vip obas tabi ko zibs? Yesus ägespikom: Bedredolsöd Godi, if vilols binön relöfiks! Etans ägespikoms: Vilobsös seadön len tab, e klietön obis! täno olabobs kuradi ed odasevobs, das esgol verati. Nu Yesus: son ela ‚Marjam, äplekom lü Söl: God so: O Söl ä God oba! donükolös pro obs valik tabi, dat ön mod at valanämäd Olik dasevädikonös! Zibolös obis, o Gudikünal zibiditibanas! E God ägespikom: Osedob oles tabi; ab vi! mifät obinon pro utan, kel no ovilon kredön milagi at! Oblinädob one fomi dredabikün.“
Kuraaninolans kösömoms in pläneds oksik ad bepenön ebo tabi at labü ditibots ko plid gretik. Zib gidöfikün su at, sagoms, ebinon fit pefilädöl, kel äbinon milagöfik, e kel älabon len göb oka bodedis gretik lul. Näi kap fita learafluks e daets, ko mödotils viniga e sala ädabinons-la. Mens degkiltum äfidons-la de ats, e valikans äsaunikons de maläds okas. I in Lägüptän, so panunos fino, Yesus äduinom mödoti milagas, kels ye no patikumo panemons in kuraan.
As Saludalanal, keli Kristus äpromom ad sedön, el ‚Mohammed ädanemom semo oki it. Penom: „Yesus äspikom lü pöp oka: O ols: sons ela ‚Israel! Binob te sedäb Goda, kel sötob lonöfükön oles bukis lul ela ‚Moses, e kel mutob lenunön oles lükömi paostolana votik, labü nem: ‚Achmed.“ ‚Mohammed ämalom, das om it binom-la el ‚Achmed pemäniotöl ed ädönuükom kludo pölalejoni kultana Frügänik di ‚Kybele: ‚Montanus, kel ilesagom büikumo mö yels 460 sümikosi tefü om it.
Dö utos, kel tefon sufi Yesusa, so ‚Mohammed lesagom tefü om, das neföro pekrodon-la; God sekü nämäd e sap oka güo evokom-la omi nen dol e deadam lü ok ini sül.[8] Nuns valik, kelis sagoy dö suf e deadam oma, binons-la te ludatikots e släns (ta yudans-li?). Utan, kel pikrodom vü ravans, isümedom-la vemo Yesus, e pinemom-la ‚Assiug. Ibinom-la rabinal, e pideidom-la cödeto sekü büd ela ‚Herode baiodü kultanef yudik tü d. 29id mula koptik: ‚Barramhat (= mäzul), ün fridel tü düp kilid poszedela. Ün tim et dag lölöfik, kel ädulon dü düps 72, ivilupon-la taledi, kel i levemiko idremon-la. Jü top at lejon ela ‚Mohammed tefü Mastal Godik obas pemäniotonös! Kod, sekü kel binos nekomuniko fikulik, ad leceinön ebo slopanis oma ad kritans, muton pasukön ön mafäd no pülik in mimagodam bisarik e dilo smilöfik at pösoda: Yesus Kristus.
NOETS.
· Leigo äsä atos jenon in sünagogs bäldik, samo in ‚Praha, vomes spad pagebidüon po stöbs in pödaglun, ini kel ofs in mödots no pato gretiks tü plekadel calöfik, sevabo tü fridel, kömofs. Fridel päbuükon fa ‚Mohammed pla sudel kritik, bi ma lejon omik el ‚Adam pejafom ün fridel. Men balid at ya i ebinom-la ma om slaman verätalekredik balid! Drens omik iblägükons-la kaabi (= kübädaston) in ‚Mekka. Us i egetuvom-la eli ‚Eva piperöl!
