Жеке адамды айтыс болды деп жариялау
Егер азаматты трылыты жерінде ол туралы ш жыл бойы деректер болмаса, ол сот тртібімен оны айтыс болды деп жариялауы ммкін. Азаматты айтыс болды деп жариялау оны алдын ала хабар ошарсыз кетті деп танылу танылмауына арамайды. За бл екі институтты тікелей байланысын арастырмайды. Біра кейбір жадайларда азаматты бірінші хабар-ошарсыз кетті деп содан кейін айтыс болды деп жариялайды. Адамды айтыс болды деп жариялау мерзімі азаматтан ш жыл деректерді болмауына негізделеді, ал егер ол лім атері тнген жазатайым оиадан аза тапты деп жорамалдауа негіз болатын жадайларда хабар жоалып кетсе алты айдан кейін оны айтыс болды деп жариялау ммкін. Жазатайым оиалара теміржол кліктеріні апаты, ша бортыны лауы, рт т.б жадайлар жатады. Адамны денесі табылмаса да мндай жадайларда тланы айтыс болу ммкіндігі мол. Егер адам белгілі бір себептерге байланысты дейі, асаана тыылып алан жадайда оны лімі туралы пайымдауларда болмайды. Мндай жадайларда ішкі істер органдары іздеу шараларын руа міндетті. Ішкі істер органдары туралы Р-ны Жарысыны 10-бабына сйкес анытау, тергеу жне соттан тыылан, ылмысты, кімшілік жазаны орындаудан ашан адамдара іздеу салу міндеттілігін бекітеді.
Азаматты лді деп жариялаанда оны ліміні презумпциясы рекет етеді. К.Б. Ярошенконы айтуы бойынша азаматты лді деп жариялау – бл заи лім. Физикалы лімге араанда заи лім айтарымды. Егер азамат шынында тірі болса(ол турал деректер пайда болса, немесе ол зі келсе) сотты жаа шешімімен оны айтыс боланы туралы шешім кшін жояды. Азаматты айтыс болды деп жариялаумен оны ліміні фактісін бекітуді арасындаы айырмашылыты кру керек. Азаматты кодекс адамны лгені турал фактіні реттемейді Адамны айтыс боланы туралы фактіні бекіту шін мерзімдерді ктуді ажеті жо , оны айтыс болан кні болып фактілік лген кезі болып саналады ал айтыс болды деп жариялауды сот шешімі шыан кез болып табылады. Ал егер ол лім атері тнген немесе жазатайым оиадан аза тапты деп жорамалдауа негіз болатын жадайларда апат, рт болан жазатайым жадай болан кн оны айтыс болан кні деп таайындалуы ммкін.
Азаматты айтыс болды деп жариялау ерекше ндірістік тртппен Прокурорды, айтыс болды деп жорамалданып отыран тланы отбасыны, ораншылы жне аморшылы органдарыны арыздары бойынша, арыз берушіні атысуымен арастырылатын ерекше ндіріс.
Хабар-ошарсыз кетті деп танылан азаматты айта оралуы:
Францияны азаматты ыында хабар ошарсыз кету некені тотатпайды. Хабар ошарсыз кету анша уаыта созылса да жоалан адамны зайыбы баса неке руа ыы жо. Францияда хабар ошарсыз кетуді ш сатысы бар:
Хабар-ошарсыз кету презумпциясы. Бл кезе адамны жоалан кезінен немесе соы деректер алынан кезінен бастап бес немесе жеті жыла созылады (оны млкіне жауапкер кілді болып болмауына байланысты уаыты белгіленеді)
Млікті уаытша билікке беру кезеі
Бл хабар ошарсыз кету презумпциясынан кейінгі 30 жыла созылатын мрагерлер арасында жоалан тланы млкін уаытша бліп беріп жоалан тла айта ораланда айтарылуына кепіл беретін кезе.
Млікті траты билікке беру кезеі
30-дан асаннан со хабар ошарсыз кеткен тлаларды лімі бден ммкін. Сондытан оны млкі мрагерлерге траты олдануына беріледі. Біра рине жоалан адам айта ораланда млкі тгел айтарылады.
Хабар ошарсыз жоалу-сот тртібімен бекітілген азаматты трылыты жерінде за уаыт бойы жо болуы.
Хабар-ошарсыз кетуді сипаттайтын белгілері
1.жоалып отыран тланы айда екендігі белгісіз болуы
2.Бл белгісіздікті жою ммкін еместігі
3. Бл тланы мірі туралы ешандай апаратты болмауы
Азаматты хабар ошарсыз кетті деп таныанда тек хабарсыз кеткендігі туралы дерек бекітіледі. Ал айтыс болды деп жариялананда жоалан тланы айтыс болып кеткендігі туралы негіздер болуы керек. Азаматты хабар ошарсыз кетті деп таныанда оны айтыс болды деп жариялануына материалдар жиналады.
Азаматты айтыс болды деп жариялау оны ы абілеттілігін тотатпайды. айтыс болды деп жарияланан тла шын мнінде тірі болып белгісіз жерде мміле жасаса ол ммілені кші жойылмайды.
Барлы келісімдерде бл мселелер бойынша бірдей коллизиялы аида lex fori, яни рекет абілеттіліктен айыру, шектеу, айта алпына келтіру мселесіне олданатын аида олданылады. Біра ол басаша рсімделген.
