Азастан Республикасы азаматтарыны шетелдегі мрагерлік ыы

Миграциялы іс жргізу бгінгі кні азастандытар шін аса маызды мселені бірі екені белгілей ткеніміз жн. Мысала айта кететін болса орыстарды Ресейге оралуы, немістерді Германияа оралуы, Моолиядан азатарды азастан Республикасына оралулары нтижесінен айтыс болуы, мра алдыруы, шетелдіктермен мрагерлік атынасы туызуы ммкін. Ертеректе белгіленгендей шетел элементтерімен мрагерлік ы – мемлекетті ішкі за шыарушылы коллизиясыны нормаларымен немесе халыаралы ережелерімен реттеледі. Таы да ескере кететін бір жайт ол – азастан Республикасы зге мемлекеттермен ыты кмек шартын есепке алады.

азастан Республикасымен Литва Республикасыны арасындаы азаматты, отбасылы жне ылмысты істер жніндегі 1994 жылды 19 тамызында жасалан ыты кмек жне ыты атынас туралы шартында те аида белгіленген.

Келісілетін тарапты азаматтары здеріні ытары жаынан сиетті жасау жне сиеттен бастарту бойынша зіні ауматы жатан басакелісуші тараптарды ытарымен теестіріледі.

Жылжитын млікке мрагерлік ы келісілген мемлекетті за шыарушы органдарымен белгіленеді яни, мирас алтырушыны соы трылыты жерімен аныталады, жылжымайтын млікке мрагерлік ытар мен міндеттер, млікті орналасан жер заымен аныталады.

Кейбір ыты кмек жніндегі блек шарттарда жылжитын млікке мирас алдырушыны ыты аидалары есепке алынады. За шыару актісінде згеше кзделмесе жылжитын мліктерге тіркеу талап етілмейді.

Мра алдырушыны сиеті жасалан жеріні заымен аныталады. сиет жасалан айматы келісуші мемлекетті за шыарушы органдарыны адаалауы жеткілікті негіз болып келеді, бл негіз сиетті тотауы кезінде де сер етеді. Мрагерлік мселесі тжірибеде аса маызды болып келеді. азастан Республикасымен Литва арасындаы ыты кмек шартыны абылдануында жылжитын млікке мрагерлік ісі бойынша мра алдырушыны соы трылыты жерінде тараптарды мекемелері жргізеді. Жоарыда айтылып ткен ытардан келесідей орытынды шыаруа болады ол яни, барлы жылжитын мрагерлік млік келісуші жатарды аумаында орналасса, мра алдырушыны соы трылыты жері болмаса, онда – осы негіздермен мрагерлерді барлыы бір ауыздан келіссе мрагерді арызы бойынша млікті мрагерлікті келісілген тараптарды мекемелері жргізеді.Жылжымайтын млікке мрагерлік ісі, млікті орналасан жері бойынша келісілген мекемелер жргізеді. азастан Республикасыны азаматтарыны шетелдегі мрагерлік ыы Республиканы зге елдермен жасаан консулды конвенциясында крініс табады.

азастан елімен Венгр Республикасы арасында жасалан 1995 жылы 9 наурыздаы консулды конвенциясында крсетілгендей мліктік мрагерлікке міндетті тланы халыаралы келісімдермен анытайды.

Мекендік мемлекетті зыреті биліктері консулды лауазымды тлаа оны кіл болып отыран мемлекетті азаматыны кілі жнінде дереу хабарлайды жне оан айтыс боланы туралы кулікті жне басада лімге атысты жаттарды жібереді.

Мекен мемлекетті зыреті биліктері консулды лауазымды тлаа егер мрагер немесе сиет бойынша зіне мра алдырылан тла ол кіл болып отыран мемлекетті азаматы болып табылса мекен мемлекетте мралы млікті ашылуы жнінде мліметтер алан жадайда дереу хабарлайды. Бл мекен мемлекетті зыретті биліктері кіл жіберген мемлекетті азаматы пайдасы шінші мемлекетті аумаында мрагерлік млік ашылуы жнінде мліметтер алан жадайлара да таралады.

