Nuns valemik tefü Volapükamuf.
In kapit at utos valik nogna komädon as löl, kelos in kapits büik no pemänioton, u kelos pemänioton te diliko mö naeds mödik.
Tefü num slopanas Vpik tuükams nensiämik mö balions fol esevädikons. Num verätik slopanas äbinädon mö blaion bal. Statit ela ‚Schleyer nemon Vpaklubis za: 370, kludo no difon vemo leigodü num klubas in penäd at.
Pö reid kuratik limanalisedas in yelabuks ud in nunods länafedas e klubas odasevoy suno, das Vp idageton stüti e yufi mödiki se sogäts no doniks. Jelät Vpa pälovesumon samo fa jiplins u fa lenoubans. Slopans mödik ädutons lü noubanef, slopans vemo mödik ädutons lü jäfüd nolava, (profäsorans e dokans); täno klerans e tidans vemo mödiks islopons Vpi. Sanans, tans sevädik, e pato läds e lädüls sogätas benolabik, äsökons mö num no pülik. Valöpo stad leigik at äjonon oki ünü yels: 1886 jüesa 1890. Vp äbinon äsvo löfäb in sogäts benolabik, e nol Vpa äsvo päflagon as mal ‚koseda kulivik. Dese yel: 1891 Vp äperon ti lölöfiko sogätis at, e kodü atos i slop menas votik äläsikon vemo.
Taans Vpa, (pläamü utans, kels äpropagidons yufapüki votik), äbinädons me mens ut, kels poso äbekomipons yufapükis valik, e kels i fovo obekomipons onis.
Pos atos te nog bligod reton, ad spikön valemiko dö literat valodik Vpa, dö penäds e buks ona.
Gaseds: 123 Vpa ädabinons; gaseds: 104 onas päpübons in Yurop, gaseds: 13 in Merop, gaseds: 5 in Siyop e gased: 1 in Stralop. Pö leodükam onas bai läns lised sókik davedon: gaseds: 27 ädabinons in Deutän, gaseds a: 14 in Lösterän ed in Nedän, gaseds: 13 in Litaliyän, gaseds: 10 in Lamerikän, gaseds: 7 in Danän, gaseds, 6 in Jveizän, gaseds a: 5 in Spanyän ed in Linglän, gaseds: 4 in Fransän, gaseds a: 3 in Belgän ed in Tsyinän, gaseds a: 2 in Rusän, Yapän, Svedän Brasilän e Bömän, e fino gased a: 1 in Mexikän, Rumän, Laustralän ed in Portugän.
Gasesd: 84 gasedas valodik: 123 äpubons as Vpagaseds teik; gaseds: 4 päpübons as jäfüdagaseds in püks kil, (ko Vp), gaseds: 11 äpubons as näibleds patik gasedas u periodagasedas votikas; periodagaseds: 24 äninädons laidiko rubrigis Vpik.
Bi näibleds valik Vpa ya pemäniotons in penäd at, onunob fovo te nog dö Vpagaseds teik. Tefü ons lised Vpagasedas gretikün: 25 sökon is. Po gasedanem alik nums komädons bevü kläms; numats kösömik balid jonons numis nümas, numats Romänik jonons numis yelodas, e fino dönu numats kösömik jonons padanumis valodik zaik gaseda tefik.
So skät sökik davedon:
El ‚Vpabled lezenodik, (338, XXVIII, 1400), el ‚Vpagased pro Nedänapükans (el ‚Vpagased nuik), (162, XXVII, 970), el ‚Vpaklubs, (120, X, 960), el ‚Zü vol lölik, (98, V, 800), el ‚Nuns blefik se Vpavol, (85, XVIII, 670), el ‚Nunots de Vpaklub Linz-Urfahr, (87, X, 700), el ‚Vpagased valemik, (72, VI, 450), el ‚Volapük (in ‚Milano), (68, III, 275), el ‚Volapüisten,[12] (60, V, 480), el ‚Nogan Vpik, (64, VI, 8000), el ‚Kosmopolan, (37, VII, 400), el ‚Le Volapük (ela ‚Kerckhoffs), (27, IV, 430), el ‚Cogabled, (43, IV, 350), el ‚Timapenäd Vpik, (38, VI, 300), el ‚Vpan nolik (29, IV, 260), el ‚Vpagased löstänik, (23, II, 330), el ‚Vpagased, (54, IV, 300), el ‚Vpabled cinänik, (34, XVI, 340), el ‚Volapük in Spanyän, (56, VII, 540), el ‚Volapük in ‚Boston, (24, III, 310), el ‚Vpabled Tälik, (24, II, 200), els ‚Nunal|Nunal nulik, (34, IV, 190), ed el ‚Vpabled Däna, (30, III, 290).
