За ымдарын саралау (ыты саралау).
Халыаралы жеке ытаы саралау мселесі коллизиялы нормаларды олданудаы маызды мселелерді бірі болып табылады.Саралаумен атысты мселелерді арастырмас брын, «саралау» терминіні тек халыаралы жеке ыта ана емес,зге салаларда да олданылатынын айта кету керек.Мысалы, бл категория ылмысты ыта кеінен танымал термин болып табылады.
Халыаралы жеке ытаы саралау—коллизиялы нормаларды білдіретін ыты тсініктер мазмныны анытау.
За ымдарын саралау(ыты саралау) дегеніміз – заи терминдерді талылау. Сот за ымдарын саралауды, егер за актілерінде згеше кзделмесе, олара сот еліні ыына сйкес тсінік беруді негіздейді. Егер за ымдары сот еліні ыына белгісіз болса немесе баса атаумен не баса мазмнмен белгілі болса жне сот еліні ыы бойынша тсіндіру арылы анытау ммкін болмаса, за ымдарын саралау (ыты саралау) кезінде шет мемлекетті ыы да олданылуы ммкін. За ымдарын саралауды 2 трі бар:
1. Алашы саралау коллизиялы мселелерді шешуді алышарты болып табылады.
2. Екінші ыты саралау олданылатын ы аныталып, оны нормаларын талылау кезінде жзеге асады. Бл саралау кезінде иындытар тумайды: саралау олданылатын ыты ережелеріне сйкес жзеге асады.
Кптеген елдерде (АШ, Венгрия, т.б) сот еліні заына басымды беріледі. Мысалы, талап мерзімі азастанды ыта азаматты ыты термині болса, лыбританияда, АШ пен Финляндияда – іс жргізу ыында олданылатын тсінік болып табылады. Сот азастанда аралып жатан іс бойынша талап мерзімі ымын саралау кезінде іс аралып жатан, яни азастан Республикасыны заын олданады.
Саралау атыысын шешуді ш трлі тсілі бар:
1.з отанды ы арылы немесе lex fori арылы саралау тжірибеде кп кездеседі.Французды загер Франц Кан ХІХ асырды аяында бл мселені ашты жне оны жалыз ана шешу жолы сот еліні ыын олдануды тапты.Сот еліні заын олдану кезінде саралау жргізу отанды зада мндай институт жо болан жадайда тіпті иындай тседі.Бан мысал ретінде кейінгі некеге сиет алдырудан бас тартуды айтса та жеткілікті.
Сот заы бойынша саралау ыты атынас даулы болса,жалыз ана шешуді ммкіндігі болып табылады.
2.Екінші тсіл—ыты атынас толытай байланысты мемлекетті заын олдану(lex causae).Бл тсілді авторы М.Вольфты айтуы бойынша бл дегеніміз шетелдік ыты барлы болмысымен «кзді жмып», абылдау.
Саралауды бл тсілі айтарлытай нды жне парасатты болып табылады.Алайда тжірибеде бл кп олданыла бермейді,себебі кпшілігінде мселе андай ы олданылатынынан брын белгілі болып ояды.
3.Саралау атыысыны шінші тсілі «автономды саралау» деген ата ие болан. Бл саралауды авторы неміс загері Э.Рабель.Оны тсіндіруі бойынша бл трлі елдерді ркениетке сай біртекті тсініктерін салыстыра отырып,орыта отырып, саралау.зіні соы ебегінде М.М.Богуславский коллизиялы норманы клемі жалпы зады сипаттарды крсетуі тиіс деп атап ткен болатын. Оны пікірінше,азіргі олданылып жрген саралауа деген доктриналы адам жалпылама болып табылады. Автономиялы ыты саралау – тжірибеде те аз кездеседі. азастан Республикасында автономиялы саралау олданылмайды. Автономиялы ыты саралау деп екі мемлекетті занамасын олдана отырып, тланы мддесін орайтын ай елді заы олайлы болса, сол елді заын олдануды айтамыз, немесе унификациялау арылы халыаралы шарттар (мысалы, талап мерзімі туралы Конвенция) олданылады.
Коллизиялы сондай-а материалды жеке ыты нормаларды унификациялайтын халыаралы шарттар(мысалы,1980 жылы тауарды сату-сатып алу туралы Вена Конвенциясында «шартты бекіту» тсінігі беріледі) арнайы блімінде немесе белгілі бір бабында онда олданылатын терминдер мен терминдік рылымдарды саралануы беріледі.Мндай терминдер тек сол халыаралы шарта мше мемлекеттерді аумаында ана зады кшке ие екені тсінікті.