Шетелде ашылан мраны азастан азаматы иелене алады. Шетел заымен мрагерлік ы мселесі азастан Республикасыны заымен салыстырма трде арастырса, онда бл елді задары толыымен те болып танылады.

Иесіз алан млік мселесіні тжірибелік маызы зор жне ол халыаралы жеке ы теориясы саласында біршама иындытартуызады.

Е алдымен иесіз алан млік ол – тла айтыс болан со оны мрагерлік болмаан жадайда алатын млік жніндегі ережелер азастан Республикасыны зге мемлекеттермен азаматты жне ылмысты істер бойынша ыты кмек туралы шарттарында крсетілген. Жеке аланда азастан мен Литва арасындаы ыты кмек жніндегі шартты 42 бабында келесі ережелер бекітілген: егер шарт жасаушы тараптарды занамасы бойынша мрагерлік млік иесіз млік ретінде де мемлекетке за бойынша мра болып тетін жылжитын млік мра алдырушы айтыс болуа дейін азаматы болып танылан, млік орналасан аумаыны мемлекетіні меншігіне теді.Сонымен иесіз алан млік жніндегі шарттарды ережелері екі жадайда атысты сас болуда: біріншіден, олар иесіз млік мемлекетке теді дегеннен шыады. Бл мселеде олар азастанны ішкі заына сйенетін кзарсты крсетеді. Жеке аланда Республика ережелері бойынша бл жадайларда айтыс болан тланы млкін мраа алу ыы бойынша мемлекетке теді. Екіншіден олар млікті жылжитын, жылжымайтын деп блінуі негізінде рылады. Егер мемлекет мрагер болып табылса, ол мра алдырушыны млігін оны айда орналасанына арамай талап ете алады.

Егер мемлекет мрагерлік млікті егемендік билікті стемдігі арылы алса, ол з егемендігін айтыс болан адамны азаматтыына телсіз, тек з аумаында орналасан млікке тарата алады.

Сиетті негізі.

 

азастан Республикасыны Азаматты занамасы мрагерлікті екі негізін орнатты сиет жне за. Яни сиет арылы берілетін мрагерлік жне зады мрагерлік, блар Мрагерлік ыты з алдына жеке институттары болып табылады. Бл жадайда, біз мра алдырушыны еркін негізге алуымыз керек.

азіргі тада сиет арылы берілетін мрагерлік, зады мрагерлікке араанда сирек кездеседі. Оны зіндік себептері бар. йткені кп азаматтар здеріні лімінен кейінгі млкіні Мрагерлік ыты нормаларына сйкес жзеге асыруын алайды. Бл тсінікті жадай, йткені зады мрагерлер мра алдырушы азаматты жаын туысандары болып табылады. азастанда сиет алдыруды сирек кездесуіні негізгі себебі, заны бседілігі жне азаматтарды сауатсыздылыын білдіреді. Бізді кзарасымыз бойынша, сиет алдыру атынасы неке шарттарын ру атынастарымен сас келеді. Азаматтарды млікке деген ызыушылытары оларды болаша жбайлы мірді ызыымен немесе олара жаын адамдарды ымбат мірімен теестірілмейді жне айнымас болып табылады. Не болан жадайда да факт ол факт болып ала береді, яни біз сиет арылы берілетін мрагерліктен араанда зады мрагерлікпен кп кездесеміз.

Брын кптеген азаматтарда алдыратын млкі болмаан еді, ал азір олар з жекеменшігінде ымбат мліктерді иемденуде, яни (трын немесе коммерциялы жылжымайтын млік жне автокліктер). Егер азамат млкін зады мрагерлікпен алдыруды аламаса, онда оан сиет жасау ажет. Алайда, кейбір жадайларда айтыс болан адамны млкі ол алаан адамдара берілмей алып жатады.