Lex fori аидасымен тла азаматы болып табылатын еліні сот зыреттілігіні бліну аидасы барлы жадайда азаматты еліні заымен шешіледі. Арнайы келісімдерде мдделі тлалар трып жатан тланы айтыс болды деп немесе хабар ошарсыз кетті деп тану туралы арыз беруші тлаларыны еліні сотымен шешіледі. Кп елдерде Lex fori аидасымен осы зыретті сот еліні заы бірдей олданылады
Мемлекеттерді материалды задарыны ртрлілігі бір мселеге байланысты екі шешімні шыарылуы коллизиялы ережелерді ыты бірегейлікке сай келмейді.
ы абілеттілік мселелерін шешуге байланысты біріздендірілген коллизиялы аиданы олдану баса мселелерге де осы коллизиялы аиданы олдану рекеттері осындай иындытар туызады. Шынымен ы абілеттілік жалпы тртіп бойынша lex patriae аидасы олданылады. Бл коллизиялы байламды тадау бекер емес. Индивидті мртебесі аншалыты траты болса,ол соншалыты азаматты ыты атынастара сенімдірек тседі, азаматты ыты даулы жадайларда оан зіні ы субьектілігін сезініп ытарымен міндеттерін атарады. Индивидтерді кеістік, уаыт себептеріне байланысты болып табылмайтын е траты белгісі бл оны азаматтыы. Мселені дрыс діл шешуде осы байламны lex patriae олданыланы дрыс.
Ал юрисдикцияны блінуіне байланысты тек задарды атыысуы немесе лтты замен белгіленген сот істі арауа бас тартан жадайда ана орын алуы керек. Біра мндай атыыстарды шешуді е тиімді жолы болып коллизиялы байламдарды біріздендірілу болып табылады. Біріздендірілуді негізгі масаты болып задарды бір- біріне сату емес, бір даулы мселеге байланысты бірдей ереже олдану табылады.
Адмды хабар-ошарсыз кетті деп тану немесе оны айтыс болды деп жариялауда Lex patriae аидасын олдану нотариат жмысы жеілдейді ал lex fori аидасыны олданылу себебі шетелдіктрді сот органдарына жеіл ол жекізе алуында.
Азаматтарды мдделерін ескере отырып мемлекеттер екінші жадайды маыздыра деп шешті. Біра жоалып отыран адамны жеке заымен бе лде мдделі тлаларды арыз берген тлаларды заы бастамашылыа алынатыны белгісіз.
Мемлекеттерді ішкі материалды задары азаматты хабар ошарсыз кетті деп танумен, оны айтыс болды деп жариялауды ыты негіздерімен ыты салдарын ртрлі бекіткен. Кейбір мемлекеттерде осы мселерге байланысты толы задар бар (Австия, Италия). Кейбір мемлекеттерде блек нормалар ана арастырылан (Польша, Россия жне т.б)
Франция, Алжир сияты мемлекеттерде адамты айтыс болды деп жариялау институтын мойындамайды, тек хабар-ошарсыз кетті деп тануа ана ы береді. Германияда хабар-ошарсыз кетті деп танылан адам жасына арамастан (25 жаса толмаандарды айтыс болды деп жарияламайды) тек он жыл ткеннен кейін айтыс болды деп жариялануы ммкін.
Адамды айтыс болды деп шешім шыан кннен 80 кн толатын болса 5 жылдан кейін бл адамды айтыс болды деп жариялауы ммкін.
АШ пен лыбритания заы адам хабар-ошарсыз жариялауды танымайды. Тек меншікке ы не болмаса міндеттемелік ыа ана байланысты 7 жыл бойы хабарсыз кеткен адамды айтыс болу презумпциясын бекітеді. Чехияны халыаралы жеке ы туралы заында Чехия азаматтарын айтыс болды немесе хабар ошарсыз кетті деп тек Чехия соты ана шешім шыара алады. Чехияда шетелдік азаматтарды тек мына жадайларда ана айтыс болды деп жариялайды: Егер адамды лді деп жариялау Чехияда орналасан млікке байланысты болса, мдделі тлалар Чехияны траты трындары жне осы адамды айтыс болды деп жариялау олара зады салдар туызатын болса.
Адамды айтыс болды деп немесе хабар ошарсыз кетті деп жариялауды негізі болып мдделі тлаларды тініші болып табылады.
азастан Республикасыны 1096 бабында азаматты айтыс болды, хабар ошарсыз кетті деп тануда тланы жеке заын емес lex fori сот елі заы бекітткен.
1993 жылы ТМД елдер арасындаы ылмысты, отбасы, азаматты істер бойынша ыты кмек жне ыты атынастар туралы кпжаты Конвенцияда бл коллизия хабар-ошарсыз кетті, айтыс болды деп жарияланалы отыран тланы соы трылыты еліні сотымен анытайды.
Пысытау сауалдары:
1. азастан Республикасындаы шетелдіктерді азаматты рекет абілеттілігі андай занамалармен аныталады?
2. ХЖ-та танылан дстрге байланысты жеке тланы рекетке абілетсіз немесе рекет абілеті шектеулі деп тану ай елді ыына баынады?
3. «Тыыз байланысты елді заы» деген байламды алай тсінесіз?
Т а р а у.