Жария тртіп туралы ескерту

Жария тртіп туралы ескерту (ordre public, public policy ) зіні коллизиялы ыыны ммкіншілігі бар, барлы ыты жйеге белгілі болып табылады. Ескертуді масаты – ол сот еліні жария тртібіне сйкес келмейтін, шетел заын олдануды шыарып тастауа жеке коллизиялы норманы рекетіне шектеу болып табылады. Ескертуді сатанушылы згешелігі ол коллизиялы норманы сілтеме жасаан, белгілі бір задарыны ортасына байланысты.

Осыын байланысты азастан Республикасыны Азаматты кодексіні 1090 бабында жария тртіп туралы ескерту туралы арнайы айтылан. Онда былай делінген: “Шетел ыы оны олдану азастан Республикасы ыты тртібіні негіздеріне (азастан Республикасыны жария тртібіне) айшы келерлік жадайларда олданылмайды. Бл жадайларда азастан Республикасыны ыы олданылады”.

Шетел ыын олданудан бас тартуды тиісті шет мемлекетті саяси немесе экономикалы жйесіні азастан Республикасыны саяси немесе экономикалы жйесінен айырмашылыына ана негіздеуге болмайды.

Отанды коллизиялы норманы рекетін шектеуге ммкіндігі бар, жоары когенттік кшті, императивті «уатты» зіне алып жретін ыты феноменді арастыранда, жария тртіп туралы ескерту натылай бір анытамаа келікіремейді. (біра та, осы аудандаы олайлы дефиниций ру ммкіндігіні кемшілігі ешашанда болмаан). Ескерту идеясы, алыптасу тарихы, постголоссаторлы жне глоссаторлы уаытындаы тамырыны жайылуына Савиньи, Манчини жне оларды жолын уушыларды ебектерімен, Француз доктринасы мен практикасыны іздеулерімен, коллизиялы ы туралы жалпы ылымны дамуымен тыыз байланысты.

Бл жерде Савиньи жне Манчиниді кзарасыны ыпалымен М. Вольфты жария тртіп концепциясыны алыптасу сипаттамасына баса назар аудару керек сияты.

«Савиньи, -М. Вольфты жазуындай, кез келген ыты жйеде болатын императивті сипаттаы абсолютті нормалар (ius cogens) екі трлі болатыны, аны крсетіп кеткен болатын». Оны бір трі «ы иеленушіліктер болып табылатын, тек ана тлаларды мдделеріне енгізілетін», нормаларды осады. Ал басасы осы нормаларды «саяси экономикаа немесе саяси жайластырушылыа атысы барына, туелсіз, жеке тлаларды мдделерін ана емес, сонымен атар жария мдделеріне» немесе моральды негіздерге жатуына, аныталан нормаларды амтиды. Бірінші топтаы норманы рекеті «жеке келісім жасау жолымен», келісімшартпен тын ашыруына ммкіндік жо. Біра «халыаралы жеке ыа сйкес осы жадай, шетел ыты жйесімен реттелсе, олар олданбаушылы болып ала береді». Екінші топтаы нормалар «олдануа жататын, сол шетел жйесіні белгісіз болан жадайда да, барлы жадайларда олдануда болып табылады». Бірінші топтаы нормалар lois d’ordre public interne (ішкі жария тртіпті заы) деген ат аталан болатын, екінші топтаы нормалар lois d’ordre public international (жария тртіпті нормалары). Шын мнісіне келетін болса, соы термин халыаралы рісте рекет ететін, лтты жария тртіпті білдіреді.

«Аылшын жне герман ыына айтарлытай ыпал тигізген» Савиньи, кз- арасыны айырмашылыынан, Манчини «шетел ыын олдануды алып тастайтын, ауытулы сияты емес, ал халыаралы жеке ыты принциптерінен шыатын жадай ретінде нормаларды» арастырды, яни ол шетел ыын олдануды алып тастау аясыны кееюуіне айтарлытай кінішке келуіне сотырар еді.

Жоарыда крсетілген “ius cogens” нормалар трлерін айыру идеясы Француз негізіні кктеуінде крсетілген. Француз азаматты кодексіні 6 бабындаы ережесінде (оамды тртіппен дет-рыптара сер ететін, жеке келісім заымен бзуа болмайды) «ішкі жария тртіпті» (ordre public interne) анытау негізін рды жне «халыаралы жария тртіп» (ordre public international) институтын растыруды бастамасы болды.

азіргі заманны шетел доктринасында «транслтты жария тртіпті» немесе халыаралы жария тртіпті рекет етуі («true international public policy»), жариялау идеясы таныс болып табылады.

Адамзатты ытары мен бостандытарын бзылуына арсы тратын, дискриминацияа, лемдік ынтыматастыты бастамасыны ыты фундаменталды жйе анытамасыны бастамасы болып табылады.

Жария тртіп туралы ескерту туралы ткен шаа ысаша шолу жасаудаы жария тртіпті екі концепциясыны алыптасуы мен ауымы крсетілген: позитвті жне негативті.Позитивті концепция («Франко Италиянды» пайда болуымен аталатын) шетел ыыны мазмнына туелсіз нормаларды олдануды жоа шыаратын сот рліні принциптерімен материалды ыты норманы жиынтыы ретінде жария тртіпті тсінігі рылан. Негативті концепция (оны шыу тегін герман доктринасынан жне Германия азаматты жинаты кіріспе задарынан іздеу керек) шетел ыты норманы мазмнындаы осы нормаларын, олданылмайтын етіп жадай жасайтын олданылмаушылыты негізін арастырады.

Барлы жерде жария тртіп туралы ескерту занамаларды негативті вариантта бекітілген, яни ол коллизиялы норма негізінде шетел ыына механизмні зімен арай білуі алдын ала аныталан. Егер логикалы ойдан тжырым жасап шыаратын болса, жария тртіп туралы ескерту шетел ыына тек ана коллизиялы сілтемемен кшіне енетін болса, онда ескерту занамада тек негативті вариантта белгілеуі мен мір сруі ммкін деген орытындыа келуге болады.