Сонымен,автономды саралау сот ызметіні негізінде олданатын тсілді бірі болып табылады.Мндай заи саралау тек материалды жне коллизиялы ыты унификациялауа баытталан халыаралы шарттар шегінде ана орын алуы ммкін.
арастырылатын іске шетел коллизиялы нормасы олданылса,отанды соттар жне баса да ы орау органдары бірнеше крделі кедергілерге жолыатаны аны.Оларды ішінде шетел ыын жалпы тсіну,шетел ыыны мазмнын тсіндіру мен ыты талылау,шетел ыын олдануды шектеу жне т.б. рине, шетел элементімен крделенген жеке ыты атынастарда бл аталандардан зге де андай да бір мселелер туындауы ммкін. Аталан мселелерді шешуді доктринада жне тжірибеде аныталан тртібі бар.
Колллизиялы норма шетел заына (ыты жйесіне) сілтеме жасайтын жадайларда сотты немесе арбитражды алдына сра туындайды, шетел ыы нормаларыны мазмнын анытау мселесі.
Осы фактілі жадайдаы маызды дауды шешуді анытауа олданылатын процессуалды ережелерді басшылыа алу керек пе, немесе ыты норманы мазмнын анытау болды ма, деген ерте заманнан бері дау болып келген еді. Оны айырмашылыы ол сотты зіні шешіміне негізделген ыты норманы білуі ажет жне оны мазмнын анытауа шара олдануа міндетті. Осы уаыттаы фактілі жадайдаы атынастарда р тараптар зіні талаптарына негіздеген немесе баса тланы талаптарына арсы арсылытарын фактілі длелдеме ауыртпалыын зі тартады.
Сотты отанды коллизиялы нормаа сілтеме жасайтын шетел ыыны мазмнын анытауа обастан білу міндетті емес. Егер коллизияны мселесі шешілсе жне шетел ыыны олдануына жатса, онда сот йарымыны мазмнын анытау керек. зіні талаптары мен арсылытарын шетел ыыны нормасына сілтеме жасауды негіздеген тараптара емес, тек сотта ана міндеттемені мазмнын анытауды згертуге болады. Сондытан да сот зіні бастамасымен жне замен жктелген міндетті кшінен шетел ыыны нормасыны мазмнын анытайды.
Шетел ыыны мазмнын анытауды зіні масаты бар, ол азастан Республикасыны халыаралы шарттары мен задары міндеттейтін істерді арастырудаы маызды фактілі жадайларды табылмауына, яни шешімдерді абылдануындаы нормативті ыты негізді табу болып табылады. Баса сзбен айтанда, азастан соттарында шетел ыы істерді арастырудаы маызы бар баса жадайлармен бірдей длелдеуге жататын жадай ретінде бола алмайды. Ол ыты категория ретінде арастырылады.азастан Республикасыны Азаматты кодексіні 1086 бабында шетел ыын олданан кезде сот оны нормаларыны мазмнын оларды ресми тсіндірілуіне, олданылу тжірибесінде жне тиісті шет мемлекеттегі ілімге сйкес анытайды.
Шетел ыы нормаларыны мазмнын анытау масатында сот кмек жне тсінік алу шін азастан Республикасыны ділет министірлігіне жне азастан Республикасыны зге де зыретті органдары мен мекемелеріне, соны ішінде шетелдерде орналасан мекемелер белгіленген тртіппен жргізілуі не сарапшылар тартуы ммкін.
Іске атысушы тлалар з тараптарын немесе арсылытарын негіздеуде сілтеме жасаан шетел ыы нормаларыны мазмнын растайтын жаттарды табыс етуге жне осы нормаларды мазмнын анытауда сота зге де трде жрдемдесуге ылы.
Егер атысушы тлалар з талаптарын немесе арсылытарын негіздеуде сілтеме жасаан шетел ыы нормаларыны мазмнын растайтын жаттарды табыс етуге жне осы нормаларды мазмнын анытауда сота зге де трде жрдемдесуге ылы.
Егер осы бапа сйкес олданылан шаралара арамастан, шетелдік ы нормаларыны мазмны орынды мерзімдерде аныталмасы, азастан Республикасыны ыы олданылады.