· · Pöpatribüts slamik balatik labons lödaspadädis kobädik in näibumots nivera. Tuvoy us Türkänanis, Süriyänanis, Mesopotänanis, elanis di ‚Mekka, e Lindänanis näi Nolüda-, Lofüda- e Zänoda-Frikopans (se Sudän). Klüliko plä „Godav“ i süntag, spiköfav, tikav, matemat, ed i gitav, jenav, taledav, e v. patidons. Stud lölik dulon dü yels 17. Pos tüp yelas 11 xam büik paduinon. Tid binon glatik. Fräds pro käled studanas papelons se fünods relöfik, kels attimo prodons goldamakis 1 850 000 a yel.
· · Väloti kuraanasuratas in Deutänapük buk ela ‚H. Grimme (‚Paderborn 1923) lofon.
· · Sümikos lonöfon tefü talmud yudanas, kela traduti niveraprofäsoran: ‚Dr. Nivard Schlögl in ‚Wien liedo estöpedom pos pub bukülas nemödik; fovikumo tefü vaästad parsiyanas, tefü deadaniregistar Lägüptänanas e tefü vedabdabuks hindutanas.
· · At äbinon top klifalatara, su kel pugasakrifots yudanas päseitons, e kel attimo pelovebumon dub klifaglöpot sonemik (‚kubbet es-sachra) mascida di ‚Omar (sis 692 pos Kr.).
· · El ‚Bethlehem sinifon pö el ‚Mohammed sotefo „domi mita“ (pö yudans „domi boda“). Steifüls vestiganas nenlekredik, ad blöfön, das sinif nema binon: „dom jilugoda Babülonänik: ‚Lachama “, binons smilöfiks.
· · Kuraan nemon asä „profetanis gretik“ eli ‚Noah, eli ‚Abraham, eli ‚Moses, Yesusi ed eli ‚Mohammed.
- · Süliovegamatemül su Learabel, kel fino pälöodon fa krodagolädans, padalabon sevädiko fa slamans. Te balna a yel, sevabo tü süliovegamadel kritik, sufälons, das fransiskans jenükoms us kultiplägi vü zeneit e düp 10id göda.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1940, Nüm: 1, Pads: 4-9.
Kapit se lekoned: ‚Bartje
fa ‚Anne de Vries.
Petradutöl se Nedänapük ini Volapük fa ‚F. J. Krüger.
Fat sagom ai, das del dulon so naütölo luniko, ab dö atos el ‚Bartje no baicedom ko om.
‚Bartje neai naütom oki. Atos sekon klüliko de utos, das om, pato ün hitüp, labom jäfotis so jeikiko mödikis.
Ekö! bü val lusöp dabinon ko cäfs, e gasterotils, e frogs e vataratse vol fulik me klänöfots bevü lämnad e vataplans. Fomälolös seimna, das rat dabinonöv, kel svimonöv da lusöp et‚u das paikil takonöv us, nendas zeiloyöv oni me ston‚atos binonöv ga pidabik! Benö! täno frambods natädik dabinons in kvärepafotils su daemils vü läneds, kels nu nog florons‚ab kelis ga ya nu mutoy kontrolön aldeliko ad deplökön sunädiko bälis urediköl, büä blods oyik oküpoms onis. E gadil oyik, kel muton pasämikebön. E kroligs oyik su vietädafel. E jikapar vietik, kel i nendoto vilof labön topili votik‚ven edelufidof nenyebio äsvo jeifölo sirkili fela. E bödanästs valik, kelis sevom. E telna a vig petrolaman ko vab mismelöl omik. Benö! finükolös te numädi olik!
