АУА РАЙЫ ЖНЕ КЛИМАТ

Ауа райы деп белгілі бір ауданда бір маусымда байалатын атмосфералы згерістерді айтады. Ауа райыны алыптасан кп жылды режимін сол айматы климаты дейді.

Климат жадайы жер бетіндегі экзогендік геологиялы процестерді арынды дамуына лкен серін тигізеді. Мысалы, ас тзыны жне тас кмір абаттарыны немесе мзды жне желдік шгінділерді пайда болуы жне т.б. геологиялы рекеттерді болу-болмауы климат жадайыны ерекшеліктерімен тікелей байланысты. Жер бетіні климат жадайы, оны географиялы орнына туелді келеді.

В.П.Кеппенні жіктеуі бойынша, климатты белдеулер – А-ысты, В-ра, С-оырай жылы, Д-оыржай суы, Е-суы болып бес топа блінеді. Бл жіктелу барлы елдерде ке таралан. Климат жадайыны алыптасуына рлы пен теізді арым-атынасы, бедер ерекшеліктері, сімдіктер жамылысыны болу-болмауы, траты желдерді баыты, ауаны ылалдылыы, мхиттар мен теіздерде жылы немесе суы аындарыны болу-болмауы кп серін тигізеді. Тропикалы айматарды таулы аудандарында климат жадайы вертикаль баытта згеріп, алмасып отырады: тменде-ысты, жоарыда-біралыпты оыржай, ал е жоары биіктікте-суы болып келеді; жылы теіз аындары бар болса, онда климат жадайы суы белдеулерді зінде де едуір жмсарып отырады. Климат температуралы жне ылалды жадайларына арай гумидті, аридті, нивальды болып ажыратылады. р трлі зоналардаы климат жадайыны ерекшеліктері геологиялы процестерді даму жылдамдыына сер етеді. сіресе, минералдар мен тау жыныстарыны гілуі, ыдырауы, денудациялы былмалы рекеттерді сері климат жадайына тікелей байланысты.

Тапсырмалар.

1. Мтіндерді оыыз.

2. Мтін бойынша сратар растырыыз.

3. оырай, ылалдылы, жадай сздеріне фонетикалы талдау жасаыз.

 

сынылатын дебиеттер:

1. Кзекова З. С. аза тіліні практикалы курсы (гуманит). Алматы: ылым, 2001.

2. Бектров Ш.К., Бектрова А.Ш. аза тілі (Ана тілі дегейінде йрету ралы). Алматы, 1998.

3.Тймебаев Ж. аза тілі (Грамматикалы анытаыш). Алматы, 1991.

4. Аяпова Т. аза тілі (Негізгі оулы, й кітабы, малім кітабы). Алматы, 1998.

 

СЖ арналан баылау тапсырмалары (13-таырып) [осымша14,15,17, 20]

1. «сімдіктерді тіршілік формалары» таырыбына шыарма жазу.

2. «азастанны «ызыл кітабы»»реферат.

3. «Ауа райы жне климат» слайд.

Таырып Аралы тест. сімдік жне медицина. Айналадаы ортаны орау. Тл сз. Тлеу сз.

Практикалы (семинарлы) сабаты жоспары

1. №327 мультимедиалы кабинеттерде тест тапсыру.

2. Лексикалы таырыптар бойынша сра-жауап, гімелесу.

3. Жаа сздермен жмыс жргізу.

4. Сздікті пайдалана отырып, техникалы мтіндерді аударту.

 

СІМДІК ЖНЕ МЕДИЦИНА

азастан табии жадайлары р трлі болып келетін орманды, далалы, таулы айматардан трады. Республика аймаында 6000-а жуы сімдік трлерін кездестіруге болады. Соны 500 трінен дрілік заттар алынады. Осынша байлыты игерумен бірге дрілік сімдіктерді зерттеуді, оны танып білуді маызы зор. Ерте заманнан бері мал баумен айналысан кшпелі аза халы шптерді, жалпы сімдіктерді емдік асиеттерін ертеден білген. бу Насыр - л Фараби, бу-ли Ибн-Сина аза халы медицинасыны дамуына сіресе дрілік сімдіктерді тауып пайдалануына зор ыпал етті. Жер жзіндегі дрілерді 40%-ы сімдіктен дайындалады екен. азіргі кезде шппен емдеу фитотерапияда, й жадайында кеінен олданылады. Ол шін “дрісіз ем-домды” дрілік сімдіктен іздеуіміз керек. Бан длел халы наылы “Дана кптен шыады, дрі шптен шыады”. Емдік шптер - йімізді жанында, бау-башамызда жне далада, жол бойларында кездесетін шптерде. сімдіктер сарылмайтын азына емес, сондытан оларды орынды пайдаланып, орай білуді мірлік маызы зор. “Мы теге тратын дрі дл шарбаынын тбінде сіп тр”. Бізді трып жатан жерімізде дрілік сімдіктерді трлеріні 60% седі. Олара мынадай сімдіктер жатады. Жабайы сімдіктерден - жолжелкен, алаай, жусан, жалбызтікен, сексеуіл, дрілік тймеда, итблдірген, ба-ба, мия, адыраспан.

Тапсырмалар.

1. Мтінді оып, жаа сздерді аударыыз.

2. Кп нктені орнына тиісті осымшаларды ойып, осымшаны трін анытаыз, сйлемді кшіріп жазыыз.

Жер жзі...дегі дрілерді 40%-ы сімдік... дайында...ады екен.

сімдіктер сарыл...йтын азына емес, сондытан о...ды орынды пайдалан..., орай білуді мір... маыз... зор.

3. Мтіннен зат есімдерді тауып, трлерін ажыратыыз.

4. Мтіннен сан есімдерді тауып, трлерін ажыратыыз.

5. Мтінні мазмнын гімелеіз.

6. Жаа сздерді жаттаыз.