Мемлекеттік зады тлаларды ыты мртебесі.

Мемлекеттердi кпшiлiгi лемдiк нарыта аралас экономика жйесiн олданады. рине, мемлекеттердi жйесi бiрдей болса да, даму дегейi р трлi болады. лтты экономиканы, мемлекеттендiру жне шаруашылы ызметте мемлекеттi белсендi трде атысуы аралас экономиканы бiр белгiсi болып табылады. Мемлекеттi басты функцияларды бiрi оамды ажеттiлiктi ке ауымда амтамасыз ету болып табылады. Жеке ксiпкерлiктердi мемлекеттендiру ажеттiлігін амтамасыз етудi тиiмдi жне нтижелi жасауа ммкiндiк бередi.

Мемлекеттендiру жне мемлекеттiк сектор дниежзiнде р мемлекетте ртрлi болып келедi. Мысалы ытайда лтты нiмнi 50 пайызын мемлекеттiк ксiпкерлiктер шыарады. Италияда мемлекеттiк сектор 39-42 пайызын, ал нiмнi 30 пайызын райды. АШ лтты байлыты 20 пайызын оамды жеке меншiк райды. Жапония мемлекетiнi негiзгi фондтарыны 10 пайызын мемлекеттiк ксiпкерлiктер райды, соны 9 пайызы халыты шаруашылыына баытталан.

Сотта арастырылан iстердi кпшiлiгi мемлекеттi иммунитетi туралы iстер, соны iшiнде мемлекеттiк зады тлаларыны иммунитеттерi туралылары. Сол iстердi кпшiлiгiнде мемлекеттiк болып табылатын зады тлаларды кбiсiнi иммунитетке ие екенi жарияланып, млiктерiнi олспаушылыы жарияланан.

1985жылы 5 мамырда Францияны кассациялы соты, Каратьенi Лотарингияны темiр жолдарына арсы iсiнде, сот жолдар мемлекеттiкi сондытан да оан тыйым салынбайды, деп шештi. Шетел мемлекеттерiнi темiр жолдарыны иммунитеттерi АШ, Австрияда, Германияда, Англияда мойындалды.

Еуропалы соттарды бiрнешеуi АШ «U.S. Shipping Board» ксiпкерлiгiнi иммунитетiн мойындады. Compania Mercantil Argentina vs U.S. Shipping Board Аылшын аппеляциялы сотыны iсiнде сот U.S. Shipping Board ксiпкерлiгiнi иммунитетiн мойындап, «бл ксiпкерлiк АШ атынан жмыс жасайды жне АШ елшiлiгiне сйкес кiлеттiлiк болып табылады.» деп аятаан. «Avessdaw» iсi бойынша Францияда жне «Ice King» iсi бойынша Германияда да U.S. Shipping Board ксiпкерлiгiнi иммунитетi мойындалан.

1930 жылы Декстер мен Карпентр iсi бойынша АШ соты «Кунлинг Ярнвагсстирельсен» швед компаниясына арсы шешiм шыаран, бiра швед кiметi ол компания мемлекеттiкi жне оны млкi де мемлекеттi жеке меншiгi болып табылатындыы туралы арыз жiберген со, АШ соты шешiмдi жзеге асырудан бас тартан.

Mexico vs Schmuck 1944 жылы iс бойынша АШ соты шетел мемлекетiнi жеке мемлекеттiк млкi туралы иммунитеттi толыымен мойындады.

Бiрнеше баса шешiмдерде Американды сотты згешiлiк арасындаы мемлекеттiк органдармен (департамент, ведомство) жне жеке ода мемлекеттiк штарлану ткiздi. 1954 жылы Жоары сот Нью-Йорк штатына кiрмеген иммунитет Баливии таутек банкiсiне жатты. Барлы Боливиялы банктер жне оларды фондтары мемлекеттi арамаында орналасан жне мемлекеттi агентiктерi болып табылады, сонымен атар оны млкi мемлекеттi млкi болып табылатындытан, ол тркiлеуге жатпайды деп Боливия мемлекетiнi елшiсi жариялады. Мемлекеттiк департамент мемлекеттiк иммунитет туралы шаымды сота бердi, бiра сот згертусiз алдырды. «Агент мемлекеттiк иммунитетке ие болмайды. Мемлекетпен ызметке алынан жеке тла ешандай артышылытара ие болмайды жне шетел мемлекетiнi за зыретiнен босатылмайды» деген шешiм абылданды.

