АЗАСТАННЫ ЭКОЛОГИЯСЫ

Табиат – крделі де жмба былыс. Адамзат лі табиат ырларын толы ашып біткен жо. Жер табиатыны да небір ашылмай жатан былыстары те кп.

азіргі кезде адамдар да, алымдар да жер табиатын таза стау, оны кту, аялау мселелері шін кресуде. Экологиялы мселе – мселелерді мселесі.

Экологиялы пост, айма, аудан жне орталытар рылуда.

Жер адамзат йі. Оны ктіп аялауымыз керек.

Ортаны ластануынан адама жне сімдіктер мен жануарлар дниесіне орасан зор шыындар келеді.

Тщы су мселесі – болашатаы басты мселе. те кшті ластанан зендерді атарына Рейн, Дунай, Сена, Тибр, Волга, Днепр, Ніл, Ганг зендері жатады.

р трлі жану нтижелерінде миллиардтаан газ тонналары ауа абаттарын ластайды. Осыны нтижесінде ышылды жабырлар пайда болады. Олар німні тсімін кемітеді, орманды жне баса сімдіктер жамылысын ртады, тщы судаы тіршілікті жояды.

 

Тапсырмалар.

1. Мтін бойынша сздік растырыыз.

2. Мтінді мнерлеп оып, аударыыз.

3. Мтін бойынша тмендегі сратара жауап берііз.

а) Табиат андай былыс?

) азіргі кезде адамдар не шін кресуде?

б) Ортаны ластануынан андай шыындар болады?

в) те кшті ластанан зендерді атаыз.

г) ышылды жабырлар алай пайда болады?

4.Тщы су мселесі – болашатаы басты мселе. Берілген сйлемге морфологиялы талдау жасаыз.

АЗАСТАННЫ ТАБИАТЫН ОРАУ

Бізді елімізді табиат байлытары орасан зор, олар халы ажетін анааттандыру рі шаруашылыты дамыту шін ажетті брін береді. Дегенмен, бл байлы аншалыты мол боланымен, оны сатай біліп, дрыс пайдаланбаса, уаыт ткен сайын ол да сарылады. Сондытан табиат байлытарын орауды аса зор маызы бар. азастан Республикасы Президентіні «азастан Республикасыны 2004 - 2015 жылдара арналан экологиялы ауіпсіздігі тжырымдамасы туралы» Жарлыы – 2003 жылы 3 желтосан кні Астанада абылданды. Табиатты орау мселесіне азірде де зор кіл блінуде. Халыаралы табиатты орау одаыны шешімі бойынша р елде табиат орлары мен табиатты орау шін сирек кездесетін, рып кету аупіндегі жануарлар мен сімдіктерді трлері есепке алынан. Бізді елде «ызыл кітап» 1978 жылы йымдастырылан. Мнда аны 21 трі жне сирек кездесетін адар мен старды 8 трі крсетілген, оларды сатап ана оймай, бларды санын кбейтуді барлы шаралары олданылады. алпына келтірілген жануарлар мен сімдіктерді трлері «ызыл кітаптан» алынан. Республика табиатын орау ісіне барлы азаматтар ат салысуы тиіс. Табиатты орау саласында арнайы рылан йымдарды ішінде азастанны Табиат комитеті крнекті орын алады. Бл комитет табиатты орау саласындаы ылыми мекемелер мен йымдарды жмысын йлестіріп, бір масата баыттап, республикадаы экологиялы дадарысты шешуге жртшылыты жмылдырады. Елімізде Табиат орау оамы жмыс істейді. Республика табиатын орауа тікелей атынасып, р азамат материалды жне эстетикалы маызы бар табии ортаны сатауа, кркейтуге з лесін осады. Егер сен з Отаныны жанашыр азаматы болса, оны рметтеумен атар, болашата глдене тсуіне олынан келген лесіді осуы ажет.

 

Тапсырмалар.

1.Мтін бойынша сздік растырыыз.

2. Мтінді мнерлеп оып, аударыыз.

3.Мтін бойынша тмендегі сратара жауап берііз.

 

ОЛДАНБАЛЫ ЭКОЛОГИЯ

олданбалы экология оршаан ортаны практикалы мселелерін шешу жатарын арастырады (оршаан ортаны ластанудан орау, табиат ресурстарын тиімді пайдалану, шаруашылыты р трлі салаларындаы технологияларды жетілдіру). олданбалы экологияда нерксіптік, ауыл шаруашылы, химиялы, медициналы жне т.б. баыттар дами бастады.

Олай болса, «классикалы экологияда» абиотикалы жне биотикалы факторлара жне оларды табии экожйелердегі серіне кп кіл блінеді. Ал «леуметтік жне олданбалы экологияда» е алдымен антропогенді факторлар, оларды табии жне леуметтік жйелердегі сері арастырылады. Бізді планетамыздаы бл жйелерді осылуы нтижесінде леуметтік-экологиялы жйелер алыптасты.

леуметтік жне олданбалы экологияны міндеттеріне тек ана жергілікті, айматы жне аламды леуметтік экожйелерді оптимизациясына ана емес, сонымен атар адамды биолеуметтік тр ретінде, оны биосфера жне экожйедегі орны мен рлін, оны оршаан ортаа сер ету ауымын зерттеу де кіреді.

Бл маманды иелері леуметтік-экологиялы жйелерін басаруда, табиатты орау шараларын жоспарлау мен йымдастыруда, мекемелер мен ксіпорындарды экологиялы сараптауларда, табиат ресурстарын орынсыз пайдалананнан келетін шыынды анытауда жобаланан шешімдерді экономикалы трыда баалау салаларында ызмет атарады.

ылыми зерттеулерге, жобалауа, инженерлік жйелерді орындалуына атысады. Инженер-эколог басарушы ызметтерде, инспекциялы-баылауда, ылыми-зерттеулерде жобалау іс-рекеттерінде жмыс істейді.

 

Тапсырмалар.

1.Мтіндерді тсініп оыыз.

2.Радиация, радияциялы экология туралы не білдііз?

3.Мтіндерден сз тудырушы жрнатарды теріп жазыыз.

4.Салалас, сабатас рмалас сйлемдерді атыстыра отырып мтіндерді мазмнын ысаша жазып алыыз.

 

сынылатын дебиеттер:

1. Кзекова З. С. аза тіліні практикалы курсы (гуманит). Алматы: ылым, 2001.

2. Бектров Ш.К., Бектрова А.Ш. аза тілі (Ана тілі дегейінде йрету ралы). Алматы, 1998.

3.Тймебаев Ж. аза тілі (Грамматикалы анытаыш). Алматы, 1991.

4. Аяпова Т. аза тілі (Негізгі оулы, й кітабы, малім кітабы). Алматы, 1998.

 

СЖ арналан баылау тапсырмалары (11-таырып) [осымша14,15,17, 20]

1. «азастан экологиясы» таырыбына шыарма жазу.

2. «азастанны табиатын орау» таырыбына реферат жазу.

3. «олданбалы экология» таырыбына гіме жазу.

 

Таырып. Жер нары - мір нрі. А бидай. Жерасты суларыны маызы. Мезгіл, мекен, масат баыныы сабатас рмалас сйлем.

Практикалы (семинарлы) сабаты жоспары

1. Мезгіл, мекен, масат баыныы сабатас рмалас сйлем сйлемдерді айталау.

2. Лексикалы таырыптар бойынша сра-жауап, гімелесу.

3. Жаа сздермен жмыс жргізу.

4. Сздікті пайдалана отырып, техникалы мтіндерді аударту.