E täno as resärfot mödot gretik daülanas dabinon, kelis kanoy visitön. Ab binos gudikum, if no neodoy onis, ibä daülans nemödik dabinons, kelis kanoy konfidön. Tikädoyös samo fati okik! atan binon nog gudikünan valikanas‚ed om givom oye flapemili sui blit oyik, te bi binoy bäldikuman‚ed om igo büdom oyedemü atos ad ramenön klotiflapömi de masad. Mot vokof oyi ko logod flenöfik, e pas, ven binoy täno lä of, klülikos‚das edunoy bosi, keli no edaloy dunön, ed of tülof lili oyik. Kapenan e dünans omik klänedoms oyi dis boadakrugüls, e täno lefredoms. Balan feilanas koedom vobön oyi dü düp lafik len lesulaskal efärmediköl‚e votikan kodom oyi ad ramenön nadi e fadi ad fäinägön dönu hogi bludik in gug svina ebo pepugöla. Daülans, pato if no soelons, vilöfo töbidons ad fopülükön hipulis smalik‚pläsif labons jäfotis vemo mödikis, ibä täno zunetons u momofons oyi. Demü kod at ‚Bartje buükom ad blebön soelik. Om jäfikom buikumo me cäfs e jikapar e vatarats. E pö naeds vemo nemödiks golom lü el ‚Hendek-Jan: jibiravan. Etan ai binom soelik, e kludo no so riskädik. Ed etan labom dö dins voiko cedi ot äsä om: i om konfidom menis no plu, kas logom onis.
Adelo ‚Bartje primom dönu lä lusöp. Ramenom gäliäri smalik se divöp kälöfiko fa om peklänedöl dis sigayeb in barak‚grämom donio ve lusöpajol pebrekotöl, e kropom lestiliko ad lükön gasterotilis. Boadajuks omik fimasugons okis nevifiko ini släm mismelöl, ab om no küpom osi. Blegükom oki love vat braunik e logom. Jäfälom lölöfiko ko lülogam dilila vola len futs okik. In nefinöf lefogarägs vietik tel vebons ve silaglöpot hulöl, in kel vataplans vulons. Trup pijunas beifliton ko lufuts löpio pelüodüköls‚vegon sekü büd nelilamovik in blegod japälik, e lägon oki len nufafäit. Us i föfafasadil slobik kledöl dabinon ko fenäts tel e yan grünik, kel binon lafo maifik. Smok blövik sadon se cim. E nilo logod fefik ela ‚Bartje dabinon, kel logon. Se töpil slapik nu vataraänid süikon, steigon bälidi oka se sürfat vata e nepubon ko glöp largentik glimik ini plifäds yäkila. . . E cäfil ko lufutils goldik grämon bevü brul kaulas da fot tio nedugolovik lü zeil semik seimo in dib klänöfik. Mu nilü jol früganed kripon se bokodil tubafomik oka, e mufükon senidölo kapi oka lü lüods valik. . . Ekö! us pijuns dönu beivebons. Ed in fleks vifik gasterotils tel:bal gedik e po on bal magifiko kölagik, jutons da fot e pöjutons odi jü fo pär boadajukas.
El ‚Bartje gleipom - pun omik dädükon sili e voli - ab gasterotils eskeapons.
„Binos vemo pidabik!“ ‚Bartje seifölo sagom ninälo, e täno savälöfikom. Gleipom suidiko len tuif yeba. Sui vat jad pubon, e su ponil mot omik stanof, ko slivs pedriböl e ko logod suetik, in smel sobavata e klorinazema.
„O hilupul! mutol-li dönu padisblunön ko kap olik ini vat?“
Etosi edunof seimna. Igleipof omi süpo len lögs omik, ed ibufof kapi omik mö naeds anik ini vat, äsä böridabufömi in böridatüb‚ad säkösömükön ome laidaduni skänik et. Ibinos jeikiko teifülik, ed Ün soar et in bed nog äjäfom ad sestörülön lämnadi se lils oka. Tü del äsä adel mot kanoföv labön desini ad dönuön atosi. Demü kod at ‚Bartje spido löükom oki.
„Nö! o motil! atos no zesüdon.“
Töbiko livükom tirölo boadajukis oka. Atos davedükon tonis slürföl kidas. Lögs omik binons stifiks ä doliks.
„Kömolöd isio!“
„Si! o motil!“
Kömom, spidöfiko klinÜkom kluinölo boadajukis oka len yeb, e namis oka len pödaflan blitila okik‚e blibom plödü portat namas redik mota. Mikonfido lükom logodi ofik. Bevü frons kuda käfod dabinon, kel lükon. Blümom ad mobunön.