Соыстан кейiнгi жылдары Англия мемлекетiнi аппеляциялы сотпен шетел мемлекетiнi зады тласыны иммунитетi S.R.L. vs Servisio Nacional del Tigro iсi бойынша мойындалды. Жауап берушi ретiнде Испан мемлекетiнi сырты экономикалы атынаста ауылшаруашылы нiммен жмыс жасайтын зады тла болатын. Испан елшiлiгi зiнi иммунитетке ыы туралы шаымында, бл зады тла Ауылшаруашылы министрлiгiнi блiмшесi, яни испан мемлекетiнi департаментi болып табылады деп тжырымдады. Трешiлердi кпшiлiгi бл шаымды анааттандырды.

Сотты баса да шешiмдерiне назар аударса, Англия мемлекетiнде жария коорпорацияларды да иммунитеттерi мойындалады, бiра егер олар белгiлi бiр министрлiктi арамаында болса немесе кiмет аппаратыны бiр блiгi болса ана. Ал жеке ксiпкерлiктерге мемлекеттiк баылау пакетiне болса да, иммунитетке ие болмайды, бiра бiр ерекше жадайда егер бл ксiпкерлiк мемлекеттi агентi болып табылса ана иммунитетке ие болады.

Кеес алтыны туралы брiне млiм iсте, КСРО зады тласы болып табылатын Мемлекеттiк Банктi иммунитетi мойындалып, амеркалы банктегi екi депозитiнi олспаушылыы танылды.

Сот шешiмi бойынша иммунитетпен тек Кеес Одаы жне Кеес кiметi ана емес, сонымен атар Кеес мемлекеттерiнi барлы органдары, соны iшiнде Мемлекеттiк Банк «Кеес Одаыны блшегi» болып табылады.

Англия мемлекетiнi сотыны бiр iсiнде ТАСС иммунитетi абылданды.

Кеес елшiсi сота ТАСС Кеес Министрлiгiнде рыланы туралы апарат берiп, сонымен атар Кеес Одаымен басарылатынын айтты. Сот з шешiмiнде ТАСС иммунитетке еи екенiн крсетiп жне сот зыретiнен босатылатынын мойындады. Коэн судясы ТАСС ыты сипаты Кеес ыымен аныталу керектiгiн айтты. Келесi судья мемлекеттiк департаменттi ыты сипатыны згеше болу ммкiндiгiнi болуын крсетiп, сонымен атар бл жадайда ол иммунитеттен айыра алмайтынын айтты.

Егер де шетел мемлекеттерiнi зады тлаларыны иммунитеттерiне байланысты сот тжiрибесiн арайтын болса, бндаы кп арама-айшылытарын круге болады.

Зады тлаларды иммунитеттерi туралы iстердi шешкен уаытта тек халыаралы ытаы мемлекеттiк иммунитет туралы ережеге ана сйенбей, сонымен атар сол зады тлалар сйкестенiп рылан мемлекеттердi iшкi задарына да назар блiнуi ажет.

Халыаралы ыа сйкес, мемлекет жне оны кiметi, сонымен атар мемлекеттi мддесiн орайтын мшелерi мемлекеттiк иммунитетке ие болады. Бiра ай сипатта мемлекеттiк йым жасалады? Халыаралы арым-атынасты кейбiр салаларында мемлекеттi функцияларын жзеге асыру шiн рылан мемлекеттiк ведомство сипатында, лде азаматты ыты атынастаы жеке субъект ретiнде ме? Бл сратара жауап тек мемлекеттi iшкi задарына негiзделiп ана берiлу ммкiн.

1956 жылы Брюссель аласында демократ загерлерді халыаралы Ассоциациясы конгрессiнi халыаралы жеке ы бойынша комиссия отырысында зады тлаларды мемлекеттiк иммунитетi жеке сра ретiнде талыланды. Конгресс мшелерi мемлекеттiк иммунитет туралы р наты бiр iсте сол иммунитетке мемлекеттi иелену жадайын сол мемлекеттiк тланы ыты мртебесiн анытайтын iшкi заы негiзiнде шешiлу тиiс деп шешкен.

Халыаралы жеке ыты негiзгi доктриналарыны бекiтуi бойынша, зады тланы ы субъектiлiгi мемлекеттiк органны ы субъектiлiгiмен те болады жне ай мемлекеттi зады тласы немесе органы болып табылады сол мемлекеттi заымен реттеледi. Бдан шыатын орытынды, зады тланы ытарымен иемделген халыаралы йым, оны рылан зады актiсi бойынша мемлекеттi органы немесе мшесi ретiнде арастырылуы тиiс. Кез келген мемлекеттiк йымны иммунитетiн, ыты мртебесiн, масаттарын жне т.б. анытауды жзеге асыру, оны тек рылу актiсi бойынша ана ммкiн.

