Лизинг операциясыны техникасы (2 схема).

 

 

 

4 6

 

 

1) Банк пен лизинг компаниясы арасында несиелі келісім шарт жасалып, несие беріледі;

2) Лизинг компаниясы алан несиені рал-жабды шін жабдытауа тленеді.

3) Жабдытаушы лизинг компаниясына рал-жабдыын сатады.

4) Лизинг компаниясы мен лизинг алушы ксіпорын лизингтік келісім шарт жасалады;

5) Жабдытаушы рал-жабдыпен жабдытайды;

6) Лизинг алушы ксіпорын пайдалананы шін лизингтік тлемдер жргізеді;

7) Лизинг компаниясы несие беруші банкке несие шін тлемдерін тлейді.

Мндай лизингтік тлемдерді жалпы сомасыны есебі тмендегідей формуламен есептеледі:

 

ЛТ=АА+НТ+КТ+Т+С

 

мндаы,

ЛТ – лизингтік тлемдерді жалпы сомасы;

АА – аымдаы жылдаы аммортизациялы аударымдар сомасы;

НТ – лизинг берушіні несиелік ресурстары пайдалананы шін тлемі;

КТ – лизингтік келісім шарт бойынша млікті берген шін лизинг берушіге комиссионды тлем;

С – лизинг берушіні крсеткен ызметі шін лизинг алушыны тлейтін осылан на салынатын салы.

Аммортизациялы аударымдар (АА) соммасыны формуласы:

 

Б х На

АА =

 

мндаы,

Б – млікті балансты ны;

На – амортизациялау нормасы, (%).

 

Несиелік ресур шін (НТ) формуласы:

 

НР х Нс

НТ =

мндаы,

НР – лизинг берушіні пайдаланан несиелік ресурсыны шамасы;

Нс – несие шін сыйаы млшері;

 

 

Несиелік ресурс (НР) шамасыны аныталу формасы:

 

б - а

НР =

мндаы,

б – млікті жыл басындаы ны;

а – млікті жыл аяындаы ны.

Комиссионды тлемні (КТ) млшеріні формуласы

 

НР х с

КТ =

мндаы,

с – комиссионды сыйаы млшері.

 

Банкті осымша крсеткен ызметтер шін тлемдер (Т) есебі:

 

Т = Ші+Ш+Шж+Шб

 

мндаы,

Ші – банк жмыскерлеріні іс сапар шыыстары;

Ш – крсетілген ызмет шін шыыстар;

Шж – банкті жармасына кеткен шыыстар;

Шб – баса да шыыстар.

 

Лизингті артышылытары мен кемшіліктері. Лизингті кеінен таралуыны басты себебі – оны арапайым ссудаларды мынадай артышылытарыны болуына байланысты:

· Лизинг кмегімен кепілге беретін млкі жо, сол себепті са ксіпорындарды несиелеуге болады. Мынандай жол арылы жзеге асады: лизингтік ммле жасалан мерзімі бойынша, лизинг объектісі лизингке берушіні меншігінде алып лизинг алушы банкрота шыраан жадайда несиелік туекел деген болмайды

· Лизинг 100 % -а дейін несиелеуді сынады, яни ксіпорына ыса мерзім ішінде зіні меншікті капиталын жмсамай-а жаа рал-жабдыты пайдалана отырып, нерксіптік нім шыаруа жне пайда табуа ммкіндік береді;

· Ксіпорына млікті ссудаа сатып аланнан кейін лизинг бойынша алан олайлы, себебі бл жерде млік кепіл ретінде болады:

· рал-жабдыты лизинг берушіні меншігінде болатындыына байланысты, німні нына лизингтік тлемдер ана осылып, млікке салынатын салыты жала берушіні зі тлейді. Сйтіп, лизинг алушы салыты жеілдіктер алады.;

· Несие берушіні кзарасымен араанда, несиенін масаты пайдаланушыны ешандай да адаалау болмайды.

Лизинг операциялары тн кемшіліктер мыналар:

· жала алушы рал-жабдыты алды ныны жоарлауына (сіресе инфляциядан) ештее тпайды.

· йымдастыруды крделілігі;

· Лизинг ны ссудаа араанда жоары, бірата ескірген рал жабдытан туындайтын туекелді лизинг берушіні басында болатынын мытпау ажет, сондытан да ол осындай шыынны орынын толтыру шін комиссияны кбірек алуа тырысады.

