Халыаралы уе тасымалы
Халыаралы уе тасымалы дегеніміз- уе кемесі онатын кем дегенде бір пункт баса мемлекетті аумаында орналасуы. Жолаушылар мен жктерді уе арылы тасымалдау 1929 жылы абылданан халыаралы уе тасымалы туралы Варшава Конвенциясымен реттеледі. 1933 жылы бл конвенция Гаага хаттамасымен толытырылады. Конвенцияа 100- ден астам мемлекет атысады. Олар сйкесінше Гаага хаттамасын да ратификациялады. Конвенцияда уе тасымалдау жаттарына ойылатын талаптар, тасымалдану кезінде жіберушіні жкті иелену ыы, белгіленген жерде жкті беру жне жк иеленуші мен жолаушылар алдындаы тасымалдаушыны жауапкершілігі туралы маызды мселелер амтылады. Варшава конвенциясы уе тасымалына атысты барлы жадайларды анытамайды. уе тасымалы кезінде жіберуші пункті мен абылдау пункті бір мемлекетте орналасса, біра уе кемесі осы конвенцияа атыспайтын баса мемелекетті аумаында аялдаса конвенцияны кші бл мемлекеттерге де таралады. Варшава конвенциясы бойынша тасымалдаушыны жауапкершілігі шектеулі. Яни, 1 кг салма шін 250 франкпен белгіленген. Жеткізілген жкті толы саталуыны амтамасыз етілуіне байланысты жкті абылдап алан кннен бастап 14 кн ішінде сота арыз беріледі. Ол мерзім тіп кеткен жадайда талапкер сота шаымдану ыынан айырылады. Тасымалдаушы келесідей жадайларда келтірілген зиян шін жауапкершілікке тартылады: жолаушыны лімі немесе кез келген дене жараатын алса, егер зиян келтіретін ттенше жадай уе кемесіні бортында немесе отырызу, тсіру операцияларын жргізу кезінде болса, тіркелген олжгіні, жкті блінуі, жоалуы не кем шыуы жадайларында, сонымен атар зиян уе тасымалдауын жзеге асыру барысында орын алан болса, тасымалдаушы зиянны алдын алу шін барлы амал- шараларды олданан немесе ондай шараларды олдану ммкін емес боландыын длелдесе, жауапкершіліктен босатылады. Варшава конвенциясы зиян келтірілген жадайда зиян орнын толтыру млшерін жне жолаушылар лімі болан жадайда жауапкершілікке тартылатын тлалар туралы мліметтерді амтымаандытан р мемлекетті соты лтты занамалара немесе алыптасан тжірибеге сйене отырып аталан мселелерді шешеді. Мндай мселелер сот еліні заы бойынша, тасымалдаушыны заымен немесе тасымалдау шарты бекітілген елді заымен шешілуі ммкін. [18]
уе кеістiгi баыланатын уе кеiстiгiне жне баыланбайтын уе кеiстiгiне блiнедi.
- Баыланатын уе кеiстiгi деп радиолокациялы ралдармен баыланатын кеiстiк тсiнiледi, онда аэронавигациялы йымдар тарапынан шуа тiкелей басару амтамасыз етiледi;
- Баыланбайтын уе кеiстiгi деп радиолокациялы ралдармен баыланбайтын кеiстiк тсiнiледi.
Баыланатын уе кеiстiгiнде уе озалысына ызмет крсету диспетчерлiк жне шу-апаратты болуы ммкiн.
Баыланбайтын уе кеiстiгiнде уе озалысына ызмет крсету диспетчерлiк, шу-апаратты жне консультациялы болуы ммкiн. Бдан баса, авариялы жадайлар туындаан кезде, уе озалысына авариялы ызмет крсетiлуi ытимал.[19]
Халыаралы уе тасымалы саласындаы халыаралы йымдар.
Халыаралы уе тасымалы саласындаы мбебап халыаралы йым – Халыаралы Азаматты Авиация йымы (ИКАО).Біріккен лттарйымыны мамандандырылан органы болып табылады. 1944 жылы 7 желтосандаы Халыаралы азаматты авиация туралы Чикаго Конвенциясыны абылдануыны нтижесінде 1947 жылы рылан. 190 мемлекет оны мшесі болып табылады. ИКАО халыаралы азаматты авиация ызметіні мселелеріне байланысты халыаралы стандарттар зірлейді. Олар «халыаралы авиациялы регламенттер» деп аталады. Ашы теіз стінен шан жадайдан баса кездері бл регламенттерді міндеттілік сипаты жо. Мемлекеттер зіні лтты занамаларыны тжірибесіне сйеніп немесе баса мемлекеттермен арым- атынас жадайларын ескере отырып ол регламенттерді орындауа немесе бас тартуа ыы бар. Халыаралы Азаматты Авиациялы йымы ызметін келесідей баыттарда жзеге асырады:
· уе кемесін басару (фэронавигация);
· уе тасымалын аржыландыру;
· халыаралы уе ыы;
· халыаралы азаматты авиацияны ызметіне засыз олсушылыпен кресу;
· техникалы кмек крсету;
Халыаралы Азаматты Авиация йымынан баса уе тасымалдау саласында ынтыматастыты жзеге асыратын айматы уе йымдары – Азаматты Авиацияны Еуропалы Конференциясы (ЕКАК), Африканы Азаматты Авиация Комиссиясы (АФКАК), Араб елдеріні азаматты авиация Кеесі (КАКАС).