„Kekömolöd ini dom!“
Golof ya föfo su luvegil rovik bakastonas in boadajuks vorik oka. Surads ofik stegons jipuliko se juüp dub lebavetatan pelöpiotiröl. ‚Bartje sökom. „Nu mutoy küpälön“, tikom. „Nu gudikos mödik no okömon. Pläo esagoföv-la sunädo utosi, kelosi tefos. . .“
Ab domo val binon komunik. Putül nog ludrenilon in völaslipöp. El ‚Jan bigik steigom kapi oka se kavil dis at. „O motil! saidos-li nu?“ spuledafads klebns in herem omik. Labom stripis miota su logod stupik okik. Telna ün vig alik mutom güükön pötetis, kels pakipedons dis völaslipöps‚bi sprotons so vemo ün gölayel. Mot no gesagof ome. Zanädof eli ‚Geerte, kel stürülof sui jofrät pegüüköl figurilis me zen se filaskal ona. El ‚Riekie tajedof me pötets tel ta yan völaslipöpa. E su tab. . . Su tab kum bonas braunik dabinon: bons braunik efroniköl, esveliköl, emüdiköl.
„Sesukolöd onis nu kratiko!“ mot sagof. In vög ofik liloy smili peklänädöl. „Täno binol hipul brafik! Bevü ons bons blägik dabinons.“
Ga ejekom so vemiko, das redikom jü in töpil vietik oka. Däsperiko logetom lü kum bonas. Ya pemüdúkons, azedelo pofidons.
„Fi!“ sagom nelaodiko. No dalom sagön atosi, ab bons braunik binons so vemiko gagiks! Binons zib naudodikün, kel dabinon. ‚Bartje no sevom, kis binon kod atosa, ab vedom ya luvomitik‚nü betikom blögädi tönik balid, keli mutom cuvön e nüslugön. Tü timül at tiko ya taslugom ta ons.
„Ofidobs-li azedelo bonis braunik?“ vokädom me vögil bisarik ä däsperik.
„Si!“ sagof el ‚Rickie, e tajedof ya dönu me pötets. ‚Jan kanitom lidili e jedom sovadiko me pötets dis völaslipöp. Mot emogolof. ‚Bartje leno eküpom atosi. „Fi!“ sagom laodiko e tagom otüpo me futs okik. Vö! nu efopülükof omi! Ebo om mutom sesukön plütüliko bonis, sekü kels oteafom azedelo. Ämutom i ramenön plütüliko klotiflapömi, me kel ägetom flapemili sui seadäm oka. Atos binon din ot. Ab no ozedom atosi. Mutom datikön bosi.
Kavayan frakaton. El ‚Nimpie: jikatil gedik dränof oki da slitod yana, zigolof läkölo lumudi oka da cem‚e golof lü fanätabam ad seadön us e lavön oki.
‚Bartje doniogolom ve tridemil kava.
„Kisi sukol-li us?“ ‚Rickie säkof.
„O säkiälan! Vi! if no oseilolöv!“ ‚Baartje tädom glötiko.
Vestigom senido, in kav dagik ninädis skelilas e skalas. Us:. . . pin, us:. . . milig; de at jikat gagik et edrinof tio mifätio, us: . . . diledil pineda in papür knätäröl. Tridodom ta cafádil. Biegädom e doatom in on. Binos blögäd kleböfik. Mögos, das binon pin, ab i bo zibaretil. Deläkom doatis oka. Binos retil pötetas petroivülöl ko läfabrasidaläfs.
Nu mutom keblinön bosi pro ‚Riekie, pláo obeträtülof omi. El ‚Jan bigik: dölan et, küpom nosi, etan nog binom in lekev okik. Jedom nameti cärmas lunik vietik ko finots blövik plödio sui glun. Sümons ad vums, ta kels getoy tavummedini. ‚Riekie lecedof zibaretili benosmekiki. Smilof danöfiko ä lekäfiko, e kluinof kälöfiko mudili me nijuüp oka. ‚Bartje rönom plödio ad sukön moti. Binof su vietädafel. Lägof tuülis len sägükamajain.