Plä gaseds at Vpagseds votik: 36 ädabinons, kels päpübons dü yel bal, plu yel bal, e dilo dü yels: 2 u 3, nes rivön ye padanumis gasedagrupa balid. Fino gaseds: 33 sökons, kels no äpubons dü yel blaik bal.
Pö grup balid gasedas kludo padanum valodik mö pads za: 13.700 davedon e dub grup telid padanumis za: 3600 lükömons. If ceinoyöv padis at ini gretot buka nomik, tän valodanum padas Vpagasedas teik valik: 84 binonöv mö pads za: 24.000.
As Vpagaseds gudikün el ‚Zi vol lölik dokana ‚Lederer äpübon; täno el ‚Vpabled lezenodik ela ‚Schleyer, el ‚Kosmopolan ela ‚Bateman, el ‚Nuns blefik ela ‚Vpaklub valemik Nedänik el ‚Volapük dokana ‚Iparaguirre, el ‚Vpagased dokana ‚Obhlidal ed el ‚Vpagased Jvabänik ela ‚Kniele sökons in tef at.
Tefü Vpapenäds vilob nunön is, das penäds pebüköl plu: 900 epubons; dabükots telid e.r. bukas mödik no peninükons ini num at, klubaliterat teik, (statuds e.r.) leigo no peninükons.
Penäds: 680 penädas valodik plu: 900 binons as dalab in bukem obik, e tefü ons statit kuratik dabinon. Bai statit at buk: 1 ninädon padis plu: 1000, buks: 4 labons padis a plu: 500, buks: 10 a plu: 300, buks: 14 a plu: 200, buks: 23 a plu: 150, buks: 29 a plu: 100, buks: 32 a plu: 80, e buks: 50 labons padis a plu: 60. Penäds: 78 labons padis a plu: 40, penäds: 72 a plu: 30, penäds: 64 a plu: 20, e penäds 91 labons padis a plu: 16. Valodanum literata at binädon mö penäds: 466.
Ret literata, pö ob deföla, binädon mö penäds: 220, kludo mö kildil bal penäds obik. (Penäds deföl fe epubons bai nuns u noteds in Vpagaseds ud in penäds votik, u bai nuns utanas, kels diliko dalabons onis, no ye äkanob xamön kuratiko padanumis penädas at.) Kludo mutoy mödükumön numatis grupa alik mö kildil bal, valodo mö penäds: 155. Pos dun at valodan um mö penäds: 620 davedon, kels ninädons padis löpo pemäniotölis, nemu ye padis: 16.
In bibliograf penädils nog smalikums no labons völadi patik. Te ad plänön valodanumi pemäniotöl mö penäds plu: 900, vilob is nunön, das bai kalkul löpik penädils: 42 labons padis a plu: 12, e penädils votik: 76 labons padis a: 8 jüesa 12. Ret literata smalik binädon me poedots mödik u me lids labü noats, kels kösömiko labons padis a: 2 jüesa 4. Täno bukaliseds smalik ye veütiks sókons, feitapenäds veütik, levüds patik, e taibs pato mödiks Vpa labü gretot gaseda nomik.
Statit nitedik dabinon tefü Vpapenäds: 895, kel liedo i ninädon literati smalik.
Bai on penäds e penädils: 830 äpubons in Yurop, penäds: 47 in Merop, penäds: 16 in Siyop, e penäd a: 1 in Frikop ed in Stralop. Tefü penäds Yuropik lised sökik davedon: Dentän[13] mö penäds: 374. Lösterän mö: 75, Nedän mö: 66, Litaliyän mö: 63, läns slavik mö: 56, Fransän mö: 55, Spanyän mö: 24, Macarän mö: 15, Linglän mö: 12, Jveizän e Rumän mö penäds a: 8, e. r.
Tefü ninäd penädas statit jonon numatis sökik: vödabuks: 82, penäds gramatik: 144, tidabuks: 217, penäds dö Vp in netapüks: 239, penäds votik: 10 e penäds in Vp: 293. Tefü diläds literata in Vp tuvobs numatis sökik: penäds prosadik: 209, penäds poedik: 55 e noateds labü vödem Vpik: 29.
Klülos, das plä literat at nog bükots propagidik smalik labü pads: 1 jüesa 4 äpubons mö milats anik.