Шетел ыыны мазмнын анытауа за шыарушылары сынылан негізгі талаптар ол Азаматты кодексті 1086 бабында жне азастан Республикасыны “Неке жне отбасы” туралы Кодексінде крсетілген. Бл ережелер негізінен сас біра баса да згерістері бар.
Бірінші кезекте, шетел ыын «з отанында» алай олданылады, сол алпында олдану міндетті. Шетел ыыны нормасын олданушы орган ресми талылауа сйкес, олдану тжірибесіне жне шет мемлекетті іліміне сйкес оны мазмнын анытайды.
Шетел ыыны нормасыны мазмнын анытау масатында сот жне баса да оны олданушы орган азастан Республикасы ділет министірлігінен тсіндіруді жне кмек срауа немесе баса да зыретті органдардан немесе азастан Республикасыны мекемелеріне жне баса шекарадан рі эксперттер шаыртуа ылы.
Егер де шетел ыыны нормасыны мазмнын олданылан шаралара арамастан анытамаса онда азастан Республикасыны ыты нормасыны олдануына жатады.
Шетел ыыны мазмнын анытауа сас тртіп ол ТМД елдеріне арналан Азаматты кодекс моделінде крсетілген. Яни онда шетел ыыны мазмнын анытау уаытында «санаулы уаыттарда» моделімен анаат етіледі.
азастан Республикасыны шарттарын немесе баса да олданыса жататын задарын, шетел ыты нормасын бзан немесе дрыс олданбаан жадайда андай шаралар олдануы ммкін деген сра тууы ммкін . ондай жадайларда шетел ыты нормасын бзаны немесе дрыс олданбаанда кассациялы тртіпте шешімді згертуге негіз бар жадайда арастыруы ммкін.
ГФР занамаларында сота белгісіз шетел ыыны мазмнын анытауа тараптарды сынан длелдемелерін шектемей-а баса айнар кздерді тартуа жне баса да шаралар олдануа сота укілеттілік берілген. Шетел ыты нормаларыны мазмнын анытау ех officio Венгрияны, Австралияны, Туркияны, Италияны халыаралы жеке ы туралы задарында арастырылады.
Щвейцарияны халыаралы жеке ы туралы задарында шетел ыыны мазмнын анытауда сота жктейді, сонымен атар сотты тараптардан жрдем срауа ммкіндігі бар. Мліктік талаптарды арастыруда шетел ыыны мазмнын длелдеу тараптарта жктелуі ммкін.
Француз соттарында шетел ыыны нормасын длелдеу ауыртпалыы тараптара жктеледі, сонымен атар соттар шетел ыыны нормасыны мазмнын танымаса да з бастамасымен олдана алады.
Шетел ыыны мазмнын олданудаы ерекше мселелері кптеген елдерді тжірибесінде пайда болан яни осы мселемен байланысты мрагерсіз алан млікті мселесі жайында сратар туындаан. Дерлік кптеген елдерді занамаларында арастырылуы бойынша егер за бойынша да, сиет бойынша да мрагер болмаса онда лген адамны млігі мемлекетке теді. Бір мемлекеттерді бндай млікті мемлекетке туін «басын» иесіз млік ретінде анытайды (Мысалы) Франция, Австрия), ал баса елдерде (ГФР, Италия, Испания жне т.б) осы жадайа байланысты млікті мемлекетке туін мраерлік ы бойынша белгілі занамаларымен арастырылады.
Кптеген елдерді соттары шетел элементімен крделінген жне коллизиялы мселелер туындаан бірнеше істерді арастыран. Мысалы аылшынны соты (1954 ж) мрагерлікті домицили заына баыныы озалатын млікті мрагеріне атысты зіні коллизиялы нормасын олданар кезде лген адамны Испанияда домициленген мрасыз алдыран Англиядаы ашалай аражатын Испан задарына сйкес Испан кіметіне туін арастырады, яни мрасыз алдыран млікті мрагерлікке атысты заа сйкес мемлекетке туі тиіс деп шешті. Баса да 1936 жылы шешімдерде аылшын соты Англияда алан мрагерсіз млікті трік заын олданарда млікті иесіз деп тапты. Яни трік задарына сйкес бндай млік арастырылды. Шетел мемлекеттеріне атысты иесіз алан млікті басыншылыты пні ретінде ызмететілуін міндетке ала отырып сот осындай ыты басыншылыты Британия азынасына анытады.
