Man labü yäk blövik

Fa ‚Maurits Wagenvoort.

 

Vü karovöps folid e lulid in Saharän Laljeränik su veg lü ‚Laghouat‚ posä muluds flifädik mäl pifimädons fo dilijan, om äkömom ad seadön lä ob in vab. Tü düp: tel ün neit idetävobs, ya a naed kilid. Ob, pätupöl in slpül netakedik obik dub stop vaba e cän tirafas‚ nu ägetob tävakompenani no päspetöli eti, keli ya iküpob ninü stopöp as ketävan in yäk blövik. Pö nüxän äsagom obe: „kömob ad seadön lä ol in vab“ äsif äcedom ad fredükön obi me atos. „Kikodo no dunolöv-li osi? If labol gitäti ad atos“, agespikob ome in ladälod neplidik. Sunädo äfärmükob dönu logis ad vitön spikoti fovik alik‚ ab in tik slipöfik obik, du jokam, leidanoidül e batatonät dönu äprimons‚ äjäfob ad skanön dö dun dranädik „blövayäkana“ et, ed atan äbitom lestiliko in spadül votik. Sog omik äjinon labön fluni slipüköl, e ven ägalikob pos düps anik, äbinob in ladälod läs zunülik. Nu älogob naedilo küpäliko „blövayäkani“: äkodom voiko ga sio magädi negönik. Ma logot älabom-la bäldoti lifayelas plunätöfo foldegas, maged omik äbinon brefik ä blotöfik. Koap lölik oma ätemunon nämi muvemik. Logod oma äbinon bapälik, ab älabon notodi täläktik; älabom mustagi densitik dis nud bigik, logis dofik liföfik dis flom‚ kel ko herem platio piköböl äbinon sio lövik ab patiko benofomik. Älabom donamaxüli seädik täini, kel ätemunon lifi in solaglut Frikopik. Yäk blövik lunik älagon, if ästanom, jü surads omik, ed äpolom luhäti sadinik mö teads kil geiliki. Brefo: älecedoyöv omi veteriremani Brabiänik.

Jokölo ä noidülölo dilijan ärolon föfio da plen blonik nefinio äteniköl ko klifs binü ston redio pifiledól e sabaklivs fronik ona: föfio love klifaveg düfik, kel krugölo äzugon lü horit in fag neai äläsiköl. Pla kold flödik neita se sil blöviko bobotiköl love plen ko lefogalemödots vietik onik, kels äkontagons horiti‚ nu sol prilulik filamahitik Frikopik ägluton. Ven blövayäkan älogom, das äbinob galik, ed äjonülob nitedäli boso mödikumi in pösod onik‚ äprimom tävaspikodili in Fransänapük sulüdik. Büiko imutob bemastikön obi tefü logot neplitik omik, nu ämutob kösömükön obi tefü pron lukomunik omik‚ ab, veratö! luman et ga no äbinom nenmuadik. In stopöp balidsökik älofob ome värileti ela ‚kirsch (= celabrändin)‚ kelos älabon seki, das änemom obi: ‚mon vieux (= flen bäldädik oba)‚ ab äplöpom ad kodön ünü minuts lul, das äsmilob ladöfiko. Spikot omik äbinon migot coga e fefa, in kel ye suno fef äblebon buik. Äbinom provansalan, - äkonom, - feilanason, ämatöl ko jielan di ‚Oran se Laljerän nolüdik. Äzivegom as lutedan in el ‚Sahel: län löpo seatik fo däsärt. Älabom cilis kil: hipul bäldikün ya älabom lifayelis degfol.

Do täläkt omik lölöfiko no idafomikon, spikot omik ga no äbinon nensiämik. Suniko äklülädom binön logodavan, frenologan, namabüosagan, penätavan. Äjäfom me tüv fonas medü vaälatuigül; äbinom stelavan ä strologan. Brefo: luman stunüköl et ämagivom me tim: düps äpasetikons mu vifiko. Äbeivegobs karovöpi bal pos votik, e soaro in neitasteböp ämuadom obi e sogi retik dub konots e böfs. Ab täno dönu neit äkömon ko slip nesaidik oka e ko dönuföv täva ün zänod oka‚ ed ün göd äsököl seil dönu ädabinon bevü tävakompenan obik labü yäk blövik ed ob. Ab dönu äsevom ad plidükön obi, e pianiko äkonom obe lifajenädi okik.

