Халыаралы есеп айырысу атынастарыны тсінігі мен мазмны.

 

азіргі тадаы нарыты атынастарды мнісі артып, мемлекетті саясатына лкен ыпал тигезетін боландытан, халыаралы есеп айырысу мселесі зекті болып отыр. Сырты экономикалы байланыстарды дамуы, тауар ндіруді интернационализациялануы халыаралы есеп айырысу атынастарынсыз ммкін емес.

Алашында, сырты саудаа КСРО- монополиясы кезінде есеп айырысу атынастары жоспар бойынша жзеге асырылатын сырты саудадаы ашалай есеп айырысу ретінде саналан болатын. Социалистік жне капиталистік мемлекеттер шін жеке саналатын есеп айырысу атынастары танылан. Социалистік мемлекеттер тарапынан детте есеп айырысу – клирингтік жйе бойынша, яни сырты сауда йымдары арасындаы тлемдерді ескермей, кілді банктерді зара есебі негізінде жзеге асырылды.

Капиталистік фирмалармен есеп айырысуды негізгі нысаны болып – жатты аккредитив табылады.

Бгінгі тада халыаралы есеп айырысулар сыртыэкономикалы ммілелерде кптеп орын алуда. Халыаралы есеп айырысу мнісі – ол кешенді жне шетел элементімен крделенген азаматты-ыты ммілелердегі тлемдерді жзеге асыру ыты атынастарын амтитын ым. Бл ыма, сондай-а, ыты атынастар атысушыларыны тізімі мен рекет ету баытына сйкес валюта-аржылы, несиелік, ашалай міндеттемелер кіруі ммкін.

Халыаралы есеп айырысу ыты атынастарыны атысушылар тізімі тек сатушы жне сатып алушымен шектеліп оймайды. Халыаралы есеп айырысуды жзеге асыру барысында басты рольдерді бірін банктер атарады.

Банктерді негізгі баытымен байланысты оларды азаматты-ыты атынастарда жмыс істеуі з ерекшеліктеріне ие.

Кптеген мемлекеттерді занамаларында, соны ішінде азастан Республикасында арнайы банк ызметін реттеу арастырылан.

Халыаралы жеке ы аясында арастырылан халыаралы есеп айырысулар коллизиялы мселелерді арастырылуын кздейді. Халыаралы есеп айырысу ртрлі лттаы немесе ртрлі мемлекеттерді территорияларында орналасан зады жне жеке тлалармен жзеге асырылатынын ескере отырып, халыаралы шарта сйкес тараптарды есеп айырысуын ыты реттеу мселесі зекті болып табылады. Осыан орай айта кететін жайт, халыаралы есеп айырысу зіндік сипата ие немесе сырты экономикалы шартты блімі бола алады. Екі жадайда да ммілені серіктестерді мдделерін амтамасыз ететін ыты реттеуді тадаан жн.

Есеп айырысу шарттарыны мазмнын ашатын мселелер шебері ауымды болып келеді.

Сыртыэкономикалы мміледе тлем шарттары келесідей элементтерді амтиды:

· баа валютасы

· тлем валютасы

· тлем жері

· валюталы ескертпелер

· есеп айырысу нысаны

· тлем тртібі

· тлем арызы кезіндегі санкциялар

Аталан барлы элементтер есеп айырысуды орындауды белгілі жатарын сипаттайды. Сыртыэкономикалы мміле тараптарыны райсысы есеп айырысу атынастары мен тлем шартыны реттеу нсауын сынуа ылы. Тлем раушы элементтеріні барлыын бір ыты жйеге баындыруа болады; немесе бл сраа дифференциалды трде арауа болады: есеп айырысуды нысанын бір ыты реттеуге баындыру (мысалы, халыаралы сауда палатасыны бірыай жаты - Ережелер жинаына кодификацияланан халыаралы-ыты дет-рыптармен реттелетін есеп айырысу нысаны ретінде – жатты аккредитивті тадай отырып), ал мерзімді ткізіп алу немесе арызы шін жауапкершілікті баса ыты реттеуге (мысалы, арыз алушыны мемлекетіні ыы бойынша).

Кбінесе халыаралы есеп айырысулар типтік келісімдер негізінде жзеге асырылады (серіктестерді здері немесе осындай жадайдаы баса атысушылармен жасалынан келісімдер).

Г.Ю.Федосееваны «Халыаралы жеке ы» оулыында халыаралы есеп-айырысуларда негізгі 3 нысан абылданан делінген. Олар:

1. аккредитив

2. тауарлы жаттарды инкассосы

3. банктік аударылымдар

Алайда, А.С.Скаридовті пікірінше:

1. аккредитив

2. инкассо операциялары

3. вексель.

Тжірибеде есеп айырысуды баса да нысандары бар, мысалы: есеп айырысуды телеграф немесе пошталы аударылымдар арылы жзеге асыру. Алайда жоарыда аталан 3 нысан екі тарапа да (экспортер жне импортер) е олайлы болып табылады жне коммерциялы туекел дегейін азайтуа ммкіндік береді.

Е кп тараан есеп айырысуды трі – инкассолы тапсырыстар жне жатты аккредитивтер. Бл жерде тлемге берілетін жаттар аккредитив, чек немесе вексель трінде болуы ммкін. Осындаы ескерілетін жайт: тлемдік жат тсінігіні квалификациясы мен мазмны р мемлекетті занамасында ерекшеліктерге ие. Халыаралы есеп айырысуды жзеге асыруда чек, вексель немесе аккредитивті олданылуыны бірыай реттеуі жо.

Квалификацияларды даулы мселесі, яни тсініктерді мазмныны ерекшеліктері, бл тсініктерді халыаралы жаттарда бекітілу арылы шешіледі. Тлем жаттарыны трлері «автономиялы» квалификацияа ие боландытан, тараптар шарта сйкес халыаралы жата сілтеме жасай алады.