Франция, Англия жне АШ-та олданыса жататыншетел ыын дауды шешуге фактикалы жадай ретінде арастырады. Англо-американды ы елдерінде шетел ыыны мазмнын анытауа «длелдемелік ы» аидатын олданады.
Егер коллизиялы норма шетел ыына сілтеме жасарда з длелін тапса, онда келесі екі орытынды болуы ммкін:
а) аылшын соты Британ ыына сйкес «длелденбеген» мазмныны презумпциясынан ортынды шыарады.
) АШ соттарыны станымы белгілі, біра кптеген жадайларда соттар сас презумпциясын крсетілгені бойынша олданылады. Егер де талаптар немесе талапа арсы арсылытар баса елді заына негізделсе онда осы заны «длелденбегеніне» талапты абыл алынбауы ммкін. АШ бірнеше штаттарында осы тртіпке байланысты згерістер енгізілген: сот «длелденбеген заа» бріне белгілі факт ретінде арастыруы тиіс, егер тараптар заа негізделсе онда сот осы мселеге байланысты бастама ктеру керек.
Зара тсіністік
азастан коллизиялы нормасын зара тсіністік пен сілтеме жасаан шетел ыын олдануа алдын ала келісім алды ма? азастан соты алдын ала бет брудан брын шетел ыыны коллизиялы нормасыны сынысымен жруге белгілі шекарадаы елдерде осы жадайа байланысты азастан ыы олданылуын анытау осы жадайа байланысты сотты шешімі байланысты ма? Шетел ыын олдану керек пе, немесе оны олдануды абылдамау керек пе?
Осы сраты жауаптары натыланан отанды ілімде жне тжірибеден бастама алады: коллизиялы нормаа сілтеме жасаан шетел ыын олдануды сзсіз айырмашылыы бар. Шетел ыын олдану мселесі жніндегі алышарттарды азастан Республикасыны Азаматты кодексті 1089-бабыны зара тсіністік жайлы ережелерінен кре аламыз.
Осы ережелерді бірі мыналардан трады: шетел ыын зара тсіністік негізінде олдан азастан Республикасыны за актілерінде кзделген жадайларды оспаанда, тиісті шет мемелекеттегі сас атынастара азастан Республикасыны ыын олдануа болатын болмайтындыына арамастан, сот шетел ыын олданады.
Егер шетел ыын олдану зара тсіністікке байланысты болса, згеше длелденбегендіктен, ол бар деп йарылады.
Халыаралы жеке ытаы зара тсіністік таырыбы коллизиялы нормаларды рекет ету шеберімен шектеліп ана оймайды. Ол сонымен атар шетелдегі жеке жне зады тлаларды азаматты ыты жадайларын белгілейтін, яни барлы ережелерді жне материалды ыты бйрытарын олдану мселелерін озайды. Шетел элементімен крделенген жеке ыты атынастар аумаындаы зара тсіністікке «материалды» жне «формалды» зара тсіністікті ажыратушы арнайы ыты институттарды маызын береді.
«Материалды» зара тсіністік сол елге мекендеген шетел азаматтары мен зады тлаларыны задылыты беруін білдіреді, яни ол осы шетел тлаларына жататын азаматтар мен зады тла елдеріне берілетіні сас болып келеді. ыты айырмашылыта, рине материалды зара тсіністікті ке олдану ммкіндігі шектелуде.
«Формалды» зара тсіністік сол елге мекендеген шетелдіктерді жергілікті азаматтары мен зады тлаларды ы пен міндеттемелерді тедігін болжайды. Халыаралы жеке ыта «формалды» зара тсіністік негізіндегі шетелдіктерді ыты режим олданылады.
Осы ке ауматаы азаматты ы айырмашылытар атынастарын зара тсіністікпен сыну- сзсіз болып табылады. Бл дегеніміз, егер де РФ халыаралы шарттары мен федерелды задарында згеше кзделмесе. Шетел азаматтары мен шетел зады тлаларын Ресей азаматтары мен Ресей зады тлалары сияты жалпы ы бойынша ытар мен міндеттемелерді те йлестіру зара тсіністікке байланысты емес жне Ресей соты белгілі шетел мемлекетіні зара тсіністікті болуы туралы мселені талыа салуды ажеті етпейді.
