Меншік ыындаы коллизиялы мселелері

Коллизиялы нормалар меншік ыын реттеуде негізгі рл атарады. Меншік атынастарында пайда болатын ытарды тадау келесідей коллизиялы мселелерді атап теді:

¾ дау пніні меншік ыыны жалпы немесе оны андай да бір ана нысаныны объектісі болу “ммкіндігін” белгілеуде ;

¾ млікті жылжитын жне жылжымайтын етіп дифференциациялауда;

¾ зге тланы млкіне атысты белгілі кілеттіктерге ие меншік иесіні жне баса тлаларды ытарын анытауда;

¾ меншік ыыны жне зге затты ытарды мазмнын белгілеуде;

¾ меншік ыыны пайда болу жне тотату негіздерін анытауда;

Меншік ыындаы барлы мселелерге атысты олданылатын ыты анытауда пайдаланылатын тарихи алыптасан принцип болып затты орналасан жеріі заы (Lex rei sitae) болып табылады. Бл принцип кптеген мемлекеттерді занамаларында бекітілген. Алайда Lex rei sitae-ні пайдалану проблемасы - осы принципке сйкес келетін ыты атынастар шебері мен рекет ету аясын р трлі ыты жйеде р трлі болуында. Сонымен атар, бл принцип объективті себептер бойынша жеке ыты атынастарды реттеу шін олданылмайды. Мселен, бірнеше мемлекеттерді территориясында жретін автоклікке деген меншік ыын анытау шін олданылмайды.

Осындай казустардан айналып ту шін кптеген мемлекеттерді занамаларында келесідей ереже бар: шетелде иемденген зата деген меншік ыы меншік иесінде зге мемлекетті территориясында да саталады. Ал меншік иесі иемденетін ытарыны мазмнына келетін болса, ол оны территориясында алаш рет иемденген елді занамасымен емес, Lex rei sitae аидасына сйкес аныталады.

Lex rei sitae принципі меншік иесіні иемденетін ытарды клемін, жылжымайтын млікке меншік ыын иемдену, тотата тру жне ткізу негіздерін белгілеу шін олданылады. Жылжитын млікке атысты жиі зге де коллизиялы принциптер олданылады: меншік иесіні трылыты жер заы жне азаматты заы. Мысалы, мрагерлік атынастарды реттеуде, яни мра ету тртібінде иемденетін жылжитын млікке атысты меншік ыын анытауда мрагерді соы трылыты жеріні принципі олданылады.

Дстрлі Lex rei sitae-ден баса, р трлі мемлекеттерді ыты жйесінде меншік атынастарын реттеу шін зге де коллизиялы принциптер бекітілген. Олара келесілер жатады:

¾ мміле жасалан жер заы;

¾ жылжитын млікті жеткізу орны,орналасан мемлекет заы;

¾ жылжитын млік жіберілген орын,орналасан елді заы;

¾ млікті тіркеу орныны заы;

¾ «ерік автономиясы» заы;

¾ жолаушыны жеке заы;

¾ сот еліні заы.

Егер зат орналасан мемлекетінде сатып алынбаса, меншік ыыны туін ай за реттейтініне байланысты халыаралы жеке ыты доктриналарда р трлі кзарастарды пайдаланады. Бір елдерді доктриналары затты орналасан жеріні заыны олданылуына бет брса, басалары меншік иесіні жеке заыны олданылуын олдайды.

АШ пен лыбританияда за уаыт аралыында жылжитын млікке деген ы меншік иесіні жеке заымен аныталады деген принцип олданылан. Дайсиді курсында жеке за принципіні затты орналасан жер принципіне туіне назар аударылан.

Францияны ыында жылжитын млікке меншік ыыны туі затты орналасан жеріні заымен аныталынады. Сонымен атар мрагерлік ыында, мрагерлік тртібінде млікті туі мрагерді жеке заымен аныталынады. Біра жеке за принципі азіргі кездегі доктриналарда орта ережелерден ерекшеленеді. Бл принцип тек Аргентина, Бразилия сияты мемлекеттерді занамаларында саталынан.Коллизиялы принципті тадаудаы елеулі кедергі - «меншік ыыны ауысуы», «тауарды кездейсо лім туекелі», «интеллектуалды меншік», «жылжитын жне жылжымайтын меншік», «баалы ааздар» деген заи тсініктерді квалификациялау мселелері. Мысалы, р трлі мемлекеттерді занамалары меншік ыыны ауысу стін бірдей белгілемейді: біреулері меншік ыыны ауысуын затты фактілі ткізілу стімен байланыстырса; екіншілері керісінше меншік ыыны ауысу стін, затты фактілі ткізілуінен тыс, контракт негізінде анытайды. Тжірибеде мынадай жадай кездесуі ммкін: сатушы млікті тасымалдаушыа ткізіп, зін оан деген меншік ыынан айырыланын білсе де, зіні емес млкімен келтірілген залала жауап береді. Бл жадай, арбитр тадаан ыа сйкес, меншік ыыны ауысу сті затты фактілі тапсырылуымен байланысты еместігімен тсіндіріледі.

