Халыаралы теіз тасымалын материалды-ыты жне коллизиялы-ыты реттеу
Халыаралы тасымалда материалды-ыты жне коллизиялы-ыты нормалары, кптеген халыаралы шарттарда бар. Оларды реттеу пні болып, тасымалдауды жзеге асыран кездегі, тасымалдаушыны міндеттеріні регламентациясынан, ы бекітетін жаттара сынылан талаптарды алдын-ала жазылуынан, авария кезіндегі шыындарды блу тртібінен жне т.б туындайтын мселелер.
Халыаралы тасымалдауды аясындаы материалды реттеуді барлы мселелері арастырылмаанын ескере отырып, кемдікті толтыратын коллизиялы аиданы атап крсету ажет:
Ø Жк жнелту жер заы (жк жне жолаушы)
Ø Жолды баыт заы;
Ø Белгіленген орынны заы;
Ø Жалау заы (lex flagi);
Ø Транзит еліні заы.
Жоарыда келтірілген мысалдардан баса, халыаралы тасымалда, коллизиялы аиданы да атап туге болады, олар: шартта жасасан ел заы (lex loci contractus), сот заы (lex fori), тасымалдаушыны негізгі рекет ету орны (тіркелген орны мен трылыты жері (lex domicilli)).
Халыаралы тасымалдауды жзеге асыран кезде, тараптарды «автономиялы еркі» аидасын олданады, йткені халыаралы тасымалдау шарты, сырты экономикалы ммілені бір трі болып табылады жне кптеген мелекеттерді занамасы бойынша тараптарды келісімімен реттеледі.
Сонымен атар, lex fori (сот еліні заы) атты коллизиялы норманы ерекше атап ту ажет, йткені р трлі ыты атынастарын реттейтін з кезегінде «тару шебері » болып табылады. lex fori олдану тек лтты занамамен немесе мемлекеттерді ы олдану тжірибиесімен ана емес, сонымен атар оны тиісті халыаралы конвенцияларда бекітілуімен жзеге асады. Халыаралы тасымалдау саласындаы рекет ететін коллизиялы аидалар мемлекеттерді лтты занамасында, халыаралы мбебап конвенцияларда жне екі жаты (ауматы) келісімдерде бекітілген.Тиісті коллизиялы норманы тадау кезінде белгіленген «иерархияны» сатау тиіс: халыаралы коллизиялы нормалар лтты нормалардан басым болады. Халыаралы мбебап жне халыаралы ауматы нормалар арасында коллизия пайда болан кезде, ереже бойынша, ауматы норманы пайдасына тадау жасалынады. Алайда бл наты ереже болып табылмайды жне мселені шешкен кезде келесідей факторларды ескеру ажет: жалпы жне арнайы нормаларды бсекелестігі, халыаралы шартты кшіне енуі жне ратификация кні. Соы кезде абылданып жрген халыаралы келісімдерді сараптамасы крсеткендей, мбебап шарттарды коллизиялы нормалары екі жаты келісімшарттардаы коллизиялы нормалара те болып табылады. Бл мбебап жне ауматы нормалар арасындаы коллизияларды жояды.
Е крделі ыты мселелер халыаралы теіз тасымалдауында туындайды.Кейбір аталып кеткен мселелер конвенцияларда материалды –ыты нормалар негізінде задастырылды. Мысал ретінде, 1924 жылы коносамент туралы кейбір ережелерді унификациялау туралы Брюссель конвенциясын келтіруге болады (Гаага ережелері). Бл конвенцияда, кемені жадайын амтамасыз ететін тасымалдаушыны міндеттерін бекітетін материалды нормалары; коносаментті толтыруа байланысты ойылатын талаптар; шыындар туралы хабарламаны жіберуді тртібі; тасымалдаушыны жауапкершіліктен босату негіздері бар. Осы Конвенцияа сйкес, тасымалдаушы, кемені рейсті алдында сйкесінше жабдытап, теізде жзу жадайына келтіру ажет. Жкті абылдап аланнан кейін, тасымалдаушы, кеме капитаны немесе тасымалдаушыны агенті, жк жіберушіні талабымен коносамент беруге міндетті. Коносаментте жкті сырты трі мен жадайы туралы апарат болуы керек.