„O motil! labol-li bo nog retili läfabrasida?“
No lölogof. „Igo if laboböv oni, kikodo atos nitedonöv-li oli?“ säkof ko stofädikniböm vü lips.
„O! nosi, o motil! ab üf ogetoböv azedelo zibaretili et, kio gudiko osesukoböv bonis!“
Stebedom spetäto. Mot mutof smilön. Sagof: „O käfan kiom! Labom mögodi vemo gudiki! "
„Motil odunof-li osi täno?“
„Ba, ab mutob nog sludön dö atos! lilol-li?“
No promof osi fümiko. ‚Bartje no binom kotenik.
„Motil odunof-li osi? sio u no-li?“
„Ag! si! o hipul: säkiälan! Spidolöd ga! mutons papladön sui kvisinafön!“
Danüdom ninio, givom gronastonili okik ele ‚Riekie e flintoinili ele ‚Geertje‚tirom eli ‚Jan len kolet omik disao de völaslipöp‚e jatülom omi, jüs krugikom e hokom sekü smil. Täno givom ome flapi tonöl sui glüet omik, tränom stuli läi tab, e primom ad sesukön ziliko bonis malädik. Feifom dönu ya gudikumo ka ädelo, olärnom osi fümiko. Ya nu fredom demü logods blodas. Kio gretiks obinons logs omsik, ven te om ogetom reti läfabrasida!
Mot nükömof, deükof lebaveti lunik oka, maifükof kloti, e ramenof putüli se slipöp omik. Kio zadik ä kio löfik binof kol el ‚Egbert! Klädof omi in brads oka, e givof ome löfülanemilis.
„O blatadil, o pupil obik! . . . o smalanil obik, o svinil! . . . o löfäbil lada obik. . .“ Kodof tonilis me lineg oka love om: „ty-ty-ty-ty. . . .“ ed i votikis me lips, soäsä utis, me kels feilan stigädom jevodi oka. Smilof e nutof lü om, ab ‚Egbert no nog smilom. Givof ome i kidilis sui bäldamanalogod fronik ä redik oma. Atosi putüls zesüdiko neodons-la ad glofön, ibä ‚Geertje nu getof onis te seldo, e votikans löliko no plu. Ven fägoy ad golön, ven no plu binoy yunikünan, täno tim löfülanemas e kidilas paseton. Täno binoy „svinil“. Atos binon soik, e binosöv bisarik, if bonosöv votik.
Kio vietik dög mota binon, keli nams braunik ofa nu töbiko süramenons. Me punils bofik oka ‚Egbert gleipom in on, äsva vilom-la leno plu sägleipön oni. Sukom ä senidom me lipils oka, e grunom, äsä svinil. Täno vedom takedik, e drinom, e logils blövik omik logons lü ‚Bartje. Dub atos ‚Bartje glömom bonis. Mutom betikön belifoti änuik, ven älogom go dibiko ini lusöp lü sil fagik et. Nefinöf - no knaom suemön atosi - nefinöf i dabinon in logs putüla. ‚Bartje no kanom sagön osi. Votikans kömons ad stanön niliko lä mot. „Pupil obsik“, sagons jonölo, „pupil obsik drinom!“Sagons atosi nelaodiko, äsva resitons plekili. Mot seadof e logof ko smilil stilik sui ‚Egbert. Ed in logs ofik nid ot dabinon, äsä ün agöd, e ga sol nu no liton.
