Заында бл мселе млде арастырылмаан елдер

Алжир,Аргентина,Болгария,ытай жне т.б біратар елдерде занамада бл міселе арастырылмаан.

Халыаралы ы институты «Халыаралы жеке ы нормаларын олдану» резолюциясында кері сілтеме жасауды трлі елдер занамасын ндестіруді амтамасыз етуде маызды рл ойнайтынын жне кері сілтеме жасауа байланысты халыаралы ойындарды тотату ажеттігін атап крсетті.Халыаралы ы Институты кері сілтеме жасау институтыны маыздылыы мен крделілігін ескере отырып,оны олдануды халыаралы негіздегі унификациясын жасады.

сіресе кері сілтемені шетелде сот шешімін тану мен орындауа байланысты маыздылыы ерекше аталып тілді.Шетелдік сот шешімін мойындау жне орындауды негізгі шарты ол істі шешуге олданылан заны дрыстыы.ыты дрыс тадау келесі мемлекетті коллизиялы нормаларымен емес,мемлекетті з коллизиялы нормасыны негізінде аныталады.

Кері сілтемені абылдау ерекшеліктері ЮНСИТРАЛ-ды 1985 жылы халыаралы коммерциялы арбитражи туралы Типтік заында арастырылан.Ол бойынша кез келген тарапты крсеткен ыы немесе ыты жйесі сол мемлекетті коллизиялы нормаларымен емес,сілтеме жасалатын материалды нормаларына сай тсіндірме жасалуы тиіс.Аталан ерекшелік халыаралы ы Институтыны «Шетелдік халыаралы жеке ы нормаларын абылдау » туралы резолюциясында да тжырымдалан.

Кері сілтеме жне шінші елді ыына сілтеме жасау Р АК 1087 -бабында арастырылан. азастанны коллизиялы нормасы зге елді ыы олданылатынын крсетсе, ал сол елді коллизиялы ыында зге ы олданылады (коллизиялы мселе тувндаан елді, яни азастанны) немес шінші елді ыы олданылады деп бекітілсе кері сілтеме жне шінші елді ыына сілтеме жасау жзеге асан болып табылады. АК 7-бліміні ережелеріне сйкес кез келген шетел ыына сілтеме жасау, тиісті елді коллизиялы емес, материалды ыына сілтеме жасау ретінде арастырылуы тиіс.

Кері сілтеме жасау жне шінші елді ыына сілтеме жасау р трлі мемлекеттер мен халыаралы келісімдерде р трлі шешіледі жне даулы мселе болып табылады. Польшаны Халыаралы жеке ы туралы Заы сілтемені 2 трде де таныса, кері сілтеме Австрия, Швейцария, ФРГ, Венгрия мемлекеттеріні занамасында крініс тапан.

1980 жылы шарттара олданылатын ы туралы Рим Конвенциясы жне 1985 жылы халыаралы сату-сатып алу шартына олданылатын ы туралы Гаага Конвенциясы бойынша кері сілтеме жасау ыы танылмайды.

Р-ны ыына кері сілтеме жасау жне шінші елді ыына сілтеме жасау жеке тланы жеке заы (1094-бап), жеке тланы ыабілеттігі мен рекетабылеттігін анытау (1095-б. 3,5- тарма), жеке адамны есіміне (1097-бап) байланысты шетел ыы олданылатын жадайларда олданылады, яни аталан баптар бойынша шетел ыына сілтеме жасау, тек материалды емес, коллизиялы нормалара сілтеме жасаландыын білдіреді. Егер зге елді ытарында азастан ыына немесе шінші елді ыына сілтеме жасалса, осы сілтемелер олданылады. Мысалы, 1094-бапа сйкес, жеке тланы жеке заы жеке тла азаматы болып табылатын елді ыымен аныталады, яни азастан Республикасында траты тратын французды рекетабылеттігі АК-ні 1095-бабы 2-тармаы бойынша Франция заымен аныталады. Алайда, егер Францияны коллизиялы ыы жеке тланы рекетабылеттігін азаматтыымен емес, траты тратын жерімен анытаса, азастанны заына кері сілтеме жасалынады. Бл ретте французды рекетабылеттігі Р материалды ыы бойынша аныталады.