As feilanason idünädikom, ab ibinom ai ‚une mauvaise tête (= taälan). Ab ga idesinom ad no gevön eles ‚sous-offs (= donafizir) kodedi ad blamön omi. Ko taäl stübik äfölom bligi oka.

Ämutom dünädön nog dü muls te aniks, ven äkömom sumätöfü särjan, ko kel de timül balid älifom in nepüd: pösod, kel, äsä magnet ferini, ätirädom patöfis badik kalada eka. Vigs tel no nog ipasetikons, ed idöbikom demü nefölot so vemik ta tüted‚ das militacödalef äsedom omi lü pönarejimen in Frikop. Atos ävedükon omi lölöfiko todäliki: in pönadünäd äsevädükom oki neträitöfiki: ed om, kel ibinom jünu soldat geböfik‚ äplöpom is dub nefölot nu nog vemikum ta tüted ad pacödetön ad dünäd dü yels lul in el ‚biribi (= pönakompain tütedik in Frikop).

Is äsüenikom. Äsä büikumo in dünäd komunik ästeifom dönu ad fölön veriko bligi‚ dat pönatim omik no pöpluükonöv mö del bal sekü nefölot alseimik. Ab ai tik omik äjäfon me del libikama omik, tü kel ökanomöv getävön lü vilag okik‚ ed ölabomöv pöti ad lezunön leliviko dö ‚le drapeau: „räg et!“, e dö kvatäds fiziras. Somo ädagetom göni löpanas oka. Ya yels fol e lafik dönbu ipasetikons, ven äleadom paslüdön fa flenädan ad fugön; ab telans päfanoms, ed alan ägetom läo nog pönodi mö yels lul...

Du tävakompenan obik äkonom, äkanob logön dub logodanotodot omik‚ vio tiks valik omik älüodikons lü din fümik bal, plödü kel nos ädabinon: libikam. Ädulos mö yels tel, büä vil omik laiduliko igloföl äd inämiköl äkanon pajenöfükön me prim duna. Älabom nu bruätavobodi, ab at no äbinon mikömik pro om, - äbinom ibo saunik äd älabom nämi lelatletik, - bi ägevos ome semikna pöti ad fagikön, e somo ad preparön fugi oma. Ituvom i flenädani, kel, leigo saunik ä nämik äsä om, pästigädom dub desir netadunovik leigik ab libikön‚ e pos mikonfid lunadulik rezipik bofikans isagoms ode koefi okas, ed ilonüloms disini fuga.

Disin at büiko pätikädon fa oms de flans valik: mögod gönik e mögod negönik pävätälons; tim e mod päbespikons veitöfiko; vegs fuga pästudons. Äplöpoms ad dagetön balatiko lölotis tel klotas sifädik pivorüköl: fino ün sudel pilonöl, kel sekü livüp äfasilükon fugi, ledun äjenöfikon. Ämutoms labön moni, ed ätifoms uti, keli äkanoms labedön: frans ze mältums. Täno äväloms libi.

No kobiko. Ek ögolom ve veg fa ok it pövälöl da belem Kabäiläna‚ ärajanoms te topi dönukobikama len jol tü del pälonöl. Us östebedoms odi dü neits balposvotik kil, do tim pro atos pilonülöl‚ if nos negönik öjenon-la, äbinon bundaniko saidik. If oms täno no ütuvoms odik ek omas öfövoms benofätio vegami ma plid lönik. Ab büiko äyuloms me yul vemikün ad nestipiko no trätön odi dub bät alseimik.

Tü tim pilonöl ädonulogoms odi tö top ilonöl len jol. Fug omsik jü top et iplöpon, ab frädü nelabs, kels ikoedons sufön fuganis so vemiko, das töbo ämemosevoms odi. Äplöpoms ad slüdön päskarani Kabäilänik ad loveükön omis lü jol Spanyänik‚ ab ön mod somik, das no älabom pöti, üf ölabomöv bo klieni ad atos, ad trätön omis. Me vien gönik äprimoms neito tävi love mel, ab tep äkodon, das äziflotoms dü vig lölik. Fino jol libüköl älogädikon: päskaran äsäboidom omis boso nolüdü ‚Valencia sui jolil soalöfik smalik, dono len klif skapik.