Лизингтік ммілелер.Лизинг ммілелері азастан Республикасыны Азаматты Кодексіні 565 б арастырылан. Лизинг – бл йымдастырылуы біршама крделі операция. Кптеген ммілелерде кемінде ш мміле жасалады: 1) лизинг беруші мен лизинг алушы арасында; 2) лизинг беруші мен жабдытаушы арасында; 3) лизинг алушы мен банк арасында[1].

детте, ммілеге келу алдында клиентті толы аржылы талдаудан ткізеді. Лизингте е маыздысы, контагентін соныда рал-жабдыты алды ныны алуы. Ол шін рал-жабдыты алды ныны сатандыру жйесі болуы тиіс. Лизингті алушы зіні аражаты есебінен лизинг затын р трлі туекел жадайлардан (рттен, рлытан жне т.б.) сатандыру полюсіні кулндырылан кшірмесін береді.

Іс жргізуде кез келген лизингтік ммілі мынадай элементтерді амтуа тиіс объектісі; жадау мерзімі; лизингке алу мерзімі лизингке берушіні меншіктік ыы туекелдер жауапкершілік техникалы кепілхат; рал-жабдытарды пайдалану; кту, жндеу жне жаарту; зиян; олайсыз жадайлар сатандыру лизингтік тлемдер комиссиялар; тлемді кешіргені шін пения, сатып алу ммкіндігі даулар мен арбитраждарды алыпа келтіру; кешіктіру шарты; ажетті апаратты беру міндеттемесі; тараптарды олдары орналасан жері осымша сипаттама; алды нын кепілдеу; банктерді кепілдемесі .

Лизинг берушілерге лизингтік тлемдерді айтатындыына кепілдеме беру, лизинг жобаларына атысушылар арасында туекелді блу арылы р трлі кепіл заттарын, айталы німділігі жоары баалы ааздарын беру жне сатандыру жолымен , кей жадайларда мемлекетті кепілдемесімен жзеге асырылады.

Факторинг. Факторинг аржы лизингі сияты банктік ызметте олданылатын ммілені жне коммерциялы банктерді е кп таралан делдалды ызметті бір трі болып табылады. Факторинг ммілесіні трі англо-саксонды елдерде е алаш рет пайда болды. Факторинг алашы кезде Х1Х ая кезінде 1889 ж Англияда жне кейіннен АШ-та е алаш рет олданылды.

азіргі тада факторинг нерксібі жаынан дамыан Баыс Еуропа елдеріні банктік ызметтерінде ке тараан жне азастанны банктік ызметінде лкен олданыса ие.

Батыс елдерінде факторинг операцияларын арнайы мамандырылан корпарациялар жзеге асырылады жне банктік операцияларды е танымал трі болып танылады. Факторинг операцияларын бгінгі клемі (ішкі жне хыаралык фкторингті осанда) мынадай :Еуропа 56 %, Америкада – 30 %, Азия жне Тыны мхит жаалауындаы елдерде – 13 % жне Африкада 1%.

Шетел факторингі - бл сас жне компаниялар шін аржыландыру кзіне сілтейтін ыса жолды білдіреді.

Факторинг сатушыларды сатып алушылара сатылан тауары шін уаытын кешіктіріп тлеуге беретін тауар нысанындаы жне ашы шот трінде рсімделетін коммерциялы несиені болуын сипаттайды.

Факторинг клиентті айналым капиталын несиелеумен штасатын, сауда – комиссионды операцияларды бір трі. Бл жерде факторинг компания клиентті шотын 90 % дейін тлеу шартымен сатып алады.

Факторинг - бл тауарларды немесе ызметтерді жабдытаушыдан тлем жаттарын сатып алуды білдіреді. Факторингті масаты – кез келген несиелік операцияларды ажырамас блігі болып табылатын туекелді алпына келтіру. Нары экономикасы дамыан елдерде тлемдерді саталу мерзіміне басты кіл аударылады. Факторинг компаниялар мен банктерді фактор блімдеріні ызметі жабдытаушылар мен сатып алушылар арасындаы атынастардаы туекелдер мен тлемдер мерзіміне байланысты мселелерді шешуге баытталады.

