Ілімі жне баыты

Ф КГМА 1-8-22/02

МУ «Организация

Методической работы в

Соответствии с ГОСО

Года» от 4.07.07

 

 

Араанды Мемлекеттік Медицина Академиясы

Азастан тарихы жне леуметтік – саяси пндер кафедрасы

Дріс

Таырыбы: : «Антикалы мдениеттегі философия. Антикалы философияны даму кезедері».

Мамандыы: «051301 – Жалпы медицина»

Пн:«Философия»

Курс:2

 

Уаыт (затыы) :50 минут

 

Араанды – 2008 ж

Кафедраны мжілісінде талыланып жне бекітілген

 

Хаттама №_____ «_____»__________2008 ж.

 

Кафедра мегерушісі: О.К. Никитина

 

· Таарыбы: «Антикалы мдениеттегі философия. Антикалы философияны даму кезедері»

· Дріс масаты : Студенттерді антикалы философияны алыптасуы мен дамуыны мдени леуметтік контекстісімен, оны негізгі даму кезедерімен, сонай – а рбір кезеде арастырылан басты мселелерімен таныстыру.

  • Дріс жоспары:
  1. Кне грек философиясыны алыптасуы мен дамуыны мдени - леуметтік контексті.
  2. Антикалы философияны даму кезедері: Сократа дейінгі Сократтан кейінгі (классикалы) жне римдік – эллинистік.
  3. Антикалы философияны арастыран басты мселелері: философиялы ізденістерді эпистемиологиялы бет брысы, саяси - леуметтік ізденістер, білім жне зырлы (Платон), білім алу жолдары (Аристотель), жеке басты амсыздандыру жайлы философиялы ізденістер жне т.б.
  4. Антикалы философияны сипатты белгілірі мен зіне тн ерекшеліктері жне барлы батыс – еуропалы философияа, дниетанымды бадарларыны адамны мдени жне саяси - леуметтік белсенділігіні алыптасуына сері.

· Дріс тезистері:

Антикалы философияны сипатты белгілері мен зіне тн ерекшеліктері:

- бл философияны глденуіні материалды негізгі полистердегі экономиканы дамуы (сауда – сатты олнерді алалы орталытар);

- кне грек философиясы материалды ндірістен алшатаасын философтар збетінше оамны рухани жне саяси мірін басаруа талапкер топа айналады.

- бастапы кезедерде кне грек философиясы мифология мен тыыз байланыста болды;

- кне грек философиялы ортаы мселесі арыш брі ортасы Космоцентризм (арыш алдындаы рей жне оан табыну), материалды дниені пайда болуы, оршаан орта жолдаы былыстара деген ызыушылы , жне тсіндіру;

- кейінгі кезендердегі космоцентризм мен антропоцентризм араласуы;

- дайларды мір сретіндігіне деген сенім;

- кнегрек дайлары табиатты рамдас блімі жне адамдара жаын болады;

- адам табиаттан блінген жо, оны рамдас блімі болды.

Антикалы мдениет деп кне грек жне рим мдениетін айтады. Антика сзін латын тілінен азашаа аударанда «ежелгі» деген маына береді, баса батыс елдері мдениетінен айырып арау шін, грек, рим мдениетін олармен атар оймау жне оны батыс мдениетіні алыптасуындаы рлін айындау шін атаан. Ф. Энгеліс «Грек, рим мдениеті алаан іргетассыз, Еуропаны болуы да ммкін емес еді» деп жазан болатын. рине, грек, рим мдениетіні рамында грек, рим философиясы да бар. йткені айсыбір елді болмасын мдениетіні андай дегейде екендігін білгіміз келсе, сол елді, халыты философиясына ілеміз. К. Марксті дл тауып айтан сзімен айтатын болса, «философия – мдениетті тірі жаны» болып табылады. Философия рашанда болмыс пен, білімні тпкі негізін, мдениетті негізгі жадайларын сз етіп, бл ретте ойлауды бар ммкіндіктерін іске асыруа тырысып отыратын сияты.