Spanyän binon nog ai län smuganas, ed i ut salamonopula. Klu no kanoy golön dü düpafoldil su dil alseimik jola onik‚ nes klokömön eli ‚pareja (= pär): telat günülanas laböl suiko tipotahätis geilik oksik. Atosi fugans no ibetikoms. Dü timül isölogoms savani Kabäilänik oksik in botil lunedik omik; täno ilöpiogrämoms me töb gretik ve klif skapik et riskädikölo ad sturön donio ed ad breikön särvigi oksik; ven fino ikömoms löpo älogoms us visü oks in fagot stepas teltum eli ‚pareja: günülans tel.

Dü yels idisinoms ed ipreparoms fugi okas; ibetikoms te dönudageti liba okas; ispeloms timüli libüköl at; e nü - no säkolöd ön mod kinik! - idagetoms oni‚ nu ästanoms visü mans tel, kels ün timül büikum äbinoms nesevädiks pö oms‚ e kels nu äbinoms leneflens omas. Tü timül et äsevedoms te dini bal: näm di ‚Herakles in muskuls sveliköl okas; älaboms tiki te bali: ästanoms visü leneflens tel. No ävätäloms dö utos, kelos öjenon. Blövayäkan obik äsagom te flenädane oka: „Jäfikolöd me smalikan et! ojäfikob me votikan!“. Takediko ägoloms lü telat‚ e töbo bäldikünan günülanas ilabom pöti ad säkön omes me vögäd groböfiko büdik‚ kiöpao ikömoms, ed alan fuganas tel itatakom lefanäbi oka‚ ed igleipom me doats stalanämik äsä me skrub gugi mena lifik.

Konan äseilom dü timül. Konot lifafäta omik, vätäla dö fug omik, nelabas omik in bels Kabäilänik‚ kolköma omik ko el ‚pareja ifäkükon obi vemiko; ikodom, das äkelifob löliko ko fätots omik... Ven äseilom, vög ästobon; ti nennatemo äsäkob: „E täno-li?“

Lüd igo no idulon lunüpo. Deadiko drefäbs bofik äseatoms dis tatakans oksik, kels äjedoms funis de klif geilik ini mel.

Man labü yäk blövik: tävakompenan obik in dilijan Saharänik lü ‚Laghouat, it äsufom klülabiko magädi konota oka dö deid günülanas tel len jol Spanyänik kobü kefugan okik se el ‚biribi. Äseilom dönu, äd älogetom fagio. Älabob kludo timi ad meditön konoti omik, e täno, plu ninälo obe it ka ome, äsagob as kludod medita obik: „In dinäds et ba idunoböv-la otosi.“

Vöds at äsäglumükons logodi iglumiköl omik: notodot danöfik äsüikon in loged düfälik glumik oma. Ab äbetikob leigüpo neläbikanis tel et, kels dü föl bliga oksik pö kolköm ko midunans tel‚ in kels kliens taavistik nimälamena lekevas isüikons, ideadoms‚ ed äsagob seväriko: „Alo sasen et äbinon vero nezesüdik. Gitäd Spanyänik luveratiko no üdablinon oli demü fug olik.“

„Atosi elelilob latikumo, ab no äsevob ün tim et; alo no äbetikob osi tü timül kolköma obas ko el ‚pareja‚“ blövayäkan ägespikom.

Nu ga älülogob mani ko meug votik: näm lelatletik omik, keli koap blotöfik ätemunon‚ äjinon nu pö ob boso dredälüköl. Ädagetob bosilo senäli neplitik, das no itadunob, ta sog oma‚ tü timül, das äkömom ad seadön as „klänatävan“ lä ob ini vab. Ab atosi äkanob no plu sädunön, zuo luman ibrefükom obe tävi naütik. No äkanob neletön, das pasetalif omik änitedälükon obi, ed äsäkob, kis ijenon fovo tefü om.