Зады мрагерлік рашанда сиет арылы берілетін мрагерліктен араанда баламалы мрагерлік болып табылады. Осыан арамастан АК азКСРО бірінші орына зады мрагерлікті шыарды. Оан себеп, мрагерлік млік тек арапайым трмысты заттардан ралды, яни мра алдырарлытай млік болан жо. Ал азіргі тада, азаматтарымызды з млкіне атысты ммкіншіліктері кп, сондытан за шыарушы Азаматты ыты негізгі аидаларын ескере отырып, сиет арылы алдырылатын мрагерлікті бірінші орына ояды.

азастанда рекет етуші АК шешімі бойынша, сиет арылы берілетін мрагерлікті басымдылыы кп, яни ол туралы 58 блімде, ал зады мрагерлік 59 крсетілген. Зады мрагерлік мынандай жадайларда олданылады:

сиет болмаан жадайда;

сиет жарамсыз болан жадайда;

сиетте барлы млік крсетілмесе;

Егер мрагерлер мрадан бас тартса жне оны кімге берілетінін крсетпесе;

Егер мрагерлер мраа лайысыз болса.

Мрагер мра алдырушыдан брын айтыс болан жадайда кріп отыранымыздай, азастан за шыарушысы жорамалдайды, яни азамат з млкіні тадырын жне кімге беретіндігін.

Нотариалды жне сотты тжірибеде шектеулі жадайлар кп кездеседі, яни мра алдырушы мраны жарты блігін белгілі бір адама сиет етсе, ал екінші жартысы зады мрагерлікпен жзеге асырылады. Сондытан да сиет ету барысында зады мрагерлікті ережелері кмекші рал ретінде олданылады жне ол сиет етілмеген млікке атысты бейімделінеді.

Ал енді сиетті тсінігіне келетін болса:

сиет – ол зада белгіленген тртіппен, мра алдырушы з еркімен зіні лімінен кейінгі млкіні зады тадырын анытау болып табылады. Мндай ерік білдіру бір жаты мінез жне пікір болып табылады.

сиет екі немесе кп азаматтармен жасалынбайды, оны мра алдырушы зі жасап жне кез келген уаытта згертіп немесе жоя алады. Сонымен атар азаматтар орта жне зара сиеттер жасай алады.

Орта сиет – ол екі немесе бірнеше тлаларды еркін білдіретін сиет. Мндай сиет ФРГ занамаларында кездеседі, яни орта жбайлы келісім. Ал Англия жне АШта ол тек жбайлы ана емес, сондай-а баса тлаларды сиеті болып табылады.

зара сиет – ол бірнеше тлалар арасындаы арым- атынастардан туындайтын зара міндеттемелерден трады. Бл институт трі англо- американды ы жйесінде кездеседі. Іс жзінде, зара сиет – бл екі жаты келісім шарт, біра тбінде азастанны маманды ылымында крсетілгендей, сиетке, яни бір жаты мміліге арама-айшы келеді. Ал бір жаты мміледе тек бір адамны ерік- жігері білдіріледі. Сондай-а Франция занамаларында да орта жне зара сиеттерге тыйым салынады. Ал Швейцариялы задарда белгілі бір тыйымдар крсетілмеген, алайда сотты тжірибесінде осыан сас жне баса да сиеттер жарамсыз болып табылады.

азастан Республикасыны Мрагерлік ыы сиет пікірі аидасын олданбайды. Біра, аиданы аталуы емес оны тсінігі лкен маыза ие. Франция жне Швейцария занамаларында сиет пікір аидасына мынандай тсінік берілген – яни, сиеттеуші тла сиетті кшін жоюа жне оны себебін тсіндірмеуге ылы. Не болан жадайда да ол оны млкі, ешкім оны млкін з бетінше иемдене алмайды. Кріп отыранымыздай, сиет пікір аидасы да жне азастан Республикасыны задары да лкен маыза ие. Осы крсетіліп отыран аида сиет бостанды аидасымен тыыз байланыста.