Кптеген мемлекеттерді задылытарында жкті теіз тасымалдауына ай елді заы олдану керектігін арастыратын коллизиялы нормалар жо. Бл мселелер сот тжірибесімен шешіледі. лыбритания жне Франция соттарында (француз задылыына сйкес) кемені жалдау заы олданылады, ал Германия соттарында млікті абылдаан жерді заы олданылады. Польша еліні заына сйкес тараптарды еркіндік заы олданылады.
Халыаралы теіз тасымалын реттейтін халыаралы занамалар мен ішкі за
Теіз клігі сырты сауда жктерін тасымалдауды негізгі ралы болып табылады. Теіз клігінде оны пайдалануды негізгі екі трі алыптасты:
Трампты кеме атынасы.Ондажк таситын кеме жмыстары траты жзу аудандарымен, жк тиеу мен тсіру кемежайларымен байланысты емес, белгілі бір жк трімен шектелмеген, ал тасымал ны тараптар келісіміне сйкес орнатылады.Сызыты кеме атынасы. Яни, орныты жолаушы жне жк легімен тасымалдау баытында жмыс істеуші жне тарифпен тлеу кестесі бойынша кеме сызытарына бекітілген озалысты тртіпке салуды арастыратын кеме атынасын реттеу трі.
Халыаралы теіз тасымалы чартер жне коносамент бойынша жзеге асады.
азіргі кезде чартерлерді бірнеше трлері бар: рейстік чартер, букингнот, тайм-чартер, димайз-чартер жне т. б. халыаралы теізде жзу саудасында жктерді тасымалдау кезінде тараптарды (кемемен жалданушы жне жалдаушы, тасымалдаушы жне жк иесі) зара арым-атынасын анытайтын трлері бар.
р трлі жктерді тасымалдауды жне баса баыттарды алыптасан ережелеріне сйкес стандартты чартерлерді белгілі трлері пайдаланылады. Халыаралы теізде жзу саудасында детте делген, пталан немесе Балтыты жне халыаралы теіз йымымен (БЖХТ), Халыаралы теіз атынасы палатасымен (ХТП), лыбритания, Жапония, Ресей жне баса елдерді лтты кеме атынасы палаталарымен сынылан чартерлерді типтік трлері олданылады. рине, чартерлерді мазмны елеулі трде ерекшеленеді, біра андай жадай болса да, онда кеме иесі мен кеме жасаушыны есімі; кеме мен жкті аты мен ысаша сипаты; сталиялы уаыт; зіліс уаыты, демередж жне т.с.с. мселелер онда крініс табады. Кейбір чартерлер (мысала, «Ньювой») чартерді толтыру тртібі жнінде толы тсініктерді амтиды. Шын мнінде, барлы чартерлер негізгі (стандартты) блім мен осымшалардан трады. Соысында кемеге тиеу мен жктерді тасымалдауды ерекше шарттары бекітіледі. рбір чартер тріні ысартылан аты бар (мысала, «Дженкон», «Бэрикон», «Блэксивуд»). Ереже бойынша, барлы чартерлер трлі шектеулерді райды. 1938 жылы БЖХТ Мз шектеуі, 1936 жылы БЖХТ-ны Ереуіл туралы арнайы шектеуі, 1938 жылы Соыс жніндегі шектеу, Арбитражды шектеулер кбінесе олданыса ие болып отыр.
Чартерлерді аидалары диспозитивті жне бл атынаста тараптар оларды з білгендерінше згертуге ылы.
Жк шыаруды талап ету ыына ие тланы белгілеу тсілі бойынша коносаменттер атаулы, ордерлі жне сынушы болады. Жктерді теіз арылы тасымалдау кезінде экспортты, каботажды, тура жретін, аралас, сызыты, чартерлі, ызметтік жне жалпы коносаменттер олданылады. з кезегінде тура жретін коносаменттер ш трге блінеді: а) теізде тура жретін коносамент; б) деттегі тура жретін коносамент; в) аралас тасымал коносаменті.
ыты кзарас бойынша, коносамент: а) жкті шамамен нсалан кйде, клемде жне халде боланын, айын кемеде белгіленген орына жеткізілгенін немесе, е болмаанда, жіберу шін кеме иесіні (тасымалдаушы) орауына алынанын растайтын кеме иесіні (тасымалдаушы) ресми квитанциясы болып табылады; б) коносаментке ол оймас брын жзеге асатын шартты наты шарттарын айталайтын тасымалдау шартыны меморандумы болып табылады; в) сатып алушыа тапсырыс жазу жне коносамент беру жолымен басарып йымдастыруа рсат беретін жкке (тауара) тауар басаруды йымдастыратын жат.
