А)Халыаралы келісім шарттар

Халыаралы жеке ыты айнар кздері ретінде кпжаты конвенциялар ерекше орын алады. Халыаралы келісімшарттарды абылдау- шетелдік элементпен крделенген, халыаралы жеке ыты жеке ыты атынастарды реттейтін бірыай ыты нормаларлды шыару процесі. Бл процесс ылымда унификация деп аталады. . Унификация халыаралы дрежеде модельді задарды абылдаумен жзеге асырылады. Халыаралы келісімдерді жасаумен халыаралы жеке ыты нормаларын унификациялауа маманданан халыаралы йымдар жасап шыарады. Е алашы халыаралы йым Гаага конференциясы. 2004 жылы Гаага конференциясыны аясында 40 астам конвенция жасалынды:

- Ажырасуды тану жніндегі конвенция 1970ж;

- Тауарлады халыаралы сатуда олданылатын ы туралы 1955ж конвенция;

- сиет нысанына байланысты коллизиялар жніндегі конвенция1961ж;

- Азаматты іс жргізу жніндегі 1954 жылы конвенция.

арастырылатын йымдара, сонымен атар Б Халыаралы сауда ыы жніндегі комиссия (ЮНСИТРАЛ). Бл комиссия 1996 жылы Б Бас Ассамблеясыны осымша органы ретінде рылан. Ол з ызметіні процесінде мынадай жаттарды дайындады:

-1974 жылы Тауарларды халыаралы сату жне сатып алу жніндегі конвенция;

-1978 жылы Жктерді теізбен халыаралы тасымалдау туралы конвенция;

-1991 жылы Клік терминалыны халыаралы саудадаы операторларды жауапкершілігі туралы конвенция.

Халыаралы жеке ыты унификациялау процесінде халыаралы экономикалы атынастар саласында Халыаралы сауда палатасы ерекше орын алады. Халыаралы сауда палатасыны маызы- оны дет- рыптарды биресми кодификациясын жргізуінде. Халыаралы кіметаралы йым бола отырып, Халыаралы сауда палатасы унификацияланан ережелерден тратын кптеген жинатар жасап шыарады. Унификацияа араанда гармонизация ртрлі мемлекеттерді ытарын жаындату процесін жзеге асырады. Кптеген ілімде гармонизация ттенше жне белгілі бір масата негізделген болып блінеді. Бірінші жадайда, гармонизация мемлекетке шетел ыын мжбрлеп орындату жолымен жзеге асырылады. Екінші жадайда, рецeпция жолымен жзеге асырылады, р трлі мемлекеттерді ыты жйесін жаындастыру масатында бір мемлекетті екінші мемлекеттен ыты нормаларыны белгілі бір жйесін алуы. Cонымен атар, біржаты жне зара гармонизацияны ажыратамыз. Біржаты гармонизация дегеніміз- бір мемлекетті зіні ыын баса мемлекетті ыына икемдеуі. Мысалы, Белгиядаы Францияны 1804 жылы Азаматты кодексті таралуы (Наполеон кодексі). зара гармонизация дегеніміз- бірнеше мемлекетті халыаралы типтік задарды олдана отырып, бірдей нормалардан тратын ыты актілерді абылдау.

 

Ішкі занамалар

Ішкі занама -бл мемлекетті е маызды айнар кздеріні бірі болып табылады. Ішкі занаманы халыаралы жеке ыты айнар кзі ретінде сипаттама берсек, ТМД -да баса мемлекеттерге араанда мысалы, Австрия, Венгрия,Туркия, Швейцарияда, халыаралы жеке ыты мселесін арастыратын арнайы за абылданбаан, тек осы саланы арастыратын нормалардан тратын за актілері бар.

Халыаралы жеке ыты айнар кзі ретінде ішкі задарды айтанда мемлекетті екі тобын айыра білу керек. Екеуіні біріншісінде халыаралы жеке ыты арнайы заы рекет етеді. Осындай задар Австрия, зербайжан, Бельгия, Болгария, Венгрия, Венесуэла, Грузия, Италия, Корея, Лихтенштейн, Польша, Румыния, Словения, Тунис, Туркия, Швейцария, Эстония елдерінде, халыаралы жеке ы туралы Задар Луизиана штатында (АШ), Квебек провинциясында (Канада) абылданан.

Осы кешенді задар 3 блімнен трады:

1) Жалпы тсінік (сапаны баалау, мазмнды орнату жне шетел ыыны рекет ету аясы, кері сілтеме жне т.б.);

2) Ке аядаы атынаста олданылатын ыты анытамасы (азаматты, отбасы, ебек ыы саласында);

3) Халыаралы азаматты іс жргізу ыы мселесі (халыаралы жеке ыта тиісті істі араанда соттарды компетенциясы жне баса да мемлекет органдары, шетел азаматтарыны жне зады тлаларыны процессуалды ыы, шетел сот шешімін тану жне орындау жне б.).

Ал кейбір мемлекеттерде,яни дамушы мемлекеттерде коллизиялы нормалар азаматты кодекстерде крсетілген. Коллизиялы нормалармен атар, дамушы мемлекетттерді азаматты кодекстерінде осы мемлекеттерді экономикасын шетел капитал салымдарынан азат ету (Перуді 1984ж азаматты кодексі) коллизиялы нормалары осылан.