уе тасымалын реттейтін негізгі халыаралы конвенциялар:
§ Халыаралы уе тасымалдауына байланысты кейбір ережелерді унификациялау туралы Конвенция (1929 ж. Варшава ковенциясы). Бл конвенцияа толытырулар келесідей протоколдармен енгізілген:
1955 ж. Гаага хаттамасы – тасымалдау жаттарын рсімдеуге байланысты жеідіктерді арастырды жне жолаушыларды тасымалдау кезінде тасымалдаушыны шектеулі жауапкершілік млшерін 250000 француз алтын франкіне дейін ктеруді енгізді. Хаттамаа 112 мемлекет атысады. 1963 ж. 1 тамызда зады кшіне енді.
1971 ж. Гватемала хаттамасы – жолаушылара атысты тасымалдаушыны жауапкершілігін 100000 АШ долларына дейін ктерді жне тасымалдау жаттарын рсімдеуді жеілдетуді енгізді. Яни хаттама бойынша жаттар электронды нсадаы мліметтермен ауыстырыла алатындыын белгіледі. Сонымен атар лтты занама негізінде залалды орнын осымша толтыру туралы згеріс енгізді. Алайда бл хаттама тек ана 11 мемелектпен ратификацияланып, зады кшіне енген жо.
1975 ж. Монреаль хаттамасы.
§ Халыаралы азаматты авиация туралы Конвенция (1944 ж. Чикаго конвенциясы) – 26 мемлекет ратификациялааннан кейін 1947 ж. 4 суірде кшіне енді. Конвенция бойынша рбір мемлекет зіні аумаыны стіндегі уе кеістігіне атысты толы жне айырыша ыты иеленеді жне ешбір халыаралы траты рейстер мемлекетті алдын ала келісімінсіз оны аумаыны стіндегі уе кеістігінен шуды жзеге асыра алмайды. Конвенцияны 96- бабында Келісуші мемлекеттерді артышылытары мен шектеулері крсетілген. 44- бабына сйкес Чикаго конвенциясыны басты масаттары: халыаралы азаматты авиацияны ауіпсіз жне жйелі трде дамуын амтамасыз ету, уе кемелерін жргізу жне оларды бейбіт масатта растыру нертабыстарына олдау крсету, уе кемесін жргізу кезінде ауіпсіз шуа ыпал ету, уежайларды жне аэронавигация рылыларыны дамуына ыпал ету, Келісуші мемлекеттер арасында досты атынастар орнату жне Келісуші мемлекеттерге уе тасымалдауымен айналысу шін діл ммкіндіктер сыну.
§ Шарт бойынша тасымалдаушы болып табылмайтын тлалармен жзеге асатын халыаралы уе тасымалына байланысты кейбір ережелерді унификациялау туралы Конвенция (Гвадалахар конвенциясы 1961 ж. абылданды, 1964 ж. зады кшіне енді) Осындай тасымалдаулара Варшава конвенциясында бекітілген шектеулі жауапкершілік аидасын таратады. 72 мемлекет атысушысы болып табылады.
§ шінші тлалара шетелдік уе кемелерімен уеде келтірілген зардаптарын теу туралы Конвенция (1952 ж. Рим конвенциясы). Бл конвенцияны мазмны бойынша уе кемесіні салмаына сйкесінше келтірілген залалды орнын толтыру млшері шектеледі. Жауапкершілікке тартылушы тла ретінде эксплуатант танылады (залал келтірілген стте кемені иеленуші тла). Залал дегеніміз - лім, дене жарааты немесе уе кемесіні ішіндегі млікті блінуіне ыпал ету, сонымен атар уе кемесінен жкті тсіп алуы жатады. 1978 жылы Рим конвенциясын згерту туралы Монреал хаттамасы абылданды. Алайда бл хаттама зады кшіне енген жо.