сиет бостанды аидасы Азаматты ыта наты крініс табатын аида, яни ол жекеменшікке ол спаушылы аидасынан шыан. сиет бостанды аидасына сйкес, мра алдырушы тла зіні лімінен кейінгі млкіні заи тадырын зі ана анытай алады. Мра алдырушы млкін тгелдей немесе оны те жартысын кез келген тлаа сиет ете алады, сонымен атар ол мрагерлер арасында млікті бліп беруге, оларды мрадан айыруа немесе мраны баса азамата алдыруа ылы. сиет бостанды аидасы – бл мра алдырушыны сиетіні жойылуы немесе згертілуі еркін трде болуы тиіс, яни оан ешкімні ыпал етуге ыы жо.

сиет пікірі сиет алдырушымен кез келген уаытта толыымен немесе жартылай жзеге асырылуы ммкін жне не шін р трлі ралдарды олданылатындыы: жаа сиетті рылуы, алдыы немесе оан арама-айшы келетінді тікелей згерту, сиетті жою, ресми депозитке салынан сиетті алып тастау жне т.б. зара сиет англо – американды ыа сйкес бір жаты ретпен шаырылуы ммкін, біра екінші жаты мдделері бзылан жадайда,ы ділеттік,яни (remedies) ралымен оралуы ммкін.

сиетті жойылуы заа сйкес, яни неке бзылу ережелеріне сас( сиет жбайыны пайдасына берілуі), ал Англия жне АШ-та мра алдырушы жаадан некеге тран кезде орын алады.

азастан Республикасыны мрагерлік ыына млдем белгісіз тсініктер, яни орта жне зара сиеттер, мрагерлік туралы келісім шарт институты болып табылады. Мрагерлік туралы келісім шарт жне А жне Б арасындаы шарт болып табылады.

Мрагерлік келісім шарт дегеніміз – мра алдырушы мен бір немесе бірнеше мрагерлер арасындаы шарт болып табылды жне ол шарт тзілген сттен бастап кшіне енеді. Ал сиет мра алдырушы тланы лімінен кейін кшіне енеді жне сонысымен мрагерлік шарттан ерекшеленеді. Сонымен атар сиет мра алдырушы тламен кез келген уаытта згертіледі, ал мрагерлік шарт бір жаты тртіппен згертілуге жатпайды.

Мрагерлік туралы келісім шарттар ГФР жне Швейцария за шыарушысымен толы реттелген, ал Францияда олар ерекше жадайларда кездеседі, яни( кбінесе жбайлар арасында). азастан Республикасыны Азаматты кодексі(Ерекше блімі) сиетке мынадай анытама береді: «Азаматты ол айтыс болан жадайда зіне тиесілі млікке билік ету жнінде з ытиярын білдіруі сиет болып танылады». азастанны жне баса шетелдерді сиет ымдары сйкес келеді.

Отанды дебиеттерде сиет анытамасы бір жаты мміле ымына ие, яни зады нысанда жасалынан сиет етушімен мрагерлерді таайындау.

Бл ммілені е маызды ерекшелігі, ол айтыс болан жадайында жзеге асырылады жне мрагерлікті негізі болып табылады. сиет арылы мра алдырушы мрагерлікті тртібін замен згертеді. Келесі бір онша маызды емес ерекшілігі, яни сиет бір тламен жасалынан мміле болып, онда тек сол адамны еркі крсетіледі жне сол адаммен жзеге асырылады. Демек сиет – жеке ата сипата ие бір жаты мміле болып табылады. Сонымен атар, сиет тек бір адамны атынан жасалынан жеке келісім болып табылады. 1998 жылы 28шілдедегі №539 кулігі азастан Республикасындаы нотариалды іс- рекеттерді жзеге асырылу тртібі туралы нсауды 136-бабына сйкес бірнеше адамны атынан жасалынатын сиетке жол берілмейді. Егер де сиетте екі немесе бірнеше тлаларды еркі крсетілсе, онда ол азастан Республикасы АК 158-бабына сйкес жарамсыз болып саналады.

«Млік рамы сиетті дайындау кезінде емес, мра ашылан стте аныталады. сиетті дайындау кезінде мра алдырушыдан оны млікке деген ыын кулендіретін длелдеме талап етілмейді (азастан Республикасы 1997 жылы 14 шілдедегі №155-1 Нотариат туралы заы 56-бап). Осыдан байауа болады, яни андай птерлер назара алынаныны маызы шамалы екенін. Сондытан Алматы жне Тараз алаларындаы птерлер аталан мрагерлерге теді».