Коносаменттерді шыару тртібі мен оларды мазмнына талап ою 1924 жылы коносаменттерге атысты кейбір ережелерді йлестіруге арналан Халыаралы конвенцияда (Гаага Вибси ережелері), 1978 жылы теіз жктерін тасымалдау жніндегі Б Конвенциясы мен лтты за шыарушы актілерде баяндалан.
Егер тасымалдаушы мен оны атынан коносамент беретін зге тла коносаментте жкті сырты кйін крсетпесе, онда жкті сырты кйін жасы деп крсетті деп есептеледі.
Кеме бортына жкті тиеген со, тасымалдаушы жіберушіні талабымен оан «бортты» коносамент береді. Онда жкті белгілі бір кемеде немесе кемелерде орналасандыы, сонымен атар жк тиеген кні немесе кндері осымша крсетілуі ажет. Егер де коносаментте жкті атына, оны негізгі табаларына, орындар немесе ралдар санына, жк клеміне немесе санына атысты малматтар болса жне олара атысты тасымалдаушы немесе оны атынан коносамент беретін зге тла бл малматтарды шын мнінде абылданан жкке сйкес келмейтіндігін білсе немесе болжаса, тасымалдаушы лде зге тла коносаментке ескерту енгізуі керек. Бл ескертуде дрыс емес малмат натылы трде крсетіледі, сонымен оса крсетілген малматтарды саналы трде тексеру ммкіндігіні жотыы немесе болжамдар шін негіздер крсетіледі.
Коносамент жіберушіні немесе алушыны (ордерлі коносамент) немесе сынушыны бйрыымен белгілі алушыны атына (иесі аталан коносамент) берілуі ммкін.
Коносамент келесі ережелерді сатау арылы жіберіледі:
А) иесі аталан коносамент атаулы тапсырыс жазуы арылы немесе талаптан бас тарту шін орнатылан ережелерге сйкес баса трде жіберілуі ммкін;
Б) ордерлі консамент – атаулы немесе бланкты тапсырыс жазуы арылы;
В) сынушыа берілетін коносамент арапайым ола беріп тапсыру арылы берілуі де ммкін.
Жктерді теіз арылы халыаралы тасымалдау шартнегізінде жзеге асады. Жктерді теіз арылы халыаралы тасымалдау шарты бойынша, тасымалдаушы белгіленген кемежайа оан тапсыран немесе жіберуші тапсыратын жкті жеткізуге жне жкті алуа кілетті тлаа беруге міндеттенеді, ал жк жіберуші немесе кемені жалдаушы жк тасымалына белгіленген тлемді (фрахт) тлеуге міндетенеді.
1978 жылы наурызда Гамбургте жктерді теізбен тасымалдау жнінде Б Конвенциясы абылданды. Конвенцияны барлы аидалары аманатты сипата ие. Егер: а) теізбен тасымалдау шартында арастырылан жкті тиеу немесе тсіру кемежайы Конвенцияа мше мемлекеттерді бірінде орналасса, немесе б) теізбен тасымалдау шартында арастырылан жкті тсіруге тадалан кемежайларды бірі шын мнінде жк тсіретін кемежай болса жне сондай кемежай Конвенцияа мше мемлекеттерді бірінде орналасса, немесе в) теізбен тасымалдау шартын растаушы коносамент немесе баса жат шарт Конвенция аидаларымен немесе Конвенцияа атысушы кез келген мемлекетті заымен реттелуі ажет екендігін арастырса, ол екі трлі мемлекет арасында теізбен тасымалдауды барлы шарттарына олданылады.
1978 жылы Конвенцияны аидалары лтты кеме рал–жабдытарынан, тасымалдаушыдан, наты тасымалдаушыдан, жкті жіберушіден, жк алушыдан немесе кез келген зге мдделі тладан туелсіз олданылады.