Факторинг – жабдытаушы – клиентті жабдыталан тауары мен крсеткен ызметтері шін тленбеген тлем талабын (шот – фактурасын) банкке сатумен байланысты комиссионды – делдалды операция. Сонымен атар азастанны банк жне банктік ызмет туралы заыны 3 бабына сйкес – банктік ызмет атарына факторинг операциялары жатады.

Нары экономикасы дамыан елдерде факторинг компанияларды кбіне еншілес фирмалары ірі банктермен бірігіп жмыс жасайды.

Факторинг операцияларына ш тарап атысады:

1. Факторингтік компания (банкті факторинг блімі) - здеріні клиенттеріні шот – фактураны сатып алатын арнайы мекеме.

2. Клиент (тауарды жабдытаушы, несие беруші) – факторинг компанияисымен келісім - шарт жасасуды нерксіптік немесе сауда фирмасы.

3. Ксіпорын (арыз алушы) – тауарды сатып алушы фирма .

Факторинг ммілесін йымдастыру 3 схемада крсетілген [1].

 

Факторинг ммілесі жзеге асырудан брын толы талдау жмысы жргізілген. Ксіпорыннан тапсырыс аланнан со факторинг компания немесе банкті фактор блімі бірінші – екінші апта ішінде клиентті экономикалы жне аржылы жадайын зерттейді.

 

 

Факторинг йымдастыру сызбасы (3 схема)

Факторинг компания (банкті факторинг блімі)

німді тлеу жа заттарды тлеу

 

 

Тлем жаттарын Тлем абілетін (несиелік

сатып – алу абілетін талдау)

 

Жабдытаушы Тауарды жабдытау Сатып алушы

 

Егерде ксіпорын факторинг компаниясы немесе банкті фактор бліміні клиенті бола алан жадайда, ол факторинг компаниясына сатып алушыа жіберілген барлы шот – фактураны тапсырады. рбір жат бойынша клиент тлеуге келісім алуа тиіс. Факторинг компаниясы барлы шот – фактурамен таныса отырып, сатып алушыны тлем абілетін анытайды. Факторинг компаниясы тлемні уаыты жеткен кезде немесе мерзімінен брын тлей алады.

лемдік тжірибеде факторинг ызметіні ны мынадай екі элементтен трады: оан берілген жаттарды мерзімінен брын тлеу барысында алынатын комиссия жне пайыз. Комиссия шот – фактура соммасы да сіп отырады. Факторинг ережесі бойынша несие шін тленетін пайыз млшерлемесі аша нарыындаы (ыса мерзімге несиелер нарыы) млшерлемеден 1 – 2 % - дай жоары болып келеді.

Факторинг операцияларыны жзеге асырылуы негізіне факторинг туралы мміле жатады. Онда факторинг операцияларыны тмендегідей жасалу шарттары кзделеді: тлем талабыны мліметтері, факторинг операциясы бойынша сомадан тлейтін сомма, теу сый аысыны млшері, факторинг ммілесін бзу жадайлары жне тараптарын ойлары бойынша басада ммлілер.

Сонымен атар, онда талаптарыны здеріне алан міндеттемелерін орындамай алмаан жадайлардаы жауапкершіліктерді арастырылады. Ондай жадайларда тараптар біріні алдында жауап беруге тиіс. Факторинг блімі зіне алан міндеттемесін орындай алмаан жадайда, оны рушыдан банк материялды жауапта болып табылады.

Факторингті екі трі болады: ауымды (конвенционды) жне шектеулі (конфеденциалды). Тарихта оны ауымды трі бірінші пайда болан. азіргі жадайда бл – бухгалтерлік есеп, жабдытаушылар жне сатып алушылармен есеп айырысу, несиені сатандыру жне т.б. амтитын клиенттерге аржылы ызымет крсетуді мбебап жйесін сипаттайды. Клиентті мндаы ызметі тек ана ндіру болып табылады. Бл жйе клиент – ксіпорына ндіріспен німдерді сату шыындарын ысартады. зіні мні жаынан факторингті бл трі жнелтілген тауарлара берілетін несиені білдіреді.