Tefü lautans veütikün Vpa tuvobs balido eli ‚Schleyer, kel älautom penädis: 114. Täno els ‚Kerckhoffs e ‚Fieweger sökoms mö penäds a: 17, el ‚Kausch mö penäds: 12, els ‚Kniele e ‚Lederer mö penäds a: 11, el ‚Hansen mö penäds: 10 ed els ‚Colling e ‚van de Stadt mö penäds a: 8. Penäds valodik Vpa pälautons fa mens plu: 440.
Dub dabükots telid e. r. bükots posik za: 170 edavedons, lediniko bükots posik bukas gretik.
Pos kalkul bai mod pemäniotöl penäds valik Vpa, (nen bükots posik, nen klubaliterat, e nen gaseds ya pekalkulöls), labons valodo bukapadis za: 39000.
Enunob ya, das penäds anik ela ‚Pasilingua di ‚Steiner pelasumons ini Vpaliterat; atos äjenon leigo tefü literat ela ‚Dil oma, ed ela ‚Linguist, (gased ela ‚Wahren), bi in ons Vp päfruton lölöfiko u diliko pro daget slopanas.
Plä yufapüks ya penemöls uts, kels pefomons stabü Vp, (el ‚Dil oma ed el ‚Spelin), yufapüks sümik votik pemäniotons in el ‚Bibliografio ela ‚Stojan. Plä me yufapüks valik at el Vp nog pebevobon mö naeds tel, sevabo tiädü ‚Proto-Vp, e tiädü ‚Volaspik. Atosi mäniotob te demü lölöf.
Profäsoran ‚Kerckhoffs pedeidom ün yel: 1905 in Jveizän dub mijenot in trenastajon. Sanan ‚Kniele e Vpans sevädik votik äklemons lölöfiko vobi fovik yufapükik. Dokan ‚Lederer äslopom pos nebenikam fifümik Vpa eli ‚Esperanto. In lised ela ‚Akademi de Lingu Universal, (sökian kadäma bäldik Vpa), ün yel: 1906 pepüböl, tuvoy as limans nemis sökik Vpanas büäto vemo sevädikas: els ‚Actis, Bertolini, Enderneit (Beyer), Huebsch, Lentze, d'Isola, Pinth, Rosenberger e ‚Verbrugh.
Volapükamuf nulik.
Ven sanan ‚Arie de Jong ün yel: 1921 äprimom bevobi Vpa, äkanom frutidön gebädi lunüpik plagik püka at. Leigo äsevom penädis krütik ömik ta Vp.
Pos vob no pitupöl dü yels deg äloveükom seki voba at nitedäbas Vpa. Ün yel: 1931, äpübom täno eli ‚Wörterbuch der Weltsprache-Vödabuk Vpa, labü pads: 494 in Deutänapük ed in Vp; pos buk at äpübom eli ‚Gramat Vpa, labü pads: 121, te in Vp.
Leigo ün yel: 1931 el ‚Vpaklub valemik Nedänik äprimon dönu vobi oka, dü yels: 21 piropöli. As klub telid el ‚Dilád valemik päfünon pro Vpans länas votik.
Sis mäzul yela: 1932 Vpamuf smalik ädalabon dönu gasedi lönik, kel äpubon in Nedän, tiädü ‚Vpagased pro Nedänapükans. Kobü sanan ‚Arie de Jong el ‚J. G. M. Reynders: Vpan vemo sevädik kluba Nedänik ilovesumom redaki e guvi gaseda at. I dönunoganükam Vpamufa päprimon fa Vpans lezilik bofik at, ad jafön me atos yümi lü Vpamuf paseta.
Bevob Vpa päjenükon kuratiko bai stabanoms ela ‚Schleyer; kludo pöks e döfs ömiks ämutons n epubön. Dub atos yels anik äpasetikons, büä Vpans votik ökanons kevobön benosekiko.
Vütimo tidabuks tel, (a bal pro Nedänans e pro Deutänans) päpübons. Täno penäd propagidik ela ‚Reynders e penädil gratmatik pro Deutänans äsökons. Num slopanas ämödükumon oki, fe me mafäd pülik, ye laiduliko.
Benoseks balid at päropons dub prim ela ‚volakrig telid. Ya ün yels bü: 1939 el ‚Diläd valemik pidrefon badiko dub proibs tefik e dub pöjuts anik. Pötü koup Nedäna in krig at i Vpaklub valemik ed el ‚Vpagased päproibons. Penäds propagidik pänosükons ti lölöfiko.