Кптеген африкалы мемлекеттерде шетел капитал салымдарын ыты реттеу масатында арнайы инвестициялы задар мен кодекстер абылданан. Инвестициялы кодекстерде аралас ксіпорындарды ыты жадайы, шетелдік жеке меншікті лттандыру ережелері, арбитраж жадайлары аныталан. Латынамерикалы мемлекеттердегі (Мексика, Анд топтарыны мемлекеттеріндегі) шетелдік технологияны иелену жніндегі задар лкен маыза ие.

Австрия.1978 ж (1991 ж. згертулермен ) халыаралы жеке ы туралы зада ртрлі мселе бойынша ережелер амтылан (жеке за, отбасы ыы, мрагерлік ыы , млік ыы, материалды игіліктер ыы, міндеттемелік ыы, соны ішінде ебек шарты, зиян келтірудегі міндеттемелік), жне де ыты олдануа байланысты ережелер, коллизиялы байламды ыа бекіту.

зербайжан. 2000 ж. халыаралы жеке ы туралы зада коллизиялы нормалар амтылан. За келесі тараудан трады: жалпы ережелер, тлалар, ммілелер, мліктік ы, шарты міндеттемелер, шартты емес міндеттемелер, м рагерлік ыы, іс жргізу ыы саласындаы нормалар зада амтылмаан.

Болгария. 2005 ж. Халыаралы жеке ы Кодексі абылданан. Ол 124 баптан трады.

Венгрия. 1979 ж. Халыаралы жеке ы туралы За абылданды. Заны "жалпы ережелері" I тарау – сапаны анытау мселесін, кері сілтеме, шетел ыыны мазмнын бекіту, жария ережелерді реттейді, II тарау – тлалара (азаматтара, мемлекет ы атынас субъектісі ретінде, зады тлалара) арналан; III тарау – зияткерлік меншік ыы; IV тарау – меншік ыы; V тарау – міндеттемелік ы; VI тарау – мрагерлік ыы; VII тарау – отбасы ыы; VIII тарау – ебек ыы; IX тарау – задылы мселесі; X тарау – іс жргізу ережесі; XI тарау – шетел сотыны шешімін тану жне орындау, баса органдары амтылан.

Венесуэла. 1998 ж. халыаралы жеке ы заында жалпы жеке сипаттаы ережелерді жне халыаралы азаматты процесс мселесі бойынша ережелер амтылан.

Грузия. 1998 ж. Халыаралы жеке ы заында материялды жне коллизиялы нормамен атар, халыаралы азаматты процессуалды ы нормалары амтылан. I тарау – жалпы ережелер; II тарау – Грузияны халыаралы сот зыреті; III тарау – тлалар; IV тарау – ммілелер; V тарау – мліктік ы; VI тарау – міндеттемелік ы; VII тарау – отбасы ыы; VIII тарау – мрагерлік ы; IX тарау – процессуалды нормалар амтылан.

ытай Халы Республикасы. 1999 ж. 15 наурызда шаруашылы шарт туралы За абылданды. 1999 ж 1 азанда кшіне енді. Ол, ытай ймдары арасында да, шетел контрагенттері мен де шарт бекітуге олданылады. 1986 жылы 12 апанда ХР- Азаматты ыыны жалпы ережесі абылданды. Зада бірнеше коллизиялы нормалар амтылан: азаматты рекет абілеттілік бойынша ыты олдану (143 б.), жылжымайтын млікке меншік ыы (144 б.), отбасы атынастары (147 б.), мрегерлік (149).

Польша. Халыаралы жария ыты басты айнар кзі ретінде 1965 ж. халыаралы жария ы туралы Заы болып табылады. Онда азаматты, ебек жне отбасы ыы коллизиялы нормалары амтылан. Осы замен атар, халыаралы жеке ы саласында блек нормалар рекет етеді, 1962 ж. уе ыы Заы, 1961 ж. Теіз ыы Заы жне баса актілерде амтылан. Процессуалды сипаттаы мселені 1964 ж. Азаматты процессуалды кодекс реттейді.

Францияны 1804 ж. Азаматты кодексінде шетел азаматтыры ыына арналан бірнеше баптар бар. Халыаралы жеке ы саласына байланысты зге де нормативтік актілер бар.

1995 ж. 31 мамырда итальянды халыаралы ы жйесін реформалау туралы За абылданды.

Кубада ы олдану мселесі бойынша маызды ережелер 1987 ж. Азаматты кодексінде жне 1975 ж. Отбасы кодексінде жалпы ережелер амтылан.

1937 ж.ЛатвиядаАзаматты Заны рекет етуі алпына келтірілді. Онда коллизиялы нормалар амтылан.

1996 жылы Нидерланды елінде мрегерлікке байланысты коллизиялы норма туралы за абылданды.

лыбританияда да, АШ та да осы елдерді ХЖ кодификациялайтын арнайы задар жо. Англо-американды ыта сот преценденттері маызды мнге ие, біра ХЖ нормалары амтылан зге мселе бойынша арнайы задар шыарылан. (1976 ж. шетел мемлекеттеріні иммунитеттері туралы За, 1978 ж. Мемлекеттік иммунитет туралы лыбритания Заы, 1996 ж. Арбитраж туралы лыбритания Заы.)

Біратар дамушы мемлекеттерде (мысалы, Сирия, Мысыр, Ирак, Алжир, Перу) коллизиялы нормалар азаматты Кодексте амтылан.