Факторинг операциясы, бгінгі тада, отанды аша нарыында дами алмай отыр. Факторингті енгізу сынаы, негізінен, 1988 жылы КСРО нерксіп рылыс банкімен жзеге асырылып, кейіннен згеде коммерциялы банктер факторинг операцияларын орындай бастады. Сйтіп 90 жылдарды басындаы тлем дадарысы факторинг ызыметіні банктер шін тиімділігін айындап, нтежесінде отанды банктеріміз кні бгінге дейін операциялара салыртты танытуды.

Факторингті бірегей ыты негізін ру шін 1988 жылы халыаралы факторинг туралы конвенция бекітіген. Халыаралы факторинг туралы кез – келген мміле тменде берілгендерді кемінде екеуін амтуа тиіс:

· Аванс жне несие беру жолымен жабдытаушыны аржыландыру;

· Тлем талаптарына жататын жабдытаушыны шоттарын бухгалтерлік жаынан деу;

· Борышордан ашалай аржы алу;

· Жабдытаушыларды оларды борышорларыны тлем абілетсіздігі жадайынан орау.

Факторинг операциялары. Факторинг операцияларыбанктер жне арнайы йымдары арылы жзеге асырылады. Ол шін банктерде арнайы блімдер ашылуа тиіс. Факторингтік операциялар трлері 4 – ші схемада крсетіледі.

Факторингтік операцияларды тмендегілер бойынша жасалмайтын ескере отыру ажет:

· Жеке тлаларын арызды міндеттемемелері бойынша;

· Бюджеттік мекемелерді ойылатын талаптары бойынша;

· Банктік несиелеуден алынып тастаудан немесе тлем абілеттіліксіз деп таныан ксіпорындар мен йымдарын міндеттемелер бойынша.

· Ксіпорындарды филиалдары немесе блімшелерді міндеттеме бойынша

Факторинг, негізінен, жабдытаушы мен сатып алушыны арасындаы атынасты сипаттайды, себебі ол жабдытаушыны аржылы жадайына, сондай а оны сатып алушыларыны тлем абілеттеріне здіксіз баылауды білдіреді.

 

Факторингтік операциялар (Схема 4)

арыз бойынша талаптарды алдын ала тлеу

	Несиелік туекелден сатандыру		Жабдытанушы-ны есебін йымдастыру

Факторингті ашы жне жабы трлері болады. Ашы факторингке берешекке, ммілеге факторинг бліміні атысатындыы туралы алдын ала хабардар етеді. Жабы факторингке берешекке факторингтік келісім щартты болуы туралы айтып жеткізеді.

Форфейтинг. Форфейтинг пен факторинг операциялары зара сас болып келеді. Біра форфейтингті факторингтен айырмашылыы - форфейтинг сатан тауарлар мен ызметтерге деген ытары айта сату арылы ашалай аражаттарды арыза алумен байланысты бір рет жасалатын операцияны білдіреді. Сондай-а экспортерді форфейтингтік ызметі орта мерзімді немесе за мерзімді несиелеумен байланысты болса, ал форфейтингке несие беру мерзімі не бары 6 айды райды.

Форфейтинг сзі француз тілінде “ a forfait”, аударанда “ытан бас тарту” дегенді білдіреді. Форейтинг тауарды жабдытау немесе ызметтерді крсету барысында пайда болатын жне алдаы уаыттарда телуге тиісті міндеттемелерді сатып алуды білдіру шін пайдаланылатын термин.

Форфейтинг ызметі халыаралы сауданы орта мерзімде аржыландыруды балама тсілдеріне жатады.

Форфейтинг - бл форфейторды, яни коммерциялы банкті немесе арнайы компанияны экспортера импортерді тлеуге тиісті тлем талабын сатып алуы.

Форфейтинг ммілесі бойынша, алдымен экспортер зіні тауарын несиеге алушыны импортерді іздейді. Ал импортер болса, оан жай немесе аударма векселін, яни арызды міндеттемесін жазып беруі тиіс. Егер вексель берушіні беделді немесе аржылы жадайы жасы болса, онда вексельге кепіл беру талап етілмеуі ммкін, дегенменде импортер аудармалы векселі бойынша авальшыны (тлеуге кепіл беруші тла) табады. Осы жерде басты мн берілетін мыналар: банк несиесіні сомасы мен мерзімі, сатып алушыны тлем абілеттігі , аваль берушіні аржылы жадайы.