Б.э.д. VII- VI асырларда эллада полистерінде (ала - мемлекет) олнер, сауда, ашалай – затты атынастар жоары арында дамып, осы себептерді негізінде зіндік талап – мделері ерекшеленген леуметтік топтар пайда болады. Евпатридтерді билігіні орнына мемлекетті тиранды, кейінрек келе, лды демократия трлері дниеге келеді. Азаматтарды оамда алатын орны шыу тегі байланысты болмай, оларды ммкіндік жадайларымен байланыстырылды. Осы себептер ой ебегі мен дене ебегіні блінуіне, осы негізде таза зиялылар, ауымыны пайда болуына, ртрлі леуметтік топтарды талап – мдделеріне сай саяси - леуметтік, философиялы кзарастарды оамды сана ретінде алыптасуына келіп, соты. Ескеретін жай кне грек философиясы материалды ндіріс процесінен тысары болды, ал философтар збетінше физикалы ебекке тартылмаан оамды рухани жне саяси басаруа талаптанан збетінше топа айналды.

Антикалы философияны даму кезедері. Сократа дейінгі кезе (б.э.д. VII – VI ..) – «Сократа дейінгі» - философтар ызметімен байланысты: Милет мектебі, Гераклит, пифогоршылдар, элия мектебі, атолистер. Сократа дейінгілерді негізгі айналысан мселелері – бл табиат , арыш, барлы тіршілікті бастамасын іздеу.

Философиялы ойлану дістері - здеріні жеке карастарын кркем сздермен млімдеу, оларды догмаа айналдыру.

Ілімі жне баыты

Милет мектебі 1) Фалес (б.д.д. шамамен 625-547ж.ж.) 2) Анаксимандр (б.д.д. шамамен 610-540ж.ж.) 3) Анаксимен (б.д.д шамамен 585-525ж.ж.) Бл мектеп Милет аласыны атымен аталан. «Барлыы неден пайда болды?» 1) Су 2) апейрон (белгісіз, шексіз субстанция, бліктері згереді, ттас ешандай згермейді, оны сезіммен абылдау ммкін емес, біра аыл – ой арылы игеруге болады.) 3) ауа.
Эфестік Гераклит (б.д.д. шамамен 530-470ж.ж.) Эфес аласынан шыан философ. «Барлыы неден пайда болды?» жауап: от болмыс субстанциясы, барлы айналымдарда згеріссіз алады; ол сонымен атар барлы процестермен кйлерді негізінде жатан бір объективтік – логикалы задылыты (диалектиканы) анытауа тырысты. (Бір тскен зенге екінші рет тсе алмайсын), «Брі аын сияты, брі згереді» - диалектиканы негізін салушы.  
Пифагор (б.д.д. 576-496ж.ж.) жне оны мектебі пифагоршылдар. «Барлыы неден пайда болды?» Жауап: сандар – барлы заттарды, арышты негізі.
Элей мектебі Ксенофан (б.д.д. 565-470ж.ж.) Зенон (шамамен б.д.д. 510-430ж.ж.) «Барлыы неден пайда болды?» Жауап – болмыс. Элей мектебіні негізгі аидалары – тйсінген денелерді барлыын натылы пен абылдауа болмайды, керсінше, оларды брінде здерін аыл – ой арылы негіздеуге болатын ммкіндіктері болуы шарт. Себебі, тек ана тсіндіруге болатын заттар ана натылы мір среді. арама – айшы пікірлерге сыймайтындар жо. Олай болса, наты шынды пен тсіндіре білуді арасындаы арама – айшылы – біз олданып жрген ымдарды дегейлеріні жеткіліксіздігіні салдары. Бл пікір ешандай талылауды керек етпейді.
Атомистер. 1) Левкипп (шамамен б.д.д. 500-440ж.ж.) 2) Демокрит (б.д.д. 460-370ж.ж.) 1) Аристотельді айтуынша Левкипп Парменидті (элей мектебі) пікірімен келісуге тырысан – сезімдік тжірибемен материалды денелерді озалысын ммкін еместігі туралы. Левкипп ылым айналысына жаа ымдар: абсолюттік бос уыс, осы босуыста атомдарды озалуы: механикалы ажеттілік ымы. 2) Атомистік ілімні негізін алаушыларды бірі. Ол екі бастаманы: атомдар жне бос кеестік мойындайды. Атомдар, яни блінбейтін бліктер, згермейді: олар мгі, немі озалыста болады жне бір – бірінен тек пішіні, лкендігі, орналасан кейпі мен тртібі арылы айырмашылыта болады. Атомдарды бірігуінен денелер пайда болады, атомдарды лауы денелерді жойылуына келеді.

