ЖЕРАСТЫ СУЛАРЫНЫ МАЫЗЫ

Жерасты суларыны маызы зор, олар табии былыстарда, мірде, шаруашылы ісінде кп олданылады. Тщы су елді мекендерді, ндіріс орындарын, егін-жайды амтамасыз етеді, тщы су орыны штен бір блігін жерасты сулары райды. азастанны ірі алалары – Алматы, Жамбыл, Шымкент, Жезазан, останай, Атбе, Семей, Талдыоран, Ккшетау, Рудный, кптеген ірі ндіріс орындары жерасты суын пайдаланады. 40 мы артезиан скважиналары мен шегенді дытардан 100 млн гектар жайылым суландырылады.

р рылысты жобасы жасаланда жерді гедрогеологиялы жадайы мият зерттелуі керек. Бген, су оймаларыны жобалары жасаланда жерасты суларыны режимі толы зерттелуі тиіс. Кеніштерді, шатыларды су басып кетпеуі шін онымен кресу жолдары да арастырылады. Мнай, газ кендерін ашу, пайдалану жолында жер асты су жйесіні химиялы рамын, динамикасын зерттеуді маызы зор.

Курорт-санаторийлерді дамуы термалды жне минералды сулара байланысты, термалды сулар мекен-жайлара жылу береді, парниктерді жылытуа пайдаланылады. Егер термалды суды температурасы 100-150С-ке жетсе, оларды геотермалды электр стансаларыны уат кзі трінде пайдаланады.

Тапсырмалар.

1.Жаа сздерді есте сатаыз.

2.Мтіндегі рмалас сйлдемдерді жалаулыты рмалас сйлемдерге айналдырыыз.

3.Мтінді мазмндаыз.

 

сынылатын дебиеттер:

1. Кзекова З. С. аза тіліні практикалы курсы (гуманит). Алматы: ылым, 2001.

2. Бектров Ш.К., Бектрова А.Ш. аза тілі (Ана тілі дегейінде йрету ралы). Алматы, 1998.

3.Тймебаев Ж. аза тілі (Грамматикалы анытаыш). Алматы, 1991.

4. Аяпова Т. аза тілі (Негізгі оулы, й кітабы, малім кітабы). Алматы, 1998.

 

СЖ арналан баылау тапсырмалары (12-таырып) [осымша14,15,17, 20]

1. «Жер нары - мір нрі» таырыбына гіме жазу.

2. Жерасты суларыны маызы» таырыбына шыарма жазу.

3. «А бидай» ертегісін гімелеу.

 

Таырып сімдіктерді тіршілік формалары. азастанны «ызыл кітабы». Ауа

Райы жне климат. Сабатас рмалас сйлем: имыл-сын, арсылыты, себеп, шартты.

 

Практикалы (семинарлы) сабаты жоспары

1. Сабатас рмалас сйлем: имыл-сын, арсылыты, себеп, шартты сйлемдерді айталау.

2. Лексикалы таырыптар бойынша сра-жауап, гімелесу.

3. Жаа сздермен жмыс жргізу.

4. Сздікті пайдалана отырып, техникалы мтіндерді аударту.

 