Форфейтинг ммілесінде 3 атысушы болады:

· Экспортер, яни тауарды орта мерзімді несиеге беруші;

· Импортер, яни тауарды несиеге алушы;

· Форфейтор, яни мміле аржыландырушы банк немесе арнай йым.

Форфейтор ммілесі 5 схемада берілген.

Форфейтор ммілесіні техникасы (5 схема)

Импортер

Экспортер

1

4 5

	Форфейтор - банк

ммілеге сатысушылар арасында келісім—шарт жасалады:

1) тауарларды несиеге береді;

2) аудармалы вексельді (5-6 жыла) жасап береді;

3) аудармалы вексельді айта сатады;

4) аудармалы вексельді айта сатады: аудармалы вексельді есепке алып, оны 70 %-дай млшерінде банк ссуда береді;

5) мерзімі жеткенде тлеуге сынылады;

6) вексель бойынша міндеттемесін тейді.

Форфейтинг ммілесі бірнеше кезенен трады. 1-ші кезеде мміле дайындалады. Бл кезеде экспортер,форфейтор-банкі немесе импортер ммілені бастаушылар болады. Экспортер шін кепілдемеге атысты форфейторды талабын білу маызды.Сонымен бірге осы кезеде форфейтор экспортерді тінішін арайды. Екінші кезеде, болатын мміле туралы апараттар жинастырады. Содан кейін барып, форфейтор – банк несиелік талдау жргізеді.Келесі кезеде экспортер вексельді алады жне оан авальды беруін, яни 3-ші бір тланы кепіл беруін талап етеді.

Форфейтинг механизімін мынандай 2 мміле трінде пайдаланылады:

1) аржы ммілесінде – орта мерзімді аржы міндеттемесін тез арада іске асыру масатында.

2) Экспортты мміле бойынша – шетелдік сатып алушыа несиеге тауар бергені шін экспортера олма-ол ашада тсім тсуге ыпал ету масатында .

Форфейтинг ммілесіні мерзімі 180 кннен 5 жыла дейі аралыты райды, кей жадайларда – 7 жыл.

Экспортер шін форфейтингті мынандай артышылытары бар:

· Вексельді-форфейтор – банк сатып аланнан кейін , экспортер валюта бойынша туекелге бармайды, яни бл туекелді банкті зі кешіктіреді;

· Уаытын кешіктіріп тлеуге берген операцияны олма-ол акшамен жасалатын операцияа айналуына орай , экспортерді тімділігі тез арада жасарады, яни экспортер тауарды жнелткеннен кейін бірден банктен аражат алады;

· Пайыз млшерлемесіне байланысты да туекел болмайды, себебі форфейтингтік аржыландыру траты пайыз млшерлемесі негізінде жзеге асырылады;

· жаттауды арапайымдылыы жне оны рсімдеуді жылдамдылыы;

· Форфейтор-банк несиелеу операциясына араанда те жоары табыс табады.

Форфейтинг екінші дниежзілік соыстан кейін Еуропа елдерінде алаш пайда болан. азіргі кезде форфейтинг операциясы бойынша бірінші орынды Швецраия алады жне ол осы операцияны бастаушыларды бірегейі болып табылады. Ал, бізді елімізде бл операция маыздыболанмен, дамымай отыр, оны себебі вексель айналысыны дрыс жола ойылмауымен байланысты жне т.с.с.

Форфейтингтеуге детте, сауда тратталары (аударма векселі) немесе жай вексельдер абылданады.

Форфейтингтнгі дисконт млшерлемесіні рамдас элементтерінене мыналар жатады:

· Еуровалюталар нарыындаы несиені ны (ЛИБОР – Лондонды банкаралы пайыз млшерлемесі);

· Импортер еліні туекел ны жне валютаны аударуа байланысты туекел ны 0,5 – тен 6% - а дейін жылды млшерінде аутиды;

· Несиені басаруа атысты форфейторды шыындары )0,5 % - а дейін жылды);

· Міндеттеме шін алынатын комиссия (1 – 1,5 % жылды)

 

Пысытау сауалдары:

1. Сыртыэкономикалы ммілені тсінігі жне ерекшелілігіі

2. Мміле, шарт жне контракт ымдарыны араатынасы

3. Сыртыэкономикалы ммілені жаа трлері

 

Тарау