2) Классикалы кезе (б.д.д. V – IV .. – кне грек философиясыны глдену уаыты). Бл кезеге софистерді аартушылы – философиялы ызметтері, Сократты философиялы ойлануы, Платон жне Аристотель философиясы жатады.

Философияны зерттеу предметі арыш ана емес, адам, оам, мемлекет.

Классикалы кезені философтары табиат пен арыш мнін тсіндіруге тырысты, бл мселені терендете тсті:

- алаша бастаманы іздеуге аса назар аударан жо.

- табиат пен арышты жасауда дайлар мен идеяларды атысы болды.

- мнні пайда болуы туралы идеалистік кзарасты ала тартты (Платон – «таза идея» іліміні авторы), шынайы дниені негізгі мні идеялар, ал сезімдік заттар дниесі оларды салдары, кшірмесі, елесі ана.

- материализм мен идеализм арасындаы пікір – таласты бастаушысы болды.

- адам, оам, мемлекет мселелеріне ызыушылы танытты; кніл аударды.

- догматикалы – декларативті философиялы ойлану дісінен диалогты – длелдемелеу дісіне кшті.

- логиканы дамуына лкен лес осты.

- Практикалы аартушылы – философиялы ызмет жргізді. (Софистер жне Сократ).

 

 

Ілім жне баыт

Софистер: Гиппий, Антифонт. 1) Протагор (шамамен б.д.д. 480-410ж.ж.) 2) Горгий (шамамен б.д.д. 483-410ж.ж.) Даналы – бл білім, ажетті жне пайдалыны длелдей білу немесе абілет. Софистика – шешендік нері, пікір – таласта, дшпанды андай да болмасын айла – тсіл мен жеіп шыу, оан берілмеу, философиялы ойлану риторикасы.   1) Кне грек философы, крнекті софист, Протагорды «Аиат» атты ебегі, «Адам барлы бар заттар мен жо заттарды лшеміші» деген сзден басталады. Бл жерде адам деп жеке адамды айтады жне осыдан андайда болмасын білімні, ндылытарды, задар мен дет – рыптарды салыстырмалыы тсіндіріледі. 2) Ол йгілі триаданы иесі. 1) дниеде ешнрсе жо ; 2) егер ол бар болса, оны тану ммкін емес; 3) Егер оны тану ммкін болса, оны пайымдау, тсіндіру ммкін емес.
Сократ (шамамен б.д.д. 470-399ж.ж.) йгілі кне грек философы, «Сократ философияны кктен жерге тсірді (Цицерон), философияны тпкілікті згертушу» (Карл Маркс) Азаматтарды сауаттандырумен, білімді таратумен айналысан, адам мселесіні мгілік сратарына жауап іздеді, маевтика дісін ашты, бл діс азірді зінде де білім саласында олданылады; кркем сзбен млімдеумен емес, аиатты еркін пікір – талас арылы табатын диалогты дісті енгізді. Сократ дісі – бл диалектика, пікір – талас нері ретінде тсіндірілетін (кмндану, ирония, майевтика, индукция, дефиниция).
Платон (427-347ж.ж.б.д.д.) – идеалист – философ, Сократты шкірті, объективтік идеализмні негізін салушы. 30 – дан астам философиялы диалогтарды авторы.   Платонны пікірінше, шын болмыс аылмен ана білуге болатын денесіз идеялар лемі. р идея з алдына мнгі жне згермейді, ол зіне зі тн. Идеяларды саны кп, біра шексіз емес. лемде анша бір тектес, сас заттар, атынастар, процестер кп болса, сонша идеялар бар. Идеялар бір – біріне баынышты немесе орта бір идеяа баынышты болады. Жоары идея – абсолютті жасылы немесе лемдік аыл – ой.
Аристотель (б.д.д. 384-322ж.ж.)- кне грек философы жне алымы – энциклопедист, логика жне баса да кптеген ылым саласыны негізін салушы. Платонны денесіз форма (идея) ілімін сына алады; заттар идеясы сол затты зіні ішінде де болады. Материя – бл материал, зат: а) трсіз жне аны емес зат, ) бл «затты неден тратыны» Материя – бл заттарды алуан тріні пайда болу ммкіншілігі; ол енжар (пассивті) жне инертті; белсенді фактор- бл форма. Формаларды барлы формасы – дай, біра барлы жерде мір срмейді, йткені адама аыл – ой берілген.
  Аристотельді адам трбиесі мселесіне зіне дейінгі ойшылдара араанда айрыша кніл блді. Ол адамны жан – жаты мдени жне рухани дамуына ерекше ыпал ететін нер деп атап крсетті. сіресе нерлерді ішінде Аристотель трагедияны ерекше бліп алып, оны адамдара тигізетін серін баалады. Трагедия демоса (демос грек тілінде «халы») жаын трады. йткені демос – бл кш, саяси шынды, одан ешайда кете алмайсы. Аристотель нер жне оны трлері арылы адамгершілік пен парасаттылыты алыптастыруа болады деп есептеді.

