Туынды сын есімні жасалуы

 

Сын есім маынасына арайекіге блінеді: 1) сапалы сын есім;

2) атысты сын есім.

– Сапалы сын есім сын есімні тікелей зінен жасалады, затты тр-тсін, сын-сапасын анытайды. Мысалы: жасыл (алап), сарыш (гл), тп-ттті (алма), жаман (дет), жасы (асиет), зын (кше), биік (тау),тере(зен), жуас (жылы), асау (тай), т. б.

– атысты сын есім затты сын-сипатын баса сз табыны атысы арылы білдіреді. Мысалы: ормандыалап, глді ір, алмалы ба, депті ыз, асиетті адам, діретті сз, аылды бала, дмді таам, нерліоушы, салматымінез, шлейт дала, шексіз аспан, т. б.

Сын есімні трленуі– оны шырай формасына енуі.

Шырай – тек сын есімге тн форма. Бір тектес заттарды сапалыбелгісіні не арты, не кемдігін, сапа белгісіні р трлі дрежеде болу асиетін білдіреді.

Сын есімні екі трлі шырайы бар:

1. Салыстырмалы шырайбіркелкі сынды белгіні бірінен екіншісіні арты немесе кемдігін салыстыруарылы крсетеді. Салыстырмалы шырай жасайтын жрна трлері:

 

 

28

2. Кшейтпелі шырай біркелкі сынды белгіні бір-бірінен не те арты, не те кем екенін крсетеді.

Кшейтпелі шырайды жасалуы:

1) Сапалы сын есімні алдына кшейтпелі буындарды стелуінен жасалады: п-демі, жып-жылы, сеп-семіз, тап-таза, п-лкен, ккпебек, аппа, т. б.

Кшейтпелі шырай жасаушы буындардефис (-)арылы жазылады, тек аппа, ккпебек сздері біргежазылады.

2) Кшейтпелі шырай сапалы сын есімдергете, тым, аса, е, тіпті, наыз, орасан, ше, кілекшейткіш стеулеріні тіркесуі арылы жасалады. Бл кшейткіш стеулер сапалы сын есімні алдынан блекжазылады. те демі, тым биік, аса тере, е мыты, тіпті за, наыз шешен, орасан шыдамды, ше жйрік, кіле кшті, т. б.

Шырай жасауа негіз болатын – сапалы сын есімдер.

1. осарлану, айталану негізінде жасалан крделі сын есімдер дефис (-) арылы жазылады: жасылы-жаманды, биік-биік, лкен-кіші.

2. Кшейткіш буын арылы жасалан крделі сын есімдер де дефиспен (-) жазылады: жап-жаын, п-лкен, сп-суы. Тек а, кк сздерінен жасалан крделі сын есімдербіргежазылады: аппа, ккпебек.

3. Тіркесу арылы жасалан крделі сын есімдер блекжазылады: ара кк, сары ала, ызыл шырайлы, ат жаты, ою ара саалды, зын бойлы, т.б.

4. Кшейткіш стеу арылы жасалан крделі сын есімдер блек жазылады: е демі, шымай ара, тым аласа, кіле жйрік, орасан зор, те аылды, т.б.

1. Сын есімні сйлемдегі негізгі ызметі – анытауыш.