сиет жасау абілеттілігі тланы белгілі бір жаса толуымен жне ол з іс-рекетіні мні мен зардаптарын ына алуымен лшенеді.

сиеттік талдау келісімдерді санына жатады, яни жеке сипата ие. Осыан орай з млкін зіні алауынша(сиет бостандыы) сиет ету ыы азаматты рекет абілеттілігін білдіреді.

Мра алдырушыны рекет абілеттілігі тек зады мрагерлікті жзеге асырылу кезінде ажет етіледі. сиет мміле болып табыландытан, оны жасау барысында арнайы рекет абілеттілігі орнатылмайды. сиет ммілені жарамдылы шарттарын анааттандыруы тиіс. Басаша айтанда ммілені тек, яни азаматты ытары мен міндеттерін белгілеуге, згертуге немесе тотатуа баытталан рекеттер ммілесін жасай алатын тла ана ра алады. (азастан Республикасы АК 147б). Ал ммілені, з рекеттерімен азаматты ытара ие болуа жне оны жзеге асыруа, зі шін азаматты міндеттер жасап, оларды орындауа абілеттілігі(азаматты рекет абілеттілігі) бар адам ана жасай алады(азастан Республикасы АК 17-б).

азастанда жеке тлаларды рекет абілеттілігі кмелетке толанда, яни он сегіз жаса толаннан кейін толы клемінде пайда болады. Біра за жаттарында он сегіз жаса жеткенге дейін некелесуге рсат етілетін жадайда, он сегіз жаса толмаан азамат некеге тран кезден бастап толы клемінде рекет абілеттілігіне ие болады.

Ал, Франция, Англия, Швейцария жне АШ-ты кптеген штаттарында сиет жасау абілеттілігі толы клемде кмелетке толан(18) кезде жол беріледі. ФГР-да кмелетке толмаан, яни он алты жаса толан тлалар сиет жасай алады. Францияда кмелетке толмаан, 16 жастаы тлалар зіне тиісті млікті жартысына атысты сиет жасауа ылы,ал туысандары болмаан жадайда ол кмелетке толандармен те болып саналады. АШты кейбір штаттарында сиет жасау ыы ерте жастан басталады (мысалы Джорджида 14 жастан). Ал, Англияда скери ызметкерлер мен моряктар 14 жастан бастап сиет жасауа ылы болып табылады.

Жоарыда айтылан, олдануа болатын ыпен азастан Республикасыны ыы болса, онда сиет ету ыы азаматтарды кмелетке толан стінен немесе некеге тран кезде, егер ол кмелет жаса толана дейін орын алса пайда болады.

рекет абілеттілігінен айырылан тлалар з млкін сиет етіп алдыра алмайды (оларды атынан ата-анасы, асырап алушылары немесе аморшылары мміле жасайды), сондай-а рекет абілеттілігі шектеулі азаматтар заа сйкес ата-анасыны, асырап алушысыыны немесе аморшысыны келісімімен мміле жасауа ылы. Бл аида тек кмелетке толмаандара ана емес сонымен атар кмелетке толан, біра рекет абілеттілігі шектеулі, яни спирт ішімдіктеріне немесе есірткі заттарына салынан азаматтара тиісті.

сиет – бл ерекше мміле, ол сиет алдырушы адаммен байланысты, сондытан оны кіл, тіпті зады кіл арылы жзеге асыру сиетті маызына арама-айшы келеді. йткені, зады кіл мра алдырушыны наыз ерлігін білмейді, сондытан сынылан кілдігі бойынша сиет жасауды іске асыру ммкіншілігі жо.

сиетті жзеге асыру кезінде мра алдырушыны рекет абілеттілігі маызды орына ие. Ал мрагер болу шін, жеткілікті жалпы азаматты ы абілеттілікке ие болу керек.

сиет аясындаы таластар мра ашыланнан со басталады.