СІМДІКТЕРДІ ТІРШІЛІК ФОРМАЛАРЫ

Адамзат дамуыны алашы дуірінде адамны негізгі орегі сімдік болды. Ертедегі египеттіктерге алоэ, араан, зыыр, лотос, жалбыз, тал, арша, т.б. сімдіктерді емдік, шипалы асиеттеріні боланын жазба деректер длелдейді. Бдан 4 мы жыл брын ндістандытар 760 дрілік сімдікті пайдалана білген. ытайда дрілік сімдіктер жнінде алашы кітап бдан 5 мы жыл брын жазылан. Орта асыр алымы Парацельс ерте заманнан келе жатан ілім бойынша «емдік сімдікті пішіні, тсі, дмі мен иісі ауруды сипатына сай келуі тиіс» дейді. аза халыны емшілік салтында шипалы сімдіктерді пайдалану ежелден бар дстр. Халы емшілері бл жнінде кптеген тжірибелер жинаан. Мысалы, азатарды ылшадан дрі жасауына сйеніп, 1924 жылы П.С. Моссагетов азастанда сетін ырыбуын ылшасыны шипалы асиетін ашан. азастанда сетін таы да бір шипалы шп – масыр, немесе марал тамыр (рапотник). Кейінгі жылдары дрілік сімдіктер атарынан жусан, мыжапыра (тысячелистник)-биіктігі 30-70 см-дей кп жылды шптесін сімдік. Халы медицинасында дрілік сімдіктерді ішінде женьшень сияты адам организміне л, кш беретін дрілік сімдіктер жиі кездеседі.

 

Тапсырмалар.

1. Мтін бойынша сздерді теріп жазып, сздік растырыыз.

2. Мтінді оып аударып, тсінгендерііз туралы гімелеіз.

3. шипалы, дрілік, сімдік здерін аударып, сйлем растырыыз.

4. Мтіннен септік, туелдік жалауларын тауып, мысалдар келтірііз.

5. Адамзат дамуыны алашы дуірінде адамны негізгі орегі сімдік болды. Берілген сйлемге морологиялы талдау жасаыз.

АЗАСТАННЫ «ЫЗЫЛ КІТАБЫ»

«ызыл кітап» деген сз 1966 жылы Табиат жне табиат ресурстарын орауды Халыаралы Одаыны трлерді сатап алу туралы Комиссиясы дниежзінде жойылып кету аупі бар жануарлар трлері енгізілген «Фактілерді ызыл Кітабын» дайындап шыаранда пайда болды.

азастанда «ызыл кітап» Республика кіметіні 1978 жылды 16 атарындаы аулысы бойынша бекітілді. Оны омырталы жануарлара арналан бірінші блімі 1979 жылы атар айында жары крді. Бл кітапа омырталы жануарларды 87 трі мен тршелері, оны ішінде: сторектілер – 37, стар – 43, бауырымен жоралаушылар – 8, осмекенділер – 1 жне балытарды 4 трі тіркелді. 1981 жылы Республика ызыл кітабыны екінші блімі жары крді.

азастан Республикасыны ызыл кітабы – республика территориясында кездесетін сирек, саны азайып немесе жойылып кету аупі бар жануарлар мен сімдіктер трлері туралы оларды ылыми зерттеу, орау, алпына келтіру жне тиімді пайдалану туралы толы мліметтер бар – негізгі жат. азастан Республикасыны ызыл кітабына тіркелген жануарлар мен сімдіктер трлері елімізді барлы территориясында ерекше орауды ажет етеді; бл трлерді стауа (жинауа) ата тыйым салынан.

оиаз (Фламинго). Саны кеміп келе жатан, республикамызды трлі аудандарында ялайтын оиазды Евразияны е солтстігіндегі ялайтын онысы болып табылады. Бл сты тобындаы саны жылма – жыл 5 мынан 50 мыа дейін ауытып отырады. Су оймаларыны гидрологиялы жадайыны бзылуы жне ялайтын уаытта стар жиналан жерде адамдарды болуы оиаз шін аса ауіпті.

Тапсырмалар.

1. Мтінді оыыз.

2. Мтіннен таныс емес жаа сздерді, сз тіркестерін аударыыз.

3. Кп нктені орнына тиісті осымшаларды ойып, осымшаны трін анытаыз, сйлемді кшіріп жазыыз.

азастан Республикасы... ызыл кітаб... – республика территориясы... кездесетін сирек, саны азай... немесе жойылып кет... аупі бар жануарлар мен сімдіктер тр...і туралы оларды ылыми зерттеу, орау, алпына келтіру ... тиімді пайдалану туралы толы мліметтері бар негізгі жат.

4. Мтіннен сан есімдерді тауып, трлерін ажыратыыз.

5. Жаа сздерді жаттаыз.