Конвенцияны І бабына сйкес, теізбен тасымалдау, жк тиеу кезінде кеме жабдытарыны кез келген блігіне ауіпті жне зиянды заттар тскен кезден бастап, жк тсіру кезінде бл заттар кеме жабдытарыны кез келген блігінде болуды тотатан кезге дейінгі уаытты білдіреді. Егер ешандай кеме жабдытары олданылмаса, бл кезе сйкесінше, ауіпті жне зиянды заттар кеме ттынынан ткеннен кейін басталады жне аяталады.
Жалпы аланда, кеме меншіктеуші оиа стінен бастап, кеме бортында оларды теізбен тасымалдауа байланысты ауіпті жне зиянды заттармен келтірген кез келген залала жауапкершілік алады, ал егер оиа тбі бір бірнеше уаиалардан ралса, кеме меншіктеуші мндай оиаларды алашысынан бастап жауапкершілік артады.
Кеме жала алушы егер: а) залал скери немесе асты рекеттерді, ктеріліс немесе апатты былысты нтижесінде боланын; немесе б) залал толыымен шінші жаты залал келтіру ниетімен жзеге асан рекеті немесе ателігімен туындаанын; немесе в) залал объекттер мен баса навигациялы ралдарды тртіппен стауа жауап беретін кіметті немесе баса билік органдарыны ыпсыздыынан не баса засыз рекеттерімен шаырыланын; немесе г) жбірленушіні немесе кез келген баса тланы тиеген заттарды ауіпті жне зиянды сипат жайлы хабар берілмегендігін длелдесе, жауапкершілік алмайды.
Кеме жала алушы келесідегідей есептелген кез келген бір оианы жалпы сомасына атысты зіні жауапкершілігін шектеуге ыы бар: а) 2000 бірліктен аспайтын кеме сыйымдылыына – 10 млн. есеп айырысатын бірлік жне б) крсетілген сомадан асып кететін кеме сыйымдылыына келесі сома осылады: сыйымдылыы рбір бірліктен 2001–ден бастап 50 000 бірлікке дейін –сыйымдылыты р бірлігіне 1500 есеп айырысатын бірліктен, 50 000–нан жоары бірлікке – 360 есеп айырысатын бірліктен. Дегенмен кез келген жадайда бл жалпы сома 100 млн. есеп айырысатын бірліктен аспауы тиіс.
Есеп айырысатын бірлік деп ХВ–да аныталан арнайы шеттен алып пайдалану ыыны бірлігі тсініледі.
ауіпті жне зиянды тауарларды теіз арылы тасымалдауа байланысты залал темаысын амтамасыз ету шін Конвенциямен ауіпті жне зиянды тауарлар жнінде Халыаралы ор ру арастырылды.
Жолаушыларды жне оларды тедеме жктерін халыаралы теіз жолымен тасымалдау 1961 жылы Жолаушыларды теіз жолымен тасымалдау жайлы кейбір ережелерді йлестіру жніндегі Халыаралы конвенциямен, 1974 жылы Жолаушыларды жне оларды тедеме жктерін теіз жолымен тасымалдау жайлы Афина конвенциясымен, 1976 жылы Хаттамамен (осы конвенцияа) жне баса халыаралы шарттармен реттеледі.
1974 жыла Афина конвенциясына сйкес, «тасымал» тсінігі келесі кезедерді амтиды:
а) жолаушы мен оны каюталы жгіне байланысты – жолаушы мен оны каюталы жгі кеме бортында болан уаыт, отырызу жне тсіру кезеі, жолаушы мен оны каюталы жгі су жолымен жаадан кемеге дейін немесе керісінше кемеден жааа дейін жеткізілетін уаыт (егер мндай тасымалды ны билет нына кіргізілсе немесе осы осымша тасымал шін пайдаланылатын кемені тасымалдаушы жолаушыны билігіне тапсырып ойан болса). Біра жолаушыа атысты тасымал оны теіз вокзалында, жаадаы кеме аялдайтын орында немесе кез келген баса кемежай имаратында лде кемежайда болан уаытты амтымайды;
б) каюталы жкке атысты – жолаушы теіз вокзалында, жаадаы кеме аялдайтын орында немесе кез келген баса кемежай имаратында лде кемежайда болан уаыт, егер жк тасымалдаушымен, оны ызметкерімен немесе агентпен абылданып, жолаушыа лі айтарылмаан болса;
в) каюталы жкке кірмейтін баса тедеме жкке атысты – оны тасымалдаушымен, оны ызметкерімен немесе агентпен жаада немесе кеме бортында абылдау стінен бастап, оны тасымалдаушымен, оны ызметкерімен немесе агентпен тсірген стке дейін.