Binos vo benofät, das ‚Egbert ekömom. Mot binof ai mödo plitikum, ven elogof in logils omik. Täno glömof kudis okik dü timil. Kuds vedükons moti neflenöfiki e semikna käfiki. Ab nu sagof flenöfiko, das ‚Riekie mutof ramenön tübi sa lavastäpömi‚e gifön ini on vatik koldik e poso bosi vata vamik se cafed. Nu i tauli! „Ed ol: ‚Bartje mutol i dunön bosi pro kosid, ramenolös cafädi gretik pro bons!“
Etosi ‚Bartje dunom. Mot lenükof putüle tuüli sägik, seitof omi dönu ini völaslipöp, pladof bonis sui kvisinafön‚e segolof ad drinön kafi domü jinilädan.
Topäd binon büfiko sefik. ‚Bartje kanom fanön takediko gasterotilis. El ‚Jan bigik dalom kegolön ad dakipön skalili. Atos binon stim pro el ‚Jan bigik. Atan binom hilupul nog mödo smalikum, ka el ‚Bartje.
Nu binos zedel. Nu valikans seadons fo boveds vagik okas e stebedons. Cils mutons seilön. Fat ekoboyümom namis heragik gretik oka sui tabasiem e stutom feniko me stutöm stula okik poloveo ta völ. Smel döna e släma väpon de om. Binom nekotenik‚ibä dönu mot no eblümükof valikosi, ven äkömom ini dom. Labom takädatimi düpa te bala ad fidön, ed omutom nelabön slipi oka dü düpafoldil su glun. Mot golof mo e ge e spikodof, spikodof, spikodof. . . Meugof-li süpiko so gudiko kol fat? U steifülof-li ad flenöfükumön meugi omik? Ibä ninälo ai dredälof demü om. Dö kis mot spikof, atos no dudranon ini ‚Bartje. No ekanom tüvön zibareti oka. Seadom ko kap leredik, kledölo ä jäfädiko mufölo su stul oka. Binon stulil neflifedik ä mufülik nen stutöm. Binos vo din, das kudomös ad no dedaivülön de on!
Buf! ekö! cafäd ko bons braunik stanon su tab. Mot nelogädikof po fogül. ‚Bartje te logom lespuni boadik; at bekupon fulio bovedis. Mot spikodof in lefog. If bäldikans spikons, yunikans mutons seilön. No plöpom ad sagön vödi bal. Kledom, sagom bosi nelaodiko, mot no küpof osi. U küpof-li sio osi? Kikodo üfo sagof-li nosi? . . .
E nu lespun fulik me bons fogülöl vebon sus boved omik. Nu med te bal ga dabinon ad skeapön de atos! Luvokädom: „No ob!“Moletirom bovedi oka, e lespun pagüükon sus tab.
Spikot finon. Dü timül binos so stilik, äsä in glüg. Ab logabobs densitik fata fronükons flomi omik mifäti spetidölo.
„Diabö!“ vokädom.
„Logolöd ga utosi, keli dunol!“ mot zanof. Splodülof me riprods.
Ab ‚Bartje vokädom dredäliko:„Zibareti oba! . . . mutob labön zibareti oba. Ga epromol ati obe!“
Stanof ya pödü om, tülof lili oma, e kluinof bonis me nam oka ini boved omik. „Hilupul gagik, furmid badik binol! cedol-li, das labob-la timi ad vamükön zibaretis? Tovädolöd bonis anik et lä boved olik! E bonis ofidol! Utosi, kelos binon in cafäd, ofidol, e no bosi votik! Vilol-li bo binön mastan? Ol binol mastan utöpo, kö svipagleipäd binon.“
„Ed ol epromol atosi!“ luvokädom kipölo bradis jelölo love kap oka.