сиетті мазмнын екі сиеттік билік ету топтарына бліп арастырамыз: негізгі мазмны(маызды пункттер) жне заи сипаты жо билік(фидуциарлы). Соысы ыты салдар туызбайды, оларды орындау мрагерді ыты міндеттерімен емес, тек моральды жолымен жзеге асырылады жне сиет алдырушы тланы мірлік рметтеу болып табылады.

 

Сиет нысаны.

 

Барлы арастырылып отыран мемлекеттерді за шыарушысы сиетті нысанына зор мн береді, яни сиет алдырушы ытиярыны аны орнатылу ажеттілігін баяндайды. Замен берілген саталмауы сиетті жарамсыздыына кеп соады. Континенталды Еуропа елдеріні за шыарушысы мынандай сиетті негізгі нысандарын арастырады. з олымен жасалан сиет – бл сиет алдырушы тланы басынан аяына дейін зі жазып жне ол ойып кні белгіленген, сонымен атар жалан ытималын азайту масатында( сол себептен машинкада басылан мтінге жол берілмейді) жасалынан сиет болып табылады. Бл нысан кп таралан, яни сиет руды арапайымдылыы жне сиет алдырушыны пияларыны саталу ммкіншілігі. Сонымен атар ол жетіспеушіліктен арыла ойан жо, мысалы, опат болу ауіп-атері немесе сиетті жоалуы, сондай-а шінші жаты ыпалы, яни сиет етушіні наты ытиярыны брмалануына сер ету. Жариялы акт нысанындаы сиет бл – ресми лауазымды тланы атысуымен(нотариус) жне орнатылан ыты іс-жргізуге сйкес жзеге асатын сиет болып табылады. Францияда сиетті ру кезінде екі нотариусты атысумен(немесе бір нотариус жне екі кугерді атысуымен), ал Швейцарияда – бір ресми лауазымды тланы жне екі кугерді атысуымен жзеге асырылады. Осы нысанны ндылыы - сиет шындыыны кепілі жне сиет алдырушыны ытиярыны мазмнына сай келуі. сиетті саталуы алдын ала ескерілген за шыарумен оны нотариуске депозитке салыну ммкіншілігімен немесе хабардар лауазымды тламен амтамасыз етіледі. пия сиет – бл мра алдырушымен жазылан жне кугерді атысуымен жапсырылан нотариуске сатауа берген сиет. Бл Франция за шыарушысымен арастырылан сиет алдырушыны пиясын жне оны саталуын аматамсыз ететін нысан болып табылады.( ФАК 969, 1007б). Швейцария Азаматты кодексі, сас сиеттерді ру ерекшеленбейтін ммкіншілік жне осымен байланысты сратарды регламенттеу контондарды зыретіне кіреді( 2-т. 505-бап).

Англияда, континентік Еуропа елдерінен айырмашылыы, за тек бір сиет нысанын арастырады, яни сиет алдырушыны тадау ыы болмайды. 1837жылы заны 9-бабына сйкес, сиет жазбаша трде сиет алдырушымен ол ойылан( немесе оны нсауындаы баса тламен) жне з атысуындаы екіден кем емес кугерлермен куландыруы тиіс. Континенттік ыты з олымен жасалынан сиетінен аылшынды заны айырмашылыы, ол сиет алдырушыны олымен жазылуын талап етпейді. сиетті азаматты атынан баса тла дайындай алады жне машинкада басылуы ммкін, тіпті криптограммалар трінде дайындалуы да ммкін. олжазба жне машинкада басылан мтіндерге рсат беріледі. Аылшынды сиет нысаныны негізгі белгілері АШ-ты барлы штаттарымен абылданан, біра соны ішінде Луизиана француздік лгіге сйенеді. Блек штаттарды баылаушы занамаларындаы айырмашылы ата сипата ие емес. Сонымен атар кейбір штаттарды (Массачусетс, Мэн жне т.б) за шыарушысы сиетті ш кугермен куландыруы ажеттілігін ескертеді. Сонымен бірге кптеген штаттарында( Арканзас, Аризона, Калифорния) бл крсетілген нысан жалыз болып табылмайды. Бл штаттарда( шын, шек ойылан шектерде) олмен жасалан сиет континенттік Еуропа елдеріні занамаларында крсетілген сиеттерге сас келеді.

