Шетел инвестициясын реттеу мселесі

Халыаралы жеке ы бойынша оу курсыны шеберінде меншік мселесін арастыру рашан шетел инвестициясын реттеуге арналан арнайы блімді амтиды. Шетелдік инвестициялар меншікті бір трі болып табылады, яни меншікке атысты арастырылан коллизиялы мселелер осы шетелдік инвестициялара арасты.

Шетелдік инвестицияларды халыаралы-ыты реттеу ХІХ асырды аяында пайда болды. Шетелдік инвестицияларды реттеуде халыаралы сауда келісімдеріні нормалары олданды, сйкесінше шетел капиталын инвестілеу саласындаы мемлекетаралы атынастарды реттеуді формасы сауда туралы екі жаты атынас келісімдері болды. ХХ асырды ортасынан бастап, АШ жне зге капитал экспорттаушы елдер арнайы халыаралы келісімдер жасады .

60-90 жылдары инвестициялы атынасты екі жаты реттеуді екі негізгі баытын бліп айтуа болады: АШ инвестициялар кепілдері туралы келісім жасауы; Германия-шетелдік инвестицияларды орау туралы келісім.Егер бірінші аталан келісім ысаран болса, екіншісі сйлесу сатыларымен жатталады. Бл келісімдер арнайы мемлекетаралы келісімдерді білдіреді. 1980 жылды сонында екі тарапты инвестициялы келісімдер181 болса, 1999 жылды соында 1856 жетті. (1998 жылы ол ойылан 170 келісімні 40 пайызын дамыан елдерді арасындаы келісімін райды).

азастан Республикасы туелсіздік алан сттен инвестицияларды орау туралы екі тарапты келісімдерді жасау процессіне кірді. азастан Республикасы мен АШ арасындаы капиталсалымын зара орау туралы келісім, азастан Республикасы мен Туркия Республикасы арасындаы инвестицияны орау жне азастан Республикасы кіметі мен ытай Халы Республикасы кіметі арасында инвестицияларды зара орау, азастан Республикасы мен литва Республикасы кіметі арасында келісім-шарт жасалды. Кішігірім лдыраудан со халыаралы келісімдер ратификациясы 90 жылды аяында жанжанды. 1995 жылы Украина кіметімен, Испания Корольдігімен, Монголия кіметімен,Венгрия Республикасы кіметімен, Польша Республикасымен, Италия Республикасы кіметімен,Египет Республикасыны Араб кіметінмен, 1996 жылы Иран Республикасыны Ислам кіметімен, Израил Мемлекеті кіметімен, Румыния кіметімен, лыбританияны Солтстік корольдігі кіметімен, Корей Республикасы кіметімен,1997 жылы Чех Республикасымен, Малазия кіметімен, ырыз Республикасы кіметімен, Финляндия Республикасы кіметімен, Грузия кіметімен, 1998 жылы Индия Республикасы кіметімен, Швейцария Федералды Одаымен, Ресей Федерациясы кіметімен, 1999 жылы Бельгия–Люксембург экономикалы Одаымен, 2000 жылы Француз Республикасы кіметімен жне Кувейт Мемлекетімен, 2001 жылы Болгария Республикасы кіметімен келісімдер бекітілді. Осымен атар, азастан Республикасы кіметі збекстан Республикасы кіметі мен азастан Республикасы кіметі арасында инвестицияларды зара орау; азастан Республикасы кіметі жне Сауд Арабиясы корольдігі кіметі арасындаы генералды келісімді бекітті.

Д.К. Лабин екі жаты келісімдер капитал айналымын орау туралы екі жаты келісім-шарт болып аталды. Бірінші орына инвестицияларды олдау, кейін оны орау ойылды. М.Богусловский кез–келген келісімні масаты- олайлы инвестициялы климат ру жолымен зара капитал айналымын жргізуді олдау.

азастан Республикасыны инвестицияларды олдау жне орау туралы келісімдерінде екі режим: олайлы немесе лтты режим жргізіледі. Мысалы, азастан Республикасыны Р инвестициялы задылыын дамытуды шінші сатысыны басты ерекшелігі инвестциялы задылы арнаулы за актілеріні негізгі блогына енгізілгені шетелдік инвестициялар туралы занама тікелей инвестициялар жне баалы ааздар нарыы туралы занама.

азастан Республикасыны «Шетелдік инвестициялар туралы» Заыны жобасы Р кіметіні 2001 жылы 15 азандаы №1322 аулысымен Р Парламенті мжілісіні 2003 жылы 8 атардаы «Инвестициялар туралы» Заына сйкес шетел инвестицияларын ыты реттеу ерекшеліктерін сатап алды. 1-бапта «шетелдік инвестор», «шетелдік зады тла», «шетелдік атысуымен йым» атаулары инвестциялар туралы зада крініс тапан. За жобасыны 9 бабынан шетелдік инспекторларды Р Мемлекеттік органдарды арасындаы даулара атысу ережелері алынып тасталды. «Шетелдік инвестицияларды ыты режиміні ерекшеліктерін за жобасыны мтінінен 10-бабы толы алынып тасталды. Бл бап кшін жойан шетелдік инвестициялар туралы заны 4-бабына сйкес болатын. За жобасыны 23-бабы «тпелі ережелер» атауы мен аталып, бірінші редакцияда 7 пунктен трды. «Инвестициялар туралы» Зада за мерзімді (10 жылдан жоары) келісімдер мен 10 жыла дейін жасалан келісімдерді айырмашылыы крсетілмеді. Жалпы, заны барлы мтінінде «шетелдік инвесторлар» жне «Шетелдік инвестициялар» терминдер олданылмайды. Шетелдік жне лтты инвестициялар ыты режиммен ерекшеленбеген. Кші жойылан шетелдік инвестициялар туралы за мен инвестициялар туралы жаа за ережесін салыстырса, шетелдік инвесторларды ыты мртебесін инвесторларды мртебесінен ерекшелігін байауа болады.Мысалы, мемлекеттік тексеруде жеке меншік жне пайдалану кепілдерін белгілейтін амалдар толы ысартылан.