„Nosi epromob. Ofidolöd! Gö!“„Ag si! o säkiälan!“ atosi äsagof. Nosi epromof. Kisi edagetom-li me käf valik oka? ‚Bartje vedom lezunik. Ab in ladäl omik bevü vut e leskan löflamöls vögil dabinon, kel spikon lekäfiko e slüdölo ta atos:„O ‚Bartje: hipul oba!“ vögil et sagon, „kio fäkädikol! Atosi ga ekanol sevön. Men nonik ga dabinon, kel binon konfidovik. Klüliko eglömof osi! Ab seilolöd! o ‚Bartje! e fidolöd! Cuvolöd e slugolöd, jüs boved olik ovagon! Klänedolöd smugo dili bonas ini poks blita olik! atos binon sio mögik, nendas logoy osi. U koedolöd falön onis disi tab, ba kat ofidon-la onis! Ab seilolöd! Atos binon sapikün! Mög votik no dabinon. . .“
Ab ‚Bartje binom no plu el ‚Bartje ot, kel ai sevom, jü pün kinik kanom dunön nenriskodo. Vögil nuneodn mäpetikumo, leroron: „Seilolöd! seilolöd! seilolöd!“Ab ‚Bartje no kanom seilön.
„No esötolöd seadön so lunüpiko domü jinilädan ad luspikön ko of!“ hipul at luvokädom süpo. Atos binon vaf lätik ä balik oma. Binos brekot teina, kel söton vunön moti, ab kel ogejokon täno sui kap hitik oma.
Te fat blebom takedik. ‚Bartje binom el ‚Bartje, e fovo din no tefon omi. Binos dinäd bevü jimatan e hicil. Binos te pidabik, das vedos dönu so vemo latik, büä kanom primön fidädi. Ab blods, kels i mutoms fidön bonis, vokädoms leskano: „O! mäpüdavödan kiom!“Söril primof ad drenön. El ‚Jan bigik blotkom tio disi tab, ven mot fäkädälo beijutedof pödü om. E täno ko flum mäpetik riprodas, lil votik ela ‚Bartje muton sufön bläfodi.
Fat finükom jovi.
„Mutobs plekön!“ vokädom laodiko.
Detirom luhäti oka.
Täno nams valik pakoboyümons, logs färmikons. Binos stilik. Plä tikit galükamagloka, kel tonon, äsä mirön jevoda: ‚tik, rik-tik, rik-ke-tik, rik-ke-tik, rik-tik, rik-tik, tik. . . Plä hek ela ‚Bartje. Binos bisarik, ‚Bartje no kanom drenön. Dremom löliko. Lils omik lehitons. Plekön. . . Ekoboyümom namis okik, punilis dremöl ä miotikis dub rumäg, e stonils, e gasterotils. Ab no kanom färmükön logis okik. Logs lehitik oma logons vali:
Kapis peblegüköl vel po kölümils slenik fogüla. Fati pödü luhät omik. Eli ‚Gert, kel sesteigom tomölo linegi oka. Logodi lezunik ehitiköl mota e lipis pleki tisagölis ofa. E bonis su boved okik. Ets labons logodilis. Ekräkons. Labons mudilis, kels grinons kol ‚Bartje. E fogülons. ‚Bartje sevom, das no ofidom onis azedelo.
Fat bruvom ad malön, das efinükom plekami, e süikom de plöd luhäta oka.
„O ‚Gert!“ sagom.
„O Söl! benedolös zibi at! ‚Amen!“ el ‚Gert plekom.
„O ‚Arie!“
„O-o Söl! be-benedolös zi-zibi at! ‚A-ameon!“
„O ‚Bartje!“
Blebos stilik. . .
Nu sagom laodikumo: „O ‚Bartje!“
Stil dredilikum. . .
„O Söl! benedolös zibi. . .“, el ‚Riekie primof ko lipils dremöl.
Ab vög fata drumon laodikumo löpü atos: „Nö! binolöd stilik! El ‚Bartje mutom plekön! o ‚Bartje! plekolöd! diabö!“.
E nog ai ton nonik kömon se mud ela ‚Bartje. ‚Bartje seadom löiko ko namils pekoboyümöl, e logs lü boved oka legetöls. Pebos vemöfiko in kap oma, logod omik binon tio so redik, äsä lils ledolik oma. Binos del bisarik! Kiöpao el ‚Bartje dagetom-li kuradi? Stil binon teifülik. Mistom onu osplodülon. Dredäl e lejek fogülons se bons.