Ке маынадаы зара тсіністік – ол тедік негізіндегі амтамасыз етілетін жне орта пайдалы ытар мен мемлекеттік мдделер, оларды азаматтары мен йымдарына ммкіндік беретін халыаралы ынтыматасты бастамаларыны бірі болып табылады. Р халыаралы шарттарыны бірінде зара тсіністікке азаматтар мен йым тараптарыны белгілі задарын белгілеу жадайына міндетті маына береді.
зара тсіністік туралы мселе бойынша арсы шектеулер (реторсиялар) деп аталатын бір кіріспені байланысы бар, оны масаты зара тсіністік аидатын алпына келтіру болып табылады. Осыан байланысты азастан Республикасыны Азаматты кодексіні-1093 бабында былай делінген: азастан Республикасыны азаматтары мен зады тлаларыны ытарына арнайы шектеулері бар мемлекеттерді азаматтары мен зады тлаларыны ытарына атысты азастан Республикасы арсы шектеулер (реторсиялар) белгілеуі ммкін.
Реторсия деген ол халыаралы ыты кзарасы бойынша баса мемлекетке дискриминациялы шаралар олдануы, ол мемлекетті саясы актісі болып табылады. Реторсияа амалсыздан келетін мемлекеттік йымдар жне азаматтарды мдделері мен ытарын немесе мемлекетті зіні мдделері мен ытарын осанда бзатын актілер болып отыр. арсы шектеулер дискриминациялы актілерге енгізілген шектеулермен бірдей болуы тиіс.
азастан Республикасыны шетелде тратын отандастара атысты мемлекеттік саяси баыттарыны негізі ол отандастарды ытарын бзатын мемлекеттерге атысты, лемдік тжірибеде олданылатын жне азіргі замана сай халыаралы ыпен рсат етілген, ажетті жадайлара байланысты белгілі бір шараларды олдануды арастырады. Бл жерде гіме, сауда экономикалы байланысты ысарту, кедендік режимді згерту, Р шекарасында з рекетін жзеге асыратын, белгілі мемлекеттерді зады жне жеке тлаларды жеілдіктерін згерту болып отыр.
азастанны мделеріні оны сауда айналымыны жне экспорттеріні айтарлытай зиян келтіріп траны ол азастан экспорттеріне атысты шетелдерді дискриминациялы шараларына байланысты сырты рынокты олдану.
Коллизиялы нормаларды олданар кездегі басшылыа алатын бір нрсе ол шетелдік з еліні азаматынан негіз ретінде алуа тырысады. Бл ереже р елдерді халыаралы байланыс процесіндегі жеке жне зады тлаларды тедігіне негізделіп рылан. Баса сзбен айтанда, халыаралы жеке ытаы субъектілерді зара атынастарында ы олданушылы тжірибе процесінде зара тсіністік болжамдалады. Бнда зара тсіністік материалды жне сонымен атар формалды болуы да ммкін. Материалды зара тсіністік бл зыреттілікті млшер тедігін білдіреді. Формалды зара тсіністік бл шетелдіктерге з еліні йымдары мен азаматтарыны ытарын сол кйінде здеріне сынуды болжамдайды. р елді р трлі ыты жйесіні згеруіне байланысты материалды зара тсіністікті амтамасыз ету рашан ммкін болып отыран жо, сондытан формалды зара тсіністікті амтамасыз етуге рекет етеді.
Халыаралы жеке ыты аспектілерді реттейтін халыаралы келісімшарттарды сас бірдей рекеттері жо: келісімшартты біреуін зара тсіністік аидатын жоа шыарады, басалары оны айналымын олдайды, ал шіншісі осы мселеге байланысты ешандай нсаулар бермейді. 1993 жылы экономикалы ынтыматасты туралы азастан-АШ келісімдеріне зер ойан дрыс шыар деп ойлайсы, яни ондаы р бапты зара тсіністік принципі жол тауып отыр.
Коллизиялы норманы оан сілтеме жасауына байланысты баса мемлекетті шекарасындаы шетел заын олданар кезде зара тсіністік туралы мселе туындайды.Бл дегенііз алдымен сол мемлекетті шекарасындаы олданан зады жне жеке тлалара коллизиялы сілтеме олданан ыты мемлекет ммкіндік беруін тану ажеттілігін білдіреді.