Инвестициялар туралы за инвестицямен байланысты атынастарды реттейтін нормаларды біріктірді. Оны ішінде Р аумаында инвесторларды ызметін ыты орау кепілдері; табыстарды олдану кепілдері; инвесторларды ытарыны кепілдері. Бастапыда за жобасында кілетті органдарды тексеру жргізуіндегі кепілдер аралды. Мемлекеттік органдар инвесторлар ызметіне баылауды за актілерімен жргізеді. Коммерциялы йымдарды ызметін йымдастыру атынастары бгінгі тада азаматты замен жне арнайы нормативтік актілермен реттеледі, капиталды коммерциялы емес йымдара салумен байланысты оамдар наты зады бекітіле алмады.

Екіншіден, зада инвестицияларды белгілеу жетілдірілуі керек. Капитал ратын жне интеллектуалды инвестициялар инвестциялау туралы заны реттеу саласында ксіпкерлік саласына олданылатын зады тлаларды жарлыыларыны активтеріне енгізіледі деп айтуа болады.

шіншіден, за жобасыны 3 бабындаы «ксіпкерлік ызметіні объектілері» атауы «инвестициялы ызмет объектілері» атауына згертілді, біра мазмны бойынша бл ереже згермеді. Инвестициялар туралы заны 3-бабында инвесторлар инвестициялар ксіпкерлік ызметті кез келген объектілері мен трін, жргізуге ын бар екені айтылан. Алайда, мндай рылым тура болмай бермейді, себеі ксіпкерлік жне инвестициялы ызмет азмны жаынан сйкес келе бермейді. Бл бапты мазмнын талдау ксіпкерлік ызметтен баса зге ызмет трлері жнінде сз болатынын білуге болады.

Тртіншіден, зада кшін жойан шетелдік инвестициялар мен тікелей инвестициялар бойынша алыптасатын атынастар инвестициялы атынастарды барлыын амтымайды. Заны бл бабында инвестициялы атынастарды андай трлері осы заны актілерімен реттелетіні тсініксіз болып алан.

Бесіншіден, инвестициялар туралы заны 9 бабымен белгіленген инвестициялы дауларды тобы айтылан: инвестициялы даулар (инвесторлар мен инвесторды инвестициялы ызметімен байланысты мемлекеттік органдар арасындаы даулар) жне инвестициялы дау санатына жатпайтын даулар. Талданан бапты мазмнынан инвесторлар мен мемлекеттік органдар арасындаы даулар инвестициялы дауа жататынын, алан инвесторды даулар инвестициялы болып табылмайды жне Р занамасына сйкес шешіледі. Шетелдік инвесторларды инвестициялы дауларына атысты ешандай крсетілмеген.

орытындысында, лтты инвесторларды ыты мртебесін шетелдік инвесторлар дегейіне жеткізу шін, шетелдік инвесторларды ыты мртебесі лтты инвесторларды ытас мртебесіне теелген. Сйкесінше, республикада инвестициялы ызмет жргізу шін те жадайлар жасауда ешкім тпайды. лтты инвесторлар ыты мртебесі згермегендіктен, шетелдік инвесторлар оларды ыты ережесі нашарлаандытан республикада инвестициялы ызмет жргізу шін те жадай жасалмаан.

Жалпы аталан згерістер мен толытырулар инвесторлар тарапынан инвестициялы преференциялар беру туралы келісімдерді шарттарын сатауды амтамасыз етуге баытталды. Бір жаынан, инвесторлар шін жаа кімшілік тосауылдар ойыланы таданыс тудырса, екінші жаынан за шыарушыны инвестициялы атынастарды реттеуге мтылысын олдамаса болмайды. Осы за актісіні абылдануымен проблемаларды шаын блігі ктерілгенін инвестциялар туралы за одан рі жетілдірілуі керектігін атап айту керек.

Осы мерзімді шетелдік жне лтты инвесторларды те ммкіндіктеріні сатысы деп крсетуге болады. Бл жадайда траты экономикалы дамуды жалпы мемлекеттік мдделер мен лтты мдделерді оптимальді йлесуінсіз амтамасыз ету ммкін еместігін мытпау керек. Шетелдік жне лтты инвестицияларды ыты режиміні зады бекітілуін сатау иын болады.

Жаа занан шетелдік инвестициялара арналан нормаларды толы алып тасталуына арамай, оларды реттеудегі жекелеген ерекшеліктер шетелдік инвесторлармен келісім мерзіміні аяталуына дейін алып ояды. Шетелдік жне лтты инвестицияларды толы тедігі туралы лі айтуа ерте, біра бірыай ыты режим шін за негіздері кірістірілген. Осы кезеде инвестиция туралы за ядро болып табылатын толы алыптасты.

Инвестициялы занаманы за саласы ретінде алыптасуы ы жйесіні жадайына сзсіз сер етеді. Занаманы жаа саласыны пайда болуы ы жйесінде рылымды айта рулара алып келеді. Одан рі дамуы ыты жаа институттары мен салаларыны рылуына сер етеді.