Осымен байланысты, М.М. Богуславскидi ойынша мемлекеттiк зады тлалара атысты келесi ережелер алыптасуы ммкiн. Жергiлiктi немесе жалпымемлекеттiк бюджеттен аржыландырылатын жне кiмшiлiк саяси немесе леуметтiк мдени функцияларды орындайтын мемлекеттiк зады тлалар мемлекеттiк иммунитеттермен олдануа ылы. Сырты ыты мшесi ретiнде бола тра, натылай мемлекеттi бейнелейтiн осындай бюджеттiк йымдар, егемендi мемлекеттi органы ретiнде арастырылуы мiндеттi. Бндай ереже КСРО азаматты задылыыны негiзiмен жне 1961 жылы Одаты республикаларымен кзделген. азiргi тада азастан мемлекетiнде мемлекеттiк мекемелердi ыты жадайы азастан Республикасы Президентiнi 1995 жылы 19 маусымдаы №2335 «Мемлекеттiк мекеме туралы» абылдаан Жарысымен реттеледi.

Кеес Одаы ыдыраан уаытта, сонымен атар болан мемлекеттi сырты саудасы да ыдырады. р зады тла жне жеке ксiпкер сырты экономикалы атынасты жзеге асыру ыын иемдендi. Бiра сонымен атар мемлекет халыаралы жеке ыты атынасты белсендi атысушысы болып табылады. Бгiнгi кнi, мемлекеттi шаруашылы йымы ретiнде ала тра, республикалы сырты экономикалы бiрлестiктер импорт пен экспорт сияты маызды жмыстар атаруда. Мысалы, КСРО Сауда министрлiгi ретiнде «Казимпортторг» рылан. азастан Республикасыны Сауда министрлiгi шiн «Казимпортторг» йымы мемлекеттiк тауар ресурстары арасында мемлекеттiк сауда, тауарларды ауыстыру жмыстарын жзеге асырады.

рбiр бндай йым зады тлаа т сипаттара ие болады: з атынан азаматты ыты атынастарды жзеге асырады, зiнi жеке аржылы капиталына ие болады, банктік шоты жне жеке айналым ралы болады жне т.б.

Республиканы сырты экономикалы атынасын жзеге асыратын барлы мекемелер зiнi жмыстарын жзеге асыран уаытта, ммiледе, операцияларда зiнi барлы млкiмен жауап бередi. Мемлекет мекеменi мiндеттерiне жауапты болмайды. Сонымен атар мекеме де мемлекет шiн жауапты болып саналмайды.

Сауда мекемелерiнi ыты жадайы 1992 жылы 2 суiрдегi азастан Республикасы Президентiнi «азастан Республикасыны сауда мекемелерi туралы» аулысымен реттелген. азастан Республикасыны сауда мекемелерi, азастан Республикасыны сырты экономикалы атынасын жзеге асыратын мемлекеттi органы болып саналады. азастан Республикасыны сауда мекемелерiнi ытары мен мiндеттерi азастан Республикасыны Конституциясымен, азастан Республикасыны задарымен, кiметтi арнайы шыаран аулыларымен, азастан Республикасыны сауда мекемелерi туралы аулысымен, сонымен атар халыаралы шарттармен жзеге асырылады. Бiрiншiден азастанны мемлекеттiк органы болып табылатын йымдарды жария ыты мртебесiн крсетедi.

азастан Республикасыны сауда мекемелерiнi негiзгi мiндеттерi:

· Шетел мемлекеттерiнде сырты экономикалы атынастаы барлы мселелер бойынша азастан Республикасы атынан шыу жне з мемлекетiнi ыын орау;

· Шетел мемлекеттерi мен азастан Республикасы арасында сауда экономикалы байланысты дамуына ыпалын тигiзу;

· азастан Республикасыны сырты экономикалы атынасын жзеге асыратын барлы баса мекемелерге баылау жргiзу, сонымен атар мекендеген шетел мемлекетiнде сол мекемелерге координатор болу;

· Мекендеушi шетел мемлекеттерiнде азастанды сырты экономикалы атынасты атысушыларына орау крсету, сонымен атар сырты экономикалы атынасты жзеге асыру барысында лемдiк жрдем крсету;

· азастан Республикасы мен баса да шетел мемлекеттерiнi арасында абылданан шарттарыны зады трде орындалуын адаалау;

азастан Республикасыны сауда мекемелерi олара артан мiндеттер негiзiнде келесi функцияларды орындайды:

· Мекендеушi шетел мемлекетiнде азастан Республикасы зiнi сырты экономикалы саясатыны жзеге асырылуын ныайтады, сонымен атар екiжаты арым-атынаста азастан Республикасыны сауда, ылыми-техникалы ынтыматастыта мддесiн орайды.