Баса мемлекетті зады тлаларын жне азаматты ытарын жауапты шектеулер ммкіндігі бар, егер соысы бірінші мемлекетті зады жне жеке тлаларды ытарына шек оюына ммкіндік берсе.
Дау мамандыы детте коллизиялы жалауды кмегімен шешіледі, яни оны сот заы (lex fori) бойынша мамандандыру деп атайды. Бл жерде сот немесе арбитраж р трлі коллизиялы нормаларды тсініктемелері мен атыысып отырады, осы елді азаматты занамаларыны тсінігі бойынша тсініктемелерді мамандандырады.
Шетел заы сол немесе баса мемлекетті шекарасында рашан олданыла бермейді, йткені онда жария тртіп тсінігі ызмет етеді. Жария тртіп туралы ескерту шетел мемлекеттеріні задарын олдануды шектейтін, немесе осы мемлекетте белгіленген, жария тртіпке арсы келетін шетел мемлекетіні ыын олдану кездегі, шетел мемлекеттеріні задарын олдануын шектейтін, зінше ораушы клапан ретінде ызмет етеді.
Халыаралы жеке ы шеберіндегі тжірибелерге кз салса, жария тртіп туралы ескерту азаматты процесс мселелері бойынша да олдана бастады. Бл дегенііз жаттарды тапсыру, кугерлерден жауап алу жне таы баса процесуалды іс-рекеттер осы елде ммкін, біра жария тртіп туралы ескерту олданылуы ммкін, егер тапсырылан жатта немесе млімдемеде кугер айтан мемлекеттік немесе скери пия болса, йткені бл осы елді ауіпсіздігі мен мделеріне нсан келтіреді.
Кптеген елдерде мысалы, ГФР сот з бастамасымен шетел заын олданып жне оны мазмнын анытай алады, егер де шетел заы дрыс олданбаса, бл сот шешімін айта арауа негіз болмайды. Біра азастан мен Ресейде шетел заын дрыс олданбаса оны айта арауа негіз бар. азастан занамаларында жария тртіп туралы ескерту атынастары лі толы алыптасып біткен жо.
Шетел заы азастан шекарасында олданылуы ммкін емес, егер осы олдану республикада белгіленген жария тртіпке арсы келетін болса, сондытан ажет болан жадайда республика азаматты ытаы ыты тртіппен жеткен нормаларды басшылыа алады.
Жалпы ойа келетін болса, сот детте, зіні лтты ыын олданады. Сот шетел заы кшімен пайда болан, ыты мойындай отырып, ол шетел ыын мойындамайды, ал ол белгілі бір шетел заыны рекеттерінен пайда болатын, субъективтік ыты мойындайды.
Сол немесе баса шетел ыты нормасын дрыс олдану шін, алдымен осы нормаларды мазмнын анытау ажет. Бгінгі кні осы шетел ыыны олданылуына ызыушылы білдіріп отыран жне сотта зіні ділдігін длелдеуші, тараптар жне сотты зі шетел заыны мазмнын анытайды. Сот шетел ыыны мазмнын анытауа міндетті, сонымен бірге ол процеске атысушыларды длелдемелерімен шектеліп алуына болмайды жне де дауда тараптар сілтеме жасаан сол немесе баса да шетел заыны болуына зі кз жеткізуі керек, сонымен атар баса да шетел мемлекеттерінен немесе ажетті задарды мтіндерін ділет министірлігі арылы срату ажет.
Шетел ыы з елінде алай олданылса, солай олданылуы ажет жне зі шыан елінде алай тсінік берілсе оан солай тсінік берілуі тиіс.
азастан соты шетел заын олдануы тиіс, егер бл ажеттілік істі арастыруды мазмнынан шыып жатса; сонымен атар тараптар шетел заына сілтеме жасады ма жо па, немесе олар шетел заыны олданылуына тініш жасады ма жо па, оны маызы жо.
азастан соттары шетел заына олданарда, осы заны абылданан елде тсінік беру жне олданып жатса, сол алпында оан тсінік беріп жне олдану ажет. Осындай тртіп азастан Республикасыны Сауда – нерксіптік Палатасыны Арбитражды сотына да таралады.
Сот отырысындаы дауды реттеу ммкіндігімен шетел заыны жо болуына байланысты сота андай шаралар олдану мселесі туындайды. Бл жадайда Lex fori(сот заы) олдану ммкіндігі пайда болады.