Афина конвенциясыны 3–бабына сйкес, тасымалдаушы жолаушыа дене жарааттарын келтіру нтижесінде келген лімі шін, сонымен атар егер ызмет міндеттерін орындау кезінде тасымалдаушыны, оны ызметкерлері мен агенттеріні кінсі немесе ыпсыздыыны салдарынан тедеме жк жоалып немесе залал келтіріліп заымданса, тасымалдаушы жауап береді. Оианы барысын длелдеу ауыртпалыы талапкерге жктеледі. Жолаушыны денесіне заым келген немесе лім жеткен кезде тасымалдаушыны жауапкершілігі жалпы тасымала атысты еш уаытта 46 666 есеп айырысатын бірліктен аспауы тиіс. Егер істі араушы сот болып жатан елді заына сйкес, залал бл тлемдерді йлесімді жалпы ны крсетілген шектен аспауы керек.
Егер тасымалдаушы жолаушыны кінсі немесе ыпсыздыы оны лімі немесе дене жараатына, лде оны тедеме жгіні заымдануы немесе жоалуына себеп боландыын длелдесе, сот сот еліні за аидаларына сйкес, тасымалдаушыны жауапкершіліктен жартылай не толыымен босатуы ммкін.
Жалпы тасымалдауа байланысты жолаушыа тасымалдаушыны каюталы жкті заымдануы немесе жоалуына жауапкершілігі еш уаытта 833 есеп айырысатын бірліктен аспауы тиіс.
азіргі кезде теіз жолымен тасымалдауды маызды йымдасан трі сызыты кеме атынасы болып табылады. Сызыты сипатты белгісі кеме айналымыны тратылыы болып отыр. Сызыты кеме атынасы негізінен кішкентай топтармен тапсырылатын тауарларды жиі тасымалдаудаы халыаралы сауда ажеттілігін амтамасыз етеді.
Теіз жолыны сызытары ш топа блінеді: а) бір елді кеме стаушысы пайдаланатын біржаты; б) детте екі елді кеме стаушыларына ызмет ететін біріккен немесе аралас; в) сызыты конференциялар шеберінде жмыс істейтін конференциалды.
Сызыты конференциялар жйесін жоары сатыа ктеру масатында 1974 жылы 1 шілдеде Сызыты конференциялар тртібі Кодексі жнінде Конвенция абылданды. Ол саудаа байланысты ажеттіліктерге сай траты жне тиімді сызыты ызметтерді дамытуа кмектесуге, сонымен бірге сызыты кеме атынасы ызметін крсететін жне оларды пайдаланатындарды мдделерін теестіруді амтамасыз етуге шаырылды.
Сызыты конференция кемелерді пайдаланатын екі немесе одан да кп тасымалдаушылардан трады. Олар белгілі баытта немесе келісілген географиялы шектелген баыттара жктерді халыаралы сызыты жолмен тасымалдау бойынша ызмет крсетеді. Тасымалдаушылар сызыты ызмет крсетуге атысты бір немесе орта тарифтік млшер бойынша жне кез келген баса келісілген шаттара сйкес тасымалдауды жзеге асырады.
Конвенцияны 2-бабына сйкес, конференцияа абылданан кез келген кеме жзетін сызы бл конференцияда амтылан тасымалдарда рейстерді жзеге асырып, жктерді абылдау ыына ие.
Конференция ескерту жасааннан кейін осы конференцияны мшесін конференциалды келісімді сатауда жіберген маызды ателігі шін конференция рамынан шыаруа немесе уаытша мшеліктен алып тастай алады. Конференциядан шыарылан кезде жол сызыы оны лесіне тскен жзеге асырылмаан конференцияны аржылы міндеттерін жабуа міндетті; шыарылу кніне дейін жол сызыы конференциалды келісім бойынша жеке аржылы міндеттерінен немесе жк жіберушіге атысты оны андай да бір міндеттерінен босатылмайды.Конференция коммерциялы кзараспен ммкін болатын е тменгі дегейде тарифтік тлемдер орнатады, жне олар кеме иелеріне жасы табыс табуа кмектеседі. Эксплуатациялы шыындар, ереже бойынша, бірттас ретінде арастырылатын тіке жне кері баыттардаы кемелерді айналма рейстері бойынша есептеледі. Тарифтік тлемдер жктер сипатын, жктерді салма пен клем арасындаы зара байланысын, сонымен атар оларды ндылыын есепке алу керек.