Кері сілтеме – ТМД елдеріні Модельді Азаматты кодексі кері сілтеме жне шінші елді ыына сілтеме жасау тек ата аныталан жадайларда (жеке тланы жеке заын, ммілелерге атысты азаматты рекетабылеттігін жне зия келтіру салдарынан туындаан міндеттемелерді анытау кезінде) олданылуы тиіс деп арастырады. Кез келген сілтеме тиісті елді коллизиялы ыына емес, материалды ыына жасалан деп саналады. Бл ереже Белоруссия, Армения задарында орын тепкен. Азербайджан заына сйкес, кері сілтеме жне шінші елді ыына сілтеме жасау жеке тлалара, оларды ыабылеттігі мен рекетабылеттігіне атысты, сонымен атар, отбасылы жне мрагерлік атынастара олданылады.

АК 1088-бабы зады айналып туді салдары деп аталады. Оан сйкес, атынаса атысушыларды Азаматты кодексті 7-бліміні олданылуа тиісті ы туралы ережелерін айналып тіп тиісті атынастарды зге ыа жатызуа баытталан келісімдері мен зге де іс-рекеттері жарамсыз болады. Бл жадайларда 7-блімге сйкес олданылуа тиісті ы олданылады. Біра тжірибеде кездесетін жадай, шетелдік инвесторлар азастанда бірлескен ксіпорын ратын кезде, з жарылы жаттарында олданылатын ы ретінде з еліні немесе шінші елді ыын косетуге тырысады. Мндай келісімдер мен жаттар Р АК 1088-бабына сйкес жарамсыз деп танылады да, Р ыы олданылады.

Зады айналып ту шетел ыын олдануды таы бір ммкіндігі болып табылады.Р-да «зады айналып ту» жне «жария тртіп туралы ескерту» ымдары тек доктринада ана ажыратылады.Жария тртіпті ескерту сияты зады айналып туде де негізі коллизиялы норма шетел ыыны олданылуын міндеттеген ана олдану болып табылады.Зады айналып ту тараптарды арым-атынасты реттеуге белгілі бір ыты тадауа ыын жзеге асырумен жргізіледі.Бл мынадай жадайларда орын алуы ммкін,мысалы зады тлаа немесе мекемелерге барынша жеілдік жасау шін зады айналып ту олданылуы ммкін.Басаша айтанда,мдделі тла з атынасына шетелдік элементті жасанды жолмен атыстыра отырып,з ыты атынастарын шетелдік ыты жйемен реттейді.ыты атынаса шетелдік элементті атысуы за бойынша рсат етілгендіктен,зады болып табылады,ал оны р оиадаы араласуыны зады не засыз екендігін сот анытайды.

1- Мн жадай,2- ішкі занама, 3- ішкі занаманы айналып ту,4- шетел ыы

Зады айналып туге атысты таы бір мселе осы тсінікті наты мазмны жотыында.Кптеген алымдар зады айналып туді толы зады термин емес деген пікірлер айтады.Алайда кей елдерді занамаларында осы категорияны бекітетін арнайы нормалар бар. Мысалы, Венгер лтты Республикасы Президиумыны 1979жылы Халыаралы жеке ы туралы Жарлыына сйкес «шетел ыы шетел элементі жасанды атыстырылан жадайда олданылмайды».

Зады айналып туді жария тртіп туралы ескертпеден мынадай айырмашалытары бар:

1) жария тртіп туралы ережеде коллизиялы нормалар,ал зады айналып туде материалды нормалар олданылады;

2)жария тртіп туралы ескертпе—институт,зады айналып ту—категория.

Зады айналып ту проблемасыны шешімі кейбір кодификацияларда крініс тапан. Мысал ретінде 1979 жылы Венгрия жне 1983 жылы Югославия Заын айтуа болады.

Кеестік занамада, соны ішінде азаматты занама Негіздерінде де бл мселені ешбір шешімі крсетілмеген болатын, сондытан Азаматты кодекске 1088-бапты енгізу (Зады айналып туді салдары) халыаралы жеке ы атынастарын реттеуде маызды адам болып табылады.