Табиатты сипаттауды корпускулярлы концепциясы.

Дискреттік лем – блшектер физикасы. Блшектер моделі. Аристотельден Ньютона дейінгі физика. Физикалы жйені кйі жне оны уаыта туелді згеруі. Динамика задары жне Лаплас детерминизмі. Механикалы энергия мен импульс -–озалыс лшемі. Классикалы физиканы олдану шегі. Материя мен кеістікті ттастыы.

Физика материялы блшектерді, заттарды, рісті жне баса денелерді асиеттері мен озалыс задары туралы ылым. Бл анытамадаы «блшектер» мен «ріске» ерекше мн беріледі, физикада материя ріс пен зат деп екіге блінеді. Барлы заттар блшектерден ралады, яни материя рылысы здік-здік, дискретті. Левкипп Демокрит пен Эпикур философиясында «блуге», «кесуге» болмайтын атомдар е кіші, рі е соы, жасауа немесе жоюа болмайтын блшектер ретінде арастырылан. Ньютон физикасында да осындай блшектер туралы айтылады. лы физик бастапыда е арапайым озалыс блшектерді механикалы озалысын зерттеген Физиканы прогресі тікелей крнекіліктен біртіндеп бас тартуа негізделген еді, ал бл азіргі физиканы тжірибеге сйенуіне айшы келетін секілді. Мселен, натылыты кейбір жатары баылауа келмейтіндіктен крнекілік ате нтижелерге келіп соуы ммкін. Аристотель механикасы мына принциптерге негізделген, «егер денені итеруші кш серін тотатса, озалыстаы дене тотайды немесе ауыр денелер жылдамыра лайды». йкеліс кші ескерілмегендіктен бл принциптер натылыа сйкес келеді деп есептеледі. Дрыс орытынды жасау шін идеал тжірибе, яни натылытан абстракцияа кшу ажет болды. Блшекті геометриялы лшемі жо, тек массасы бар деу –блшекті моделін сипаттайды. йкеліс кшін жою мселесі идеал жылтыр дене жне идеал жылтыр бет тсініктерін ендіруді ажет етті. Мндай тжірибелерді Галлилео Галлилей іске асырды жне ол Аристотель принциптеріні ате екендігін крсетті. Галлилей Пиза аласындаы е биік мнаралардан ртрлі салматы денелерді тастаан деген сз бар. Шын мнінде зерттеуші жылтыр клбеу бетпен салматары ртрлі жылтыр шарларды жылжыту арылы тжірибе жасады. Галлилей лшеулеріні нтижесінде салматары ртрлі денелерді жылдамдыы бірдей задылы бойынша артатындыы аныталды. Ньютон зіні механикалы озалыс задарын Галлилей тжірибелеріні нтижелеріне сйеніп орытан болатын. лы физикті тжірибесінде клбеу жазыты бойымен домалаан денелерге немі бірдей кш сер етеді де, оларды жылдамдытары артады. Осыдан барып денеге сер етуші кш оны озалтумен атар оны жылдамдыын згертеді деген орытынды жасалды. Сонымен атар, денеге кш сер етпесе ол тзу баытта, траты жылдамдыпен озалатындыы тжырымдалды. Ньютон тыш рет дене кйін, яни физикалы жйені зерттеді. Ол денені орнын координаттармен жне орналасуды згерісімен, яни жылдамдыпен жне жылдамдыты згерісі –деумен сипаттады. 1687 жылы И. Ньютонны «Натурфилософиясыны математикалы бастамасы» деп аталатын ылыми ебегі жары крді. Онда Ньютонны ш заы деп аталатын, механикалы озалыс задары берілген еді. Бірінші за: Галлилей тжірибесіне негізделген, екінші зада –денеге кш сер еткендегі ондаы згеріс айтылан, яни дене дей озалады жне дене массасы артса, деу кемиді делінген болатын. Ньютон «Мен алыстаыны кру себебім алыптарды иыында трандыымнан» деп бекер айтпаан. 1543 жылы Н. Коперникті «Аспан сферасыны айналуы жнінде» атты кітабы шыты. Онда лемні гелиоцентрлік ілімі дамытылды. Г.Галлилей зіні жердегі озалыс задарын аспан денелеріне пайдаланып Коперник ілімін олдады. Ал И.Кеплер зіні назарын шексіз аспана баыттады. Ол 1609-1619 жылдаы планеталар озалысыны ш заын тжырымдады. (Кеплерді эмпирикалы задары) Ньютон динамика задары мен Кеплер задарыны негізінде зіні Бкіл лемдік тартылыс заын орытындылады. Ньютон негізін салан механика задары XYIII-XIX асырда механиканы арындап дамуына себепкер болды жне бл кездегі философия тгелімен механикалы еді. 1845 жылы Нептун планетасыны ашылуы Ньютон ашан механика задарыны дрыстыын длелдеді. ХХ асырды басында механика задарын жемісті пайдалану нтижесінде Пьер Лаплас (1749-1825) ылымыны детерменизм доктринасын енгізді. Онда лемні бастапы моменттеріндегі кйі бойынша оны келешектегі процессін сипаттайтын задар жйесін тжырымдауа болады делінген. Лапласты бл доктринасы Архимедті «Маан тіркеу нктесін крсетііз, мен Жер шарын ткеремін» дегеннні аналогиясы. Лаплас денені бір кездегі орны, жылдамдыы жне деуі белгілі болса, оны ткендегі немесе келешектегі, яни кез келген моментте пайда болатындыын есептеуге болады деп арастырды. Денелерді механикалы озалыстарын арастыран кейбір физикалы шамалар траты деп алынан, яни уаыта байланысты згермейді деп есептелген. Бл шамалар озалыс лшемдері ретінде абылданан. Е баста физика тарихында, импульс жне тірі кш, соынан энергия абылданды. ХVІІ асырда денелерді бір-бірімен сотыысуын зерттегенде импульс пен тірі кш ендірілді, ал ХІХ асырда энергия туралы тсінік алыптасты. Сонымен, жаратылыстану ылымыны бір саласына жататын физиканы аумаы те ке жне практикада те кп олданылады. Микролемдегі былыстар квантты механикада, ал кеестік, уаыт жне материя ттастыы жалпы салыстырмалылы теориясында арастырылады. Макролем шін классикалы физиканы задары жеткілікті.

дебиеттер

1.Купер Л. Физика для всех. М. , 1972. 2.Спасский Б.И. Физика для философов. М. , 1975 3.Алматов Ж.К. , Сартбаев Т.С. , Рамазанова С.А. азіргі жаратылыстану концепциясы. Шымкент. 1999.