§ уе кемесіні бортында жасалан ы бзушылытар жне баса да рекеттер туралы Конвенция (1963 ж. Токио конвенциясы).[20]
азастан Республикасыны уе тасымалын реттейтін ішкі занамасы:
Р-ны уе кеiстiгiн пайдалану жне авиация ызметi
туралы 1995 ж. 20 желтосандаы № 2697 азастан Республикасыны Заы (15 тараудан, 101 баптан трады)
4-бап. азастан Республикасыны уе кеiстiгiн пайдалану мен авиация ызметiн реттейтiн задар Р-ны уе кеiстiгiн пайдалану мен авиация ызметi осы Замен, Р-ны зге де нормативтiк ыты актiлерiмен, сондай-а Р атысушы болып табылатын халыаралы конвенциялармен жне шарттармен реттеледi.
Eгep Р бекiткен халыаралы шартта осы Задаыдан згеше ережелер белгiленсе, онда халыаралы шартты ережелерi олданылады.
Бл за бойынша авиацияны 3 трі арастырылады:
1) Мемлекеттік авиация
2) Азаматты авиация
3) Эксперименттік авиация
12-бап. уе озалысына ызмет крсету кезiнде радио алмасуды жргiзу тiлi
азастан Республикасыны аумаында аэронавигациялы йымдар мен азастан Республикасы уе кемелерiнi экипаждары арасындаы радио алмасу мемлекеттiк тiлде жне (немесе) орыс тiлiнде, ал шет мемлекеттер уе кемелерiнi экипаждарымен - орыс немесе аылшын тiлiнде жргiзiледi.
1995 жылы Р Заына сйкес тасымалдаушыны осымша ытары:
Жк жнелтуші, жк иесі немесе жолаушы паспортты, кедендік, санитарлы жне баса да Р-ны уе тасымалдауа байланысты Занамаларындаы талаптарды бзанда;
Жолаушыны уе тасымалы кезiндегi кiл-кйi немесе денсаулы жай-кйi немесе мiнез-лы осы жолаушыны зiнi саулыына немесе уе кемесiнi бортындаы адамдар мен млiктi ауiпсiздiгiне атер тндiрсе, сондай-а баса жолаушылара, ол медициналы орытындылаумен расталуа тиiс, олайсыз жадай жасаса жне оларды арсылыын туызса, тасымалдаушы жолаушыны уеде тасымалдауды бiржаты тртiппен тотатуа ылы;
Жолаушы мен жкті тасымалдану жадайын тмендетпейтін ережелерді абылдауа;
1995 жылы Р Заына сйкес тасымалдаушыны осымша міндеттері:
Жктi, тiркелген тедеме жктi жне жолаушыларды тасымалдаан кезде, жiберiлген жне баратын пункттерi, жiберiлген жк салмаы, жктi тасымалдауды шарттары крсетiлген жк жатын беруге;
Жкті ай уаытта келетіні туралы млімдеуге;
уе тасымалдау жадайлары згергені туралы жк жнелтушіні хабарландыруа жне сол жадайдаы жк туралы срауа;[21]
Жалпы, туелсіздік аланнан бері азастанда тіркелген уекомпанияларыны саны 1150 шамасында болды, ал азіргі кезде Республикамызда 56 уекомпаниясы бар:
§ 6 уекомпания дайы рейстер жасайды;
§ 17 уекомпания чартерлік шуларды орындайды;
§ 27 уекомпания авиациялы-техникалы, санитарлы, ауылшаруашылы жмыстарды орындаумен айналысады;
Осы барлы тасымалдауларды 50%-н Эйр Астана лтты компаниясы жзеге асырады.
• Мемлекеттік тіркеудегі азаматты уе кемелеріні саны 647, соны ішінде 569 ша,78 тікша. 1-3 кластаы 163 ша бар.
• лемде 9439 азаматты уежайлар бар;
• азастанда 25 ірі уежай бар;
Кліктік тасымалдау жаттары:
- Авианакладная(авиажк жаты). Халыаралы уе тасымалдау туралы шарт жне оны талаптары мен жкті тасымалдаушыны абылдауы авианакладноймен куландырылады. Жк жіберуші авианакладнойда толы млімет беруге жне жк абылдап алушыа жеткізу кедендік жне баса да рсімдеулерден туге ажетті осымша жаттарды беруге міндеттенеді.Жк жіберуші аталан жаттардаы мліметтерді ателігі, жетіспеушілігі немесе млдем жотыы шін тасымалдаушыны алдында жауапты.
- Манифест.
- Билет. Жолаушылар тасымалдауын жзеге асыру кезінде олданылатын жат.
- Тедеме жк тбіртегі.
- Жк жаты.