Конференциялар дстрлі емес экспорт тауарларына ынталандыру тарифтік тлемдерін орнатулары керек. Мндай тлемдер детте, егер мдделі тараптар басаша келіспесе, 12 айа белгіленеді.
Cауда масатында теізде жзу туралы 2002 ж. 17 атардаы азастан Республикасыны Заында, уаыт ту мерзіміне байланысты, 101- бапта былай делінген: Тасымалдаушыа жкті жоалуына байланысты талап млмдеуге ыы бар тла, егер жк тсіру портындаы жкті алуа укілетті тлаа белгіленген жкті беру мерзімі біткеннен кейін кн тізбелік 30 кн ішінде берілмесе, жкті жоалан деп есептей алады.
Тасымалдаушыны жауапкершiлiктен босату 102-бапта аныталан:
1. Егер жоалу, кем шыу, заымдану (блiну) немесе мерзiмiн ткiзiп алу:
1) есерілмейтiн кш;
2) теiздегi жне баса да кеме жзетiн сулардаы ауiптер немесе кездейсотытар;
3) теiзде адамдарды немесе млiктердi тару жнiндегi шаралар;
4) тасымалдаушыны кiнсiнсiз шыан рт;
5) мемлекеттiк органдарды iс-рекеттерi немесе кiмдерi (стау, ттындау, карантин жне басалар);
6) соыс имылдары;
7) жнелтушiнi немесе алушыны рекетi (рекетсiздiгi);
8) жктi, оны асиеттерiнi байалмайтын кемшiлiктерi немесе табии кемуi;
9) жктi ыдыстары мен буып-тйiлуiнi байалмайтын кемшiлiктерi;
10) жктi табалауды жетiспеушiлiгi немесе кмескiлiгi;
11) теiз портыны жмысын толы немесе iшiнара тотатуды не шектеудi туызан ереуiлдер немесе зге де мн-жайлар;
12) тасымалдаушыны, оны ызметкерлерiнi немесе агенттерiнi кiнсiнсiз туындаан зге де мн-жайлар салдарынан боланын длелдесе, тасымалдаушы жктi жоаланы, кем шыаны немесе заымдананы (блiнгенi) шiн, сондай-а оны жеткiзiлу мерзiмiнi ткiзiп алынаны шiн жауапкершiлiктен босатылады
Заны 104-бабында тасымалдаушыны жауапкершiлiгiн шектеуі:
1. Жктi тегi мен трiн, сондай-а нын жк тиелгенге дейiн жнелтушi жарияламаан жне коносаментке енгiзiлмеген жадайда, тасымалдау шiн абылданан жктi жоаланы, кем шыаны немесе заымдананы (блiнгенi) шiн тасымалдаушыны жауапкершiлiгi, ай соманы жоары екендiгiне арай, орын шiн 666,67 есептiк бiрлiктен немесе жк тсiрудi баса бiрлiгiнен не жоалан, кем шыан немесе заымданан жк брутто массасыны бiр килограмы шiн екi есептiк бiрлiктен аспауа тиiс.
Пысытау сауалдары:
1. Жолаушылар ліміне келіп соатын уе тасымалдау жадайы кезінде келтірілген залал шін жауапкершілікке тартылатын тлалар ай елді заымен шешіледі?
2. Жолаушыларды, тедеме жк жне жкті уе арылы тасымалдауа байланысты 1929 жылы Варшава конвенциясыны стандарттары азіргі кезеде андай жаа конвенциямен ауыстырылды?
3.Халыаралы теіз ыы андай коллизиялы нормалармен реттеледі?
4.Афина Конвенциясы бойынша кеме ызметкерлері мен агенттеріні кінсі немесе ыпсыздыыны салдарынан тедеме жк жоалып немесе залал келтіріліп заымданса ай тарап жауапа тартылады?
5. Халыаралы тасымалдауды жзеге асыран кезде, тараптарды «автономиялы еркі» аидасы олданылама? Егер олданылса, себебін атап крсет.
Тарау