Жапония елдеріні ыы она жуы сиет нысанын арастырады.: з олымен жасалынан сиет, жариялы акт нысанындаы сиет, пия сиет жне т.б. Жариялы акт нысанындаы сиетті ру кезінде екіден кем емес кугерлер, сиет алдырушымен нотариуске сиет мазмныны ауызша баяндалуы, баяндаланды нотариуспен жазу жне дауыстап оып шыу, сиет алдырушыны келісімі жне кугерлерді мтінімен жне ол оюлары, рекеттерді аяталандыы жніндегі нотариусты осымша жазуы, жазуларды оны олымен бекіту жне мр талап етілінеді. арастырылып отыран сиет нысанына за шыарушы ерекше жадайларда сиетті жзеге асырылуын жеілдетеді, яни деттегі нысана жгіну ммкінсіз жне аса иын, сонымен атар блек тлалар категориясына (скери ызметкерлер, су теізшілер). Герман азаматты ережесі (ГАЕ-а) сйкес, індет жне зге ерекше жадайлар себебімен хабарлама зілген орында немесе неміс кемесінде жзуде болан тла ш кугерді атысуымен ауызша нысанда сиетті жзеге асыра алды. 1837 жылы аылшын заыны 11 бабына сйкес, наты ызметтегі скери ызметкерлер жне жзудегі моряктар кугерлерді атысуымен ауызша жне жазбаша сиеттерді жзеге асыра алады, ол ол оюды жне кугерлермен кулндіруді талап етпейді. сиеттік билік ету нысаны мраа олданылатын замен аныталады – жалпы ереже. Сонымен бірге, лем елдеріні кпшілігі осы саладаы коллизионды сратарды балама шешім ммкіншілігін арастырады. Венгр заында бл мынандай лгіде арастырылады: «сиеттік билік етуге мра алдырушыны соы жеке заы болан ыты тртіп олданылды. сиет жне оны згертілуі нысана сйкес жарамды болып табылады, егер ол венгр заыны талаптарын анааттандырса немесе: а) сиеттік билік етуді жзеге асырылуы немесе жойылуы кезінде сол за рекет етсе, ) сиетті ру жне тотату кезіндегі мра алдырушыны жеке заы немесе оны лімі, немесе, б) сиетті ру жне жою кезінде мра алдырушыны домицилиясы жне тран жері немесе ол айтыс болан жадайда, сол заны мемлекетте рекет етуі». (2-т. 36-бап).

Моол за аулысы осы жадайа байланысты баяндайды: «Мра алдырушыны трылыты жері жне актты рылуы ай мемлекетте болса, онда сиетті мазмны жне нысаны жне оны згертілуі сол елді заына баынады. сиет жне оны згертілуі жзеге асырылан мемлекетті немесе моол ыыны талаптарын анааттандырса, онда ол нысаныны саталмауына байланысты жарамсыз болып табылмайды( МХР АК 2-т. 436-бап).

Чехия жне Польша за шыарушысы озалан сраа басаша жне баламалы жолмен сиеттерді жарамдылыына атысты лтты ыты нормаларды таратпайды. 18 Халыаралы жеке ы туралы за жне Чехия процесінде жне Поляк Республикасыны 35бабына сйкес, сиет нысаны мра алдырушы азаматы болып саналатын мемлекетті ыымен аныталады; ол жеткілікті, біра егер сиет жасалынан ауматы заы саталынса. Бл ереже Чехия заында кездеседі жне сиетті згерту атынастарында ыпал етеді.