3) Римдік – эллинистік кезе (б.д.д. III. – б.д. VI .) киниктер философиясыны жне баса «сократты» мектептерді, стоялытар, скептиктер, эпикур философиясыны таралуымен сипатталады. Бл кезеде антикалы философиялы ойды лдырауы байалады: римдік - эллинистік кезе философиясында зіні тередігі мен мазмны бойынша классикалы кезе – орын тапты; христианды философия алыптаса бастайды. Басты философиялы мселелер – мораль жне адам еркіндігі, таным мселесі, арыш рылымы, арыш пен адам тадыры, дай жне адам атынастары сратары.

Римдік – эллинистік кезені айрыша белгілері:

- антикалы моральды жне философиялытар дадарысы;

- дай жне таы басада жоары табии жаратылыстар алдындаы орынышты, оларды сыйлауды тмендеуі;

- брыны беделді сынау.

- з - зінен физикалы жне рухани сйеніш іздеу;

- шындытан шешімге келуге деген талпыныс.

Ілім жне баыт

1) Эпикур (б.д.д. 341-270ж.ж.)- кне грек философы Афинада б.д.д. 306 жылы «Эпикур Баы » деп аталан философиялы мектепті негізін алады, эпикур Демокритті атоистік ілімін абыл алды. 2)Ізбасары Тит Лукреций Кар (Ежелгі Рим). 1)Индивидті баытты мірге ол жеткізуіні ажеттігі мен ммкіндігі туралы идеяны негіздеу жне дамыту: дай жне лім алдындаы орыныш сезімінен айырылу; (мен бар жерде лім жо, ал лім келгенде мен жо боламын) з тйсігін басара білуді йрену. Лззатті, рахатты жоары формасы – атараксия. 2) «Заттар табиаты туралы» (б.д.д. I .) дастанында мгі лмес дайларды болуын жоа шыарады. Ол лемні, адамны пайда болуын жне адам олымен жасаланны брін ылыми жолмен длелдеуге тырысты. Оны пікірі бойынша табиат атомдардан трады. Атомдар бір – бірімен осылып, аспан денелерін, жерді, тірі затттарды, адамдарды жанын райды. Ол денемен бірге летін жаннны мір сретінін теріске шыарады.
Стоицизм кне (Зенон, Кеманф, Архесипп); ортаы (Посидония, Панэредий); кейінгі (кештеу) (Эпиктет, Сенека, Марк Аврелия) Логика (тамыр), физика (ааш) жне этика (жеміс) ылымдарыны мселелерін зерттеді. Барлы тіршілік ететіндер – алдын – ала аныталан: барлы оиалар табиаттаы жне оамдаы ата задылыа баынады, ол айталанбас ажеттілік ретінде болады. Стоялы ойшылдар зіні логикасында, физика мен этикасында табиатты, яни сезімдік материалды, арышты субъекті ретінде арап, ол арылы адамды тсінуге мтылды. йткені табиат кркем трде жаратылан. Ендеше адам да ешбір блінбей , идеалды трде шеберді олынан шыандай, зіні мнін айара ашып, кнделікті кйбе мірді лас жаанан тазаланып шыуы керек. Сондытан ол ешбір айыны, ауыр азапты басынан кешірмей, тыным жайбараат мір сруге тиісті.
Скептицизм (Скептикттер): Элидадан шыан Пирон (б.д.д. 365-275ж.ж.) Секст Эмпирик (б.д.д. 200-250ж.ж.) Скептиктер (грек тілінде «араймын», «зерттеймін», «кдіктенемін») аымыда адамны ішкі дниесін, рухани мірін згерткен кптеген ойларды амтыды. Бл философияны негізгі адамны ойы арылы айналадаы дниеге кеінен кз салу, оны жасылап кріп алу, ткен жолымыза айта арау жне танымны жетістігіне сын кзбен шолу арылы оны айта баыттау. Скептиктер кне дуірдегі диалектика мен софистиканы штастырады. лемдегі бар намды , о былыстара талдау жасай отырып, скептик тек ана арама – айшы пікірлер арылы емес, оларды шынды немесе шынды емес – исостения , екендігіне толы тедік атынас ретінде, адама феноменні зі заттар былыс екендігін алаш рет тауып ашып крсетті. Скептикті мірлік бадары – игілікті аыл – ой, есті маынаа деттену.