Dü muls fol fugans tel izigliboms da bels e fots tio neviodiks Spanyäna; ivitoms lödis nemödik; itevoms neito, ab nes sevön kiöpio ud in lüod kinik ägoloms; inulüdoms okis me vuls e kebs no piküköls; ideiguiroms semikna dub soaf; pö riskäd pülikün tüva iditoms de od, ab ikolkömoms odi ma rajan ai dönu su ditatop. Pos muls fol dredälas mu vemikas, nelabas, ziglibas ävegoms da e love pürenens. Fino ilükömölo len mieds lomäna oksik ädasevoms, das, du glun Spanyäna äsvo äbinon hitik dis plants oksik‚ Fransän pifärmükon pro oms.

Mögi at fugans tel imutoms demön büikumo; ab tikod at ibinon nekösömik in tikalif balugik omas. Nu, posä iriskoms so mödikosi, e ga iperoms vali, däsper äbemastikon omis. Ävätäloms, das no äkanoms dunön bosi votik, äsä dunön oksaseni leigüpik. Ab ibelifoms-li üfo so mödikosi te ad reafön ad finod at? Bemastikams valik omas, benofät, kel ibenedon leduni disina lunüpiko fa oms pivätöla, öfinikons-li ini oknosükam? Atos no ämögon. Ditrets, dredäls, nelabs pibeliföls ün yelalaf at, kü izigliboms as lups faemik da fots‚ äneletons omis ad finükön lifi lönik omas. Ägegoloms se pürenens, ivedoms nämaladälikums, nü, pos timül jeikik lüköma omas‚ oms dü tim mulas fol ilaboms benofäti ad no tuvön plu neletianis mödikum su veg okas. Suno i sav äkömon dub kermetatrup, kele blövayäkan äknom bailön oki asä eli ‚homme fort (= man nämik)‚ e flenädan omik asä lecekadünani.

Ab is el ‚cherchez la femme (= sukolöd vomi! sevabo: in din at vom binof jikodan) äkodon‚ das flens miserabik tel ämutoms ditön. Ön mod alseimik in züäd omsik äsevädikos, das bos tefü oms no äbinon verätik‚ nemu tü del mifätik seimik man labü yäk blövik äcedom osi frutabiki ad lüvön kermetatrupi‚ ed ad dönufövön soeliko zivegami oka. At ädulon atna te brefüpo: pos dels nemödik ätuvom vobodi in kurpinameinäds di ‚La Huelva.

Brefüpo pos atos in Fransän stiam pälegivon, ed äkanom gegolön lü lomän okik, lü vilag okik. Fino. Atosi ädunom nenzogiko.

De tim et lifajenäd ketävana to val muadika obika ävedon läs dramatik. Ämatikom, älomädükom oki as tedan ä lutedan ini Laljerän‚ lü kel i flenädan omik igekömom, kelan nu älabom kafibötöpili in zifil: ‚Sidi-Bel-Abbes. Bofikans älaboms benofäti; blövayäkan obik ägolom ai dönu lü länäd ad lutedön‚ ibä ävilom givön hipules oka dugäli gudik. Atans ämutoms vedön mans skilik. Pro dautil okik ävilom spälön eli ‚petit dot (= jigamagivot smalik). Äfäkükos obi, das äspikom ko löf so mödik dö jimatan e cils‚ ko ladälöf so mödik dö flenädan vönädik, ko kel tans somo jeikiks so mödiks ibalons omi. Man at idunom in ditret saseni, ab äbinom leno men badik. Ven älükömobs tö ‚Laghouat ed äleditobs de od, äpedob nami omik.