Осылайша, меншік ыыны ауысу мселелерін шешетін лтты жне шетел ытары тараптарды мінез-лы тактикасын дрыс тадауы шін елеулі иындытар тудырулары ммкін. Бл мселені шешудегі практикалы сыныс: біріншіден, контрактіні мтініне олданылатын материалды ы туралы ережені осу; екіншіден, меншік ыыны ауысуын анытау мселелері бойынша тек лтты ана емес, сонымен атар шетел мемлекеттеріні оллизиялы нормаларын арастыру.

Млікті жылжитын жне жылжымайтын етіп квалификациялау проблемасы біршама мселелерді жиынтыын амтиды. Млікті жылжитын немесе жылжымайтындарды категориясына жататындыы коллизиялы норманы тадауа сер етеді. Занамаа сйкес, млікті жоарыда аталан категорияа жатызу осы млік орналасан елді заы бойынша аныталады. ХЖ классиктері Дж. Чешир мен П. Нортты зерттеулеріне сйкес, млікті квалификациялау мселелерін шешуде келесідей принцип олданылады: квалификациялау жалпы осы ыты атынасты оны ыты жйесі реттейтін елді заымен жзеге асырылады. Англосаксонды ыты жйеде сияты ымдар кездеседі. Реалды меншік – материалды заттар, персоналды - р трлі талап етуді трлері. Яни бл дегеніміз, млікті квалификациялау шін оны тек жылжымайтын немесе жылжитындарды атарына жатызу емес, сондай-а оны “реалды” немесе “персоналды” екенін нсауды осымша талап етуі.

Халыаралы жеке ыта меншік атынастарын жне зге затты ытарды реттеуді негізгі дісі ­­- коллизиялы-ыты діс. Бл меншік ыы бойынша рамында екі не одан да кп мемлекеттерді субъектілері арасындаы атынастарды мбебап реттеушісі бола алатын, унификацияланан материалды-ыты нормалары бар конвенцияларды болмауымен байланысты. Осы негізде лтты нысандаы коллизиялы діс жиі олданылады.

Баса мемлекеттердегі меншік атынастарын лтты-ыты реттеуді мысалы ретінде 1979 жылы «Халыаралы жеке ы туралы» Венгрия Президиумыны Жарлыын жне 1995 жылы Вьетнамны Азаматты кодексін атауа болады.[7] Аталан нормативтік актілерде затты орналасан жеріні заы принципі бекітілген. Сонымен атар оны олдану ерекшелігін ескере отырып р мемлекет осы принципті «жекелендіреді».

Венгрия Президиумыны Жарлыына сйкес затты ытарды реттеуде рекет ететін бірнеше ережелер бар. Lex rei sitae-ден баса:

¾ жеткізілу орны орналасан елді заы (жылжитын млікті орнын ауыстыруына атысты ыты тадау кезінде);

¾ жолаушыны жеке заы (жолаушыны зімен бірге алып жрген жеке олданыстаы заттара деген затты ытарды реттейтін ыты анытау кезінде);

¾ шешім шыаран сотты заы немесе атару ндірісіне атысан сйкесінше мемлекетті билік органыны заы (сотты шешімі бойынша немесе атару ндірісі тртібінде иеленген зата атысты затты ытарды реттейтін ыты тадау кезінде) олданылады.

Вьетнамны Азаматты кодексіні «Меншік ыы» деп аталан арнайы бабында ш норма бекітілген:

1. млікке деген меншік ыыны пайда болуын, тотатылуын жне мазмнын анытау шін млікті орналасан жеріні заы туралы (СРВ занамасымен зге коллизиялы принциптерін бекітуге ммкіндік беріледі);

2. жол стіндегі жылжитын млікке атысты затты ытарды реттеу кезінде ыты тадауды белгілеу туралы (екі коллизиялы байлам арастырылан – жылжитын млікті жіберу орны орналасан елді ыы жне тараптарды «ерік автономияларына» сйкес крсетілген елді ыы);

3. млікті жылжитын немесе жылжымайтын деп классификациялау кезінде ыты тадау туралы (бл мселе млік орналасан жерді заымен шешіледі).