O! el ‚Barte binom jeikiko dredälik. Binom i luvomitik, mutom tio vomitön. Ab in ninäl omik bos dabinon: bos bisarik ä fümädik, atos binon nämikum ka votikos valik. Seadom us, no kanom dunön votiko. Binom stupik ad kondötön so, ibä gaenoy neföro boside daülans medü mekäd. Süadölo dö peräd mutom binön notiko volutik. Binos pidabik, das volutom nu ta fat, ibä fat e ‚Bartje dutoms lü od. Ven ‚Bartje betikom atosi, mutom lölogön. Logoms dü timül odi, man gretik e hipul smalik, in yäks blövik sümik, labölo logis leigo lezunikis. Logs et flamülons tädiko. Mijästidoms logodis oksik. I pö bofikans lebeg semik dabinon, ed i pläid stilik stabü flenäd omsik: Yilidolös ga! o flenädan! . . . klemolös ga! . . . Logs komipons, vol moflaon. Nu tefos nämädi fatik. Olaidälom, jüs din oblegikon ud obrekon, nü igo milna tefos eli ‚Bartje.
Flap drumöl sui tab tonon.
„Benö! oplekol-li nu? . . .“
Bos votik nog kömon: blasfäm knätäröl. ‚Bartje blotikom de jek. Vedom ninälo koldik ä stifik sekü dalestüm. Ab ‚Bartje no binom plu el ‚Bartje. Lülogom moti, slugom, slugom‚. . . e sagom: „No plekob pro bons braunik.“
E täno valikos jenon so vifiko. Stul fata juton ta völ, ‚Bartje svonom da lut, futs omik joikons bovedi de tab. ‚Riekie padogolof, valikans yamons. „O ‚Albert! prüdö! binom nog cil!“„O fat! o! o! o fat!“Ab nam tülumik fata flapon vemöfiko sui blitil ela ‚Bartje. Ed el ‚Bartje käfik ä takedik ecenom ad vutälan smalik. Tridodom, beitom, e flapom züöpio. Lerorom: „Neai! neai! neai! . . .“
Täno mot maifükof yani lemaifiko, e fat joikom omi plödio.
„E diab ramenonös oli, if riskol-la ad dunön nog stepi bal love soliad doma obsik!“ fat darorom hekölo.
„Binol vo äsä nim sovadik!“ mot vokädof. „Sukolöd üfo domi votik! Vilobs no plu labön fümädälani soik!“
„Binos soik!“ fat siom, pesüpädölo dub datikot nulik at. „Mogololöd te! Sukolöd fati votik e moti votik! E vi! if labolöv kÜni ad gekömön isio!“
Yan fäijutedon.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1940, Nüm: 2, Pads: 11-18.
Nuns (VpN 1940:2)
<Volapükagased pro Nedänapükans
- Vpaklub valemik Nedänik ojenükon kobikami valemik 30id oka ün poszedel zädela: 1940 mäzul 30 tü düp: 2 in bal lecemas ela G ‚Hotel „Noord-Brabant“, ‚Vreeburg: 3 in ‚Utrecht.
- Ini nüm at elasumobs tradutodi kapita se lebuk in Nedän sevädik: ‚Bartje fa ‚Anne De Vries, pro kelos edalobs dagetön ad fred obsik däli e lautana e dabükana.
- Söl: ‚J. G. M. Reynders Sr begom limanes ut diläda valemik feda Vpaklubas, kels no nog epelons limanamamonis okas pro yel: 1940, e mögädo i yelas büikum, ad potön atis ome bü prilul 1 balidkömöl. Ladet oma binon: ‚Den Haag (Nedän), ‚Goudsbloemlaan: 120. Potakal: 199061 (Nedän).
- Peselons ünü foldil 4id yela: 1939 Vpamaks 200.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1940, Nüm: 2, Pad: 19.