Nog ai vögäd däsperik sufoda tonon in lil obik, me kel dünan lotidöpila, ini kel äninikom leigüpü ob‚ nen das iküpom obi lä dilijan, ad säk jilotidöpana bigik, va ek ilükömon-la, ägespikom: „pas un chien!“ (= (igo) no dog bal). Kolköm oba ko man labü yäk blövik ejenon bü yels plu teldegs; el ‚Laghouat äbinon ün tim et zifil Saharänik taimik, lotidöpil äbaiädon ko on; ävilob takädön us dü dels te tels u kils, e poso golön fagikumo lü vasov ela ‚Beni-Mzab. Tü del sököl, du yan cema obik ämaifon, älielob spikön jilotidöpani gudälik - jielan äbinof elan di ‚Marseille, o söl! - len sütayan ko ek, kela vög ma ced obik äbinon sevädik dub vögäds ya pilelilöls‚ e ga i no sevädik dub tons, kels äbinons löliko foginiks pro ob. Kim atan äkanom-li binön? Leno äbetikob mani labü yäk blövik, ibä, do vög, kel ägetonon da fafaraton sulüdänik jilotidöpana obik‚ ägebon vödis klaunöfik, kels äkoedons smilön lädi, do äkonon cogis, do äditibon plimis negidöfik‚ brefo do äduton lü man, kel äsevom ad drefön klienülis laidaremanas okik ad plidükön onis tefü lucans‚ kelis äspelom ad selön ones, - iba äbinos kleiliko lilamovik, das man len yan äbinom lutedan, - ga äbinon so löliko votik, äsä ut tävakompenana obik, so lefredik, so muadöfik, das no äbetikob omi‚ e ga päbätob dub on ad logön lü kim äduton. Ägolob ad logön naedilo: ga äbinom tävakompenan obik! Älogom obi, ed äglidom obi asä fleni bäldädik, si! äsägom igo, das söl ädutom lü flens omik. As Nedänan vemo gravik, ob päflätob te nemödo dub atos‚ ed äniniotirob dönu kapi obik, no älöfob ad fövön kolkömi ko blövayäkan. „If läd bo äsevoföf‚“ ätikob, e no äkanob nedunön ad memikön konoti lutedana in fef jeikik valik ona. „If laidaremans valik oma bo äsevonsöv...“ Ab smil kio ladöfik, spikotam kio lefredik äbinon us lä sütayan bevü lutedan e jilotidöpan! Äbinos klülabik, das äselom ofe dinis difik. Is ed us ädavedons splodüls lefreda lelaodik. Göd jeikik lüköma omik tö jol ela ‚Valencia imoikon löliko se mem omik tü timül et. Ba no änilodom, das ob tü timül ot, kü om lelaodiko äsmilom, äbetikob atosi.

Ven imogolom, no äkanob nedunön ad dugön spikoti ko jilotidan obe ad om. Ävedof dönu lefredik dub mem oma. Klülos, das leno älabob diseini ad nunön ofe vödi bal utosa, kelosi ilükonfidom obe; ab ävilob naedilo vestigülön ofe, viomafädo äsevof dö pasetalif oma. Älobob omi büiko vemo, ad kanön sagön poso, das älüjinom lü ob, das sio ökanomöv binön mekädan.

„Lui, un homme violent?“ (= Om binomöv mekädan?!) jilotidöpan äluvokädof me vögäd stuna lemuik. „Mais cest un mouton! (= Ab om binom güo äs jip!). Kanoy golön love om! Sevob omi de cilüp omik, sevob i palis omik.“

„Kiö! Ol binol-li kludo i provansalan?“ äsäkob.

„Du tout. Je suis Algérienne, comme lui Algérien“. (= Vero no. Binob ji-Laljeränan, leigoäsä om binom hi-Laljeränan.) „Liö! no edünädom-li üfo pö el ‚biribi?“

Läd älülogof obi büiko me logs gretik sekü stun, äsva süpo älogof asä lotani lotidöpila okik lödani marda‚ täno äsplodülof me smil lelaodik. „Ag! kio atos binon drolik! ag! kio atos binon klaunöfik!“ äsagof smilölo. „El ‚Zéphirin ritik in el ‚biribi! No badocedolös! o söl! das smilob so vemo; ab lio tikod et edavedon-li pö ol?“

„Om it ekonom osi obe.“

„Ha! dub atos memosevob omi‚“ äsagof‚ „cest bien lui, quel blagueur, que ce diable de Zéphirin! (= atos binon ebo bos de om! pleidülan kiom el ‚Zéphirin maleditilik at binom?!) Ed ekonom ole, das om in el ‚biribi...‚ „ah, comme cest comique, comme cest spirituel, comme cest fantastique!“ (= ag! kio atos binom klaunöfik, kio atos binon spiritik, kio atos binon magälik!)

Konota lölik, me kel luman maleditilik et, kel in magäl oka klülabiko äsevom ad sümädön so gudiko fatüli: ‚Alexandre Dumas‚ ijänälom obi so vemo dü täv naütik da Saharän, vöd no bal äbinon veratik.

 

 

Se Volapükagased pro Nedänapükans 1941, Nüm: 1, Pads: 2-5, Nüm: 2, Pads: 11-14.