· Экономиканы жалпы шарттарын, экономикалы даму жобаларын, мекендеушi мемлекеттi валюта аржылы жадайын, сырты экономикалы атынастарыны дамуын, сырты экономикалы саласындаы занаманы, саудадаы тауарлар коньюктурасын жне де сырты экономикалы атынасты баса да ерекшелiктерiн зерттеп, азастан Республикасыны сырты экономикалы сауда бойынша Министрлiктi осы сратар бойынша хабарлайды.

· Мекендеушi шетел мемлекетiне азастан Республикасыны сырты экономикалы саудаа байланысты занама туралы апарат бередi.

· Сырты экономикалы атынасты азастанды атысушыларынан керектi апарат алады.

· азастан Республикасыны сырты экономикалы атынасын жзеге асыру бойынша азастан Республикасыны сырты экономикалы атынас бойынша Министрлiктi бйрытарын орындайды.

· Сырты экономикалы атынасты рылымыны жне нысандарыны дамуын жзеге асырады.

· Сырты экономикалы атынаста аза атысушыларыны занаманы жне мемлекеттiк мдденi станатыны баылау.

· Мекендеушi шетел мемлекеттерi мен сырты экономикалы атынасты аза атысушылары арасында сауда арым атынастарыны дамуына ыпалын тигiзедi.

· кiметаралы комиссияларды жмыстарына атысады.

· Мекендеушi мемлекетте сертификат жйесiн, халыаралы йымдарды стандарттарын, сапа бойынша баылау жргiзу проблемаларын зерттейдi жне осы апаратты азастан Республикасыны Сырты экономикалы атынас Министрлiгiне хабарлайды, сонымен атар экспорт тауарларыны бсекелестiгiн ктеру мселелерiн шешедi.

· лтты сауда нерксiптiк жрмекелерiнi ткiзiлуiне жрдемдеседi.

· лтты жрмекеге баса да шетел мемлекеттерiнi кiлдерiнi атысуына кмектеседi.

азастан Республикасыны сауда мекемелерi сырты экономикалы атынаста азастан Республикасыны задарына жне халыаралы шарттара байланысты баса да функцияларды орындауы ммкiн.

Сауда мекемелерi азастан Республикасы атынан сырты экономикалы атынаста зiнi алдына ойылан масаттарды жзеге асыру шiн мемлекеттi атынан шарта отыра алады жне сотта талапкер бола алады.Егер екi жа жасасан шарт бойынша сауда мекемесi мiндетiн дрыс орындамаан жадайда сауда мекемелерi сотта жауапкер ретiнде бола алады. Сауда мекемелерi азастан Республикасы жне баса да мемлекеттер арасында жасасан халыаралы шарт негiзiнде азастан Республикасы кiметiнi аулысымен реттеледi. Мысал ретiнде азастан Республикасы жне Ресей Федерациясыны кiметтерi арасындаы 1992 жылды 22 азанындаы зара сауда мекемесi туралы келiсiмдi айтуа болады. азастан Республикасыны сауда мекемелерi азастан Республикасыны Сырты экономикалы атынас министрлiгiне баынады жне Министрлiк сол мекемелердi жйесiн, ытарын белгiлейдi.

азастан Республикасыны сауда мекемелерi азастан Республикасыны кiметi белгiлеген кiлдерiмен басарылады. Сол кiлдерiнi орынбасарлары азастан Республикасыны Сырты сауда атынастар министрлiгiмен таайындалады.

Мекендеушi мемлекеттерде азастан Республикасы сауда мекемелерiнi зiнi блiмшелерi бола алады. Бл блiмшелер халыаралы шарттар негiзiнде рылуы ммкiн.

Сауда мекемелерiнi иммунитеттерi з бастауын мемлекеттiк иммунитеттен алады. Негiзiнде сауда мекемесiнi сота жгiнуi оны сот зыретiн абылдау болып есептеледi, бiра ол талапкер ретiнде шаымданатын жадайда сауда мекемесiнi иммунитетi саталуы да ммкiн.

Сауда мекемелерi азаматты ыты субъектiсi болып табылмайды. Сауда мекемелерiнi жасасан шарттары бойынша мемлекет жауапты болады. Сауда мекемелерi мемлкеттiк мртебеге ие боландытан, жеке тла болып саналмайды.

Сот зыретiн абылдау туралы сауда мекемесiнi ерiктi трдегi келiскендiгi болса да, сот кiмшiлiк мiндеттеу шараларын, сот шешiмiн орындатуды жзеге асыра алмайды. Жоарыдаы айтылан шараларды жзеге асыру шiн сауда мекемесiнi жазбаша трдегi келiсiмi ажет болады.

Барлы сауда мекемесiнi млкi мемлекеттi жеке меншiгiнде болады жне ол олспаушылы асиетiне ие болады. олспаушылы асиетi мемлекеттi эксауматы органы мртебесiмен байланысты болады.