Pas ün yel: 1946 Vpamuf vemo piläsüköl äkanon dönu primön vobi oka. Poso penäds gramatik smalik pri Linglänans, Fransänans, Litaliyänans e Svedänans pälautons fa el ‚Johann Krüger. Leigo vödalised gretik in Linglänapük e Vp pälauton fa el ‚Krüger. I cifal ettimik kilid Vpa: el ‚Jakob Sprenger: man sevädik in Jveizän, ävobom dü degyels fol jü deadam oka, (ün yel: 1952), nenfeniko pro Vp e pro literat oma. Ün tim Vpa nosädik om dönu äkobükom mö naed balid Vpanis retik.
Ün yel: 1947 dokan ‚W. J. A. Manders äpübon buki sevädik oka, tiädü ‚Vijf Kunsttalen ......... van het Vp, Esperanto, Ido, Occidental en Novial'. Mö naed balid pos finikam Vpamufa blaid dub on krüt veitöfik, snatik ä gidik tefü Vp ela ‚Schleyer epubon. Lautan buka binom no-Vpan; mens mödik edagetons ye dub buk at, (to krüts ömik ta Vp in on), tefü Vp sevi gudikum, e cödi gönikum ka büo.
Posä ünü yels anik kevobans nulik ilükömons, redakans bofik äklemoms calis oksik in gased dub bäld vemik. Sis prim yeloda 21-id, (ün yel: 1956), el ‚Johann Krüger dunodom ko benosek as redakan gaseda: guv ona pelovesumon fa ‚P. H. Uittenbogaard. Primü yelod 23-id tiäd gaseda pävotükon; nem nulik binon ‚Vpagased. Zänagased pro Vpanef.
Tü yel: 1957, tobul: 12 sanan ‚Arie de Jong ädeadom in ‚Putten (Nedän). Lifanunod dö om, e nunod dö jäf e vobed nenfeniks omik pro Vp äpubon in el ‚Vpagased.
Kodedü Vpamuf nulik penäd at, (el ‚Jenotem valemapüka Volapük) ädavedon. Dub vob kobädik ko el ‚J. G. M. Reynders e ko flen oba: ‚Paul Tarnow in ‚Düsseldorf-Oberkassel bibliograf gretik Vpa ädavedon. (El ‚Paul Tarnow, kel edeadom ün dekul yela: 1944, äbinom slopan vemo sevädik ela ‚Esperanto, ä bibliografan sevädik yufapükik).
Vü lautots Vpik mödik sanana ‚Arie de Jong i tradutob ela ‚Diatek nulik dabinon, kel opubon ünü tim semik. Leigo gramats smalik in netapüks anik opubons suno. Tefü literat muadik penäd tiädü ‚Koneds magälik hiela ‚E. A. Poe e bukil muadik votik leigo opubons ünü tim brefik.
In penäd smalik at no kanob lofön reidane blufi veitöfik Vpa nuik bai bevob sanana ‚Arie de Jong. Ad mögükön leigodi saidik, is prim koneda ‚Bienalak sökon, balido in Vp pebevoböl, e po on in Vp rigik ela ‚Schleyer. Bi koned at komädon i in literat ela ‚Esperanto ed in literat netapükas mödik, xam e leigod gudiks no okodons fikulis mödik.
Bienalak
| in Vp nuik Hibäldikan | in Vp rigik Bäledan |
| Ün poszedel latafluküpik man | In poszendel sembal flukati- |
| gudiko peklotöl ädoniovegom | ma latik, man bäledik, pebeno- |
| nevifiko ve süt. | klotöl ädisigolom nevifiko süti. |
| Äjinos, das ägegolom lomio | Äjinom gekömön domo de |
| de spat, ibä snabajuks omik, | ibo snabajuks omik, kels |
| kel ädutons lü vogäd pasetik, | älönoms moläde pefinol[14], äbi- |
| äbinons püfiks. | noms püfik. |
| Bambudastafi lunik labü | Ridaspatini lonedik ko gnob |
| gnob goldik äpolom dis brad; | golüdik äpolom disi lam; ko |
| me logs dofik oka, in kels yun | logs omik dagik, in kels yun lö- |
| lölik ipasetiköl äjinon edaki- | lik pebölüdöl oma äjinom esa- |
| pön oki, e kels ätaädons bisa- | vön oki, e kels äklatons seled- |
| riko ta herem nifavietik oma, | niko demü hels nifavietik, älo- |
| älogom takediko ziöpio u do- | gom takediko zi ok u diso in |
| nio lü zif, kel in voal soarasola | zif, kel äseistom bi om in ven- |
| ätopon fo om. | delasolaväp. |
| Äjinom tio binön foginan, ibä | Äjinom ti foginel, ibo te ne- |
| te nemödikans beigolanas ägli- | mödikans beigolölas äglidoms |
| dons omi, do öman nenvilädo | omi, do teldikan pämütom ne- |
| pämüton ad logön ini logs fe- | vüliko logön in logs fefik at. |
| fik at. |
Finasag
Tefü nüdug yufapüka valemik seimik nefüm semik nog reigon pö slopans e taans ona. Slopans mödik spelons, e taans mödik dredons, das seimüpo men alik osöton spikön püki at plä netapük oka.