орыта айтанда стоялытар – Аристотельді, эпикуршілдер Демокритті, скептиктер элей мектебі мен софистерді Платонды рі арай ілгері жаластырушылар болды. Бл аымдар – стоялытар, эпикуршілдер жне скептиктер – философия тарихында бір – бірімен немі жауласып ткен топтар. Алайда, олар адам міріні негізгі масатын баыт деп білді. Сондытан олар адамны баыта жетуіні жолдарын зінше крсетіп беруге барынша ат салысты.

Антикалы философия барлы батыс – еуропалы философияа кшті сер етті. Антикалы философияны бастысы мынадай жетістіктерін атап туге болады:

- философияда екі баыт – идеалистік (Платон) жне материалистік (Демокрит), екі баытта алма кезек ауысып басыты танытты: сократа дейінгі кезеде материалистік, классикалы жне римдік – эллинистік кезеде – тедей ыпалы болды, азіргі уаытта да, материализм мен идеализм атар болуда;

- философияны негізгі сраы «айсысы алашы ? материя немесе сана?» алыптасты;

- еуропалы философияны негізгі аидалары: ойлау, ойды жеткізу еркіндігі, тланы еркін дамуы, философиялы білімдерді дамуы теологиялы негізде ана емес, ылыми негізде дамуы аланды.

- Келешек жетістіктері философиялы трыдан негізделді: заттарды атомнын рылымы, математикалы жне баса да ылымдарды негізі.

· Иллюстриялы материалдар: Дріскерді зі дайындаан кестесі, «Антикалы философияны даму кезедері».

· дебиеттер.

Негізгі:

  1. Антология мировой философии В 4-х т. М., Мысль 1969-1972
  2. Платон Соч. В 3-х т. М., 1970 2т.
  3. Сенека Луций Анний Осчастливой жизни // Римские стоики М., 1970

осымша:

  1. Алтай Ж., асабек А., Мхамбетли . Философия тарихы. Алматы 1999
  2. Домбровский А. И. Сад Эпикура. М., 1967
  3. Нысанбаев ., бжанов Т. Философияны ысаша тарихы. Алматы, 1999
  4. Маковский А. Досократики Часть вторая Казань, 1915
  5. Томсон Д. Первые философи М., 1967

· Баылау сратары (кері байланыс)

1. Антикалы философияны пайда болуыны алы шарттары?

2. Грек жне Рим философиясы мен мдениет араатынысы туралы не айтасыз?

3. Эпикуршілдер, Стоялытар, Скептиктерді баыт туралы тсіндірмесімен келісесіз бе?Сіз зііз баыт деген алай тсінесіз? Баыта барлы адамдарды олы жете ме?

4. Антикалы философияны жетістіктері мен кемшіліктері неде?

5. Антикалы философиясы тарихы маызы, жалпы осы философия туралы андай ой тйдііз?