1964жылы 10 маусымдаы №100 сиет нысан ыы туралы Жапония заы бойынша:

«сиеттік билік ету нысаны жарамды болып табылады, егер ол: 1) акт жзеге асатын орынны ыына(lex loci actus); 2)сиет алдырушы ай елде сиет рып жне сол елді азаматы болса немесе айтыс болса, онда сол елді заына; 3) мра алдырушы сиетті ру кезінде уаытша трып жатан елді заына; 4)мра алдырушыны сиетті ру кезіндегі траты трылыты жеріні немесе лімі орын алан мемлекетті заына; 5) жылжымайтын млікке атысты – яни жылжымайтын млік орналасан мемлекет заына (Lex situs) сйкес келсе» (2-бап).

азастан Республикасы АК-де сиетті екі аспектісі крсетілген:1)тланы сиетті ру немесе тотату абілеттілігі(рекет абілеттілігі); 2) сиет нысаны жне оны тотату актісі. Екі аспектіге де бірдей коллизионды байланыс олданылады, яни мра алдырушыны трылыты жері орналасан мемлекет заы, егер ол сиетте зі азаматы болып табылатын елді заын крсетпесе.

сиеттік рекет абілеттілік бл – коллизионды ыта орнатылан жалпы жне арнайы ережелер атынасын анытау шін жеке тланы азаматты рекет абілеттілігінен пайда болан. Ол сиетті ру кезіндегі азаматты трылыты жері орналасан мемлекет заыны сиеттік рекет абілеттілігін анытауа олданылады. Бдан круге болады мра алдырушыны азаматтыы мен трылыты жері сйкес келмейтіндігін, ол кейбір жадайларда ыты тртіпке сйкес келмеуі де ммкін.

Нысанны саталмауы жарамсыз болып табылмайды, егер ол сол елді немесе азастан Республикасыны за талаптарын анааттандырса.

Дл, осы ереже балама ереже болып табылады. Ол осы ыты атынастар шін тадау ыын беретін ережені орнатады. Яни, сиет нысанына, басаша айтанда негізгі колизионды байланыса екі баламаны олдануы ммкін - сиет рылан жерді заы немесе азастан Республикасыны заы.

Екі байланысты зара атынасы жайлы мра алдырушыны траты трылыты жеріні заын жне акт рылан жерді заын айтуа болады. Мысалы: Тркияда трушы азастан азаматы Германияда азастан азаматыны пайдасына сиет ран жадайда. Егер азастан Республикасы соты бл істі арастыратын болса, онда ол міндетті трде Тркияны заын олдану керек. Егер сол кезде, сиетт жарамсыз деп тануа негіз болса, онда Сот Германия заын олданып, сиетті жарамсыз деп тануды барлы талаптарынан бас тартуа міндетті.

Мра алдырушыны трылыты тратын жеріні жне азастан Республикасы заыны байланысыны зара арым атынастары жнінде сауал туулуы ммкін. Мысалы, азастан азаматы Туркияда траты трып жатанда жне Туркияда сиетті жарамсыз деп тану негіздері азастанда жо. Бл жадайда негізгі за болып Тркия заы саталады, біра сиетті жарамсыз болып танылуы азастан заымен аныталады.

азастанда мрагерлікті осарланан статут аидасы олданылатындытан, жылжитын жне жылжымайтын млік мрагерлігіне ртрлі ыты байланыстар олданылады. Адамдарды сиет жасауа немесе оны кшін жоюа абілеттілігі, сондай-а соысыны нысаны, егер аталан млік сиет етіп алдырылса, на сол ыпен аныталады(1123-бап).

Жоарыда айтыландардан орытындылай келе, яни сиетті нысаны жне ол нысандарды кп трлілігі мемлекеттерді ерекшеліктерімен ескерілінген, яни оны мдениеті жне дет-рпы. Ал коллизиялы норма мен сиет нысаны айтарлытай сас. Жне бл Халыаралы жеке ы жніндегі Гаага конференциясыны ы шыармашылы жмысыны крінісі болып табылады. 1961жылы 5 азанда Гаагада сиеттік билік ету нысанына атысты коллизиялы за туралы конвенция абылданды. Бл за, сйкес коллизиялы нормаларды бірыайлайды. Конвенция барлы ммкін коллизиялы байланыстарды трлерін арастырады жне сиет нысанын регламенттеуші, яни азаматты ел заы, млік орналасан жер.