I ün tumyel 20-id kanoy bo nog vemo dotön, das mens valik Stralopa, Frikopa, Siyopa e Meropa, igo Yuropa olabons-la seimüpo fägi, ad dalärnön pükis tel. Pak yufapüka somik osekidon lediniko de neod tefik u de dalab kuliva semik. Kodü atos daloy kludön, das, nemu ünü tim lunik, yufapük at oslopükon oke te dili ut menefa, kel pluuneplu oreafon ini kosäd bevünetik.
Dido dil ebo at menefa ogretikumon ün yel anik. Ibä benoseks kaenik nämädik ün nutim ekobükons menefi somo, das lif bevünetik ya komädon in räyuns mödik as din klülik.
Üf ye dub volf at netapük seimik se väl smalik tatas nämädikün dagetonöv privilegi as pük valemik, tän in tefs ömik riskäds gretik odavedonsöv. Väl yufapüka neudik seimik okanon ye pajenükön nen fikuls gretik.
Fümiko dasev at äkomon in stabatiks tefik menas mödik ut, menas sevädik u nesevädikas utas, kels sis tumyels plu kils äjäfons me jaf yufapüka somik. Pro dial at esakrifons timi, mni e töbi vemo mödikis. Dese prim steifa jü nutim yufapüks difik mö tumats mödik pejafons. Säspetikams ömik ai dönu äkomädons as kludods volfa yufpaüka, tefü lasum vödas e gramata ona daloy bo sagön, das yufapüks mödik ägolons e golons äsvo ve veg leigasotik, ad rivön zeili, das veg ot pebestepon tu suvo. Lo stad nuik dinas kanoy bo spetön, das nog ün tumyel at säkäd yufapüka valemik podamüton fifümiko me mod seimik.
Nen dem vätälas at, e nen dem jena fütürik in jäfüd at, okanoy ye lesagön, das mans sevädikün in jenotem yufapükas, das pädan ‚Schleyer e sanan ‚Zamenhof neai oreafoms ini glöm.
NOETS. (Vükifonät)
· Bükapök: pla: telid.
· · Bükapök; pla: votükams
· · Bükapök; pla: äsäslopons.
· · Bükapök; pla: äcedom.
· · Bükapök; pla: kelis.
· · Bükapök; pla: Vpabled.
· · Bükapök; pla: Lösterän.
· · Bükapök; pla: eli.
· · Bükapök; pla: äseditom.
· · Bükapök; pla: lisedi.
· · Bükapök; pla: nulik.
· · Bükapök; pla: Volapükisten.
· · Bükapök; pla: Deutän.
- · Bükapök; pla: pefinöl.
Se Volapükagased (Zänagased pro Volapükanef) 1961, Nüm: 4, Pads: 14-17, Nüm: 5, Pads: 20-23, Nüm: 6, Pads: 27-31; 1962, Nüm: 1, Pads: 2-6, Nüm: 2, Pads: 8-12, Nüm: 3, Pads: 14-18, Nüm: 4, Pads: 20-26.
Vödem at päpübon nesekidiko, labü tiäd: Jenotem valemapüka ‚Volapük fa ‚Johann Schmidt, e tiäds votik: Histoire de la langue universelle, Geschichte der Universal-Sprache, History of the universal language. Püban: ‚Volapükagased, Amsterdam-W, Postbus 6021, potakät: 6021, yelü 1964, ‚Drukkerij Repko - Voorburg - Nedän.
Ün 1998, äpubon tradutod Deutänapükik: Geschichte der Universalsprache Volapük (Dab. 2id). Saarbrücken: Edition Iltis.
Ün 1996 André Cherpillod epübom tradutodi Sperantapükik (fa el ,Philippe Combot) tiädü Historio de la universala lingvo Volapuko (ISBN 2-906134-30-9).