СЕМЕЙ ТРМЕСІНДЕ ЖАТАНДА ЖАЗАНДАРЫ

 

Біз кеттік ош-аман бол, айран елім,

Аманат лкен-кіші, же, келін.

Ел жрттан тірі айрылу андай иын,

Барады балтыр сыздап, йып белім.

Іштегі айы-асірет, жалын шоты,

Суреттеп бітіре алмас айтып тілім.

Деп айтып зімді-зім жбатамын:

«Заманны аымына жо-ты сенім».

 

Ей, жртым, айырарсы біз кеткенге,

Бл заман ауыр тиген мал біткенге.

Адам азар елді арбауына еріп,

Салынды тірік-сек тртінгенге.

1929 жыл, Семей

 

 

***

 

Екінші жазан хатым Данашыма,

Толан со саынуым анасына.

зі тгіл хатыа зар ыланы,

Сыймайды аылымны шарасына.

 

Баланы болмай трмас балалыы,

Астам ой ананы да аналыы.

Анасы кешірмесе, бала сыйлап,

Білімге деп білііз шалалыы.

 

Балалар жетем десе адамдыа,

Аула аш, йір болма жамандыа.

Болады ншейін бір хат таныан,

Тотаан оып жетпей мамандыа.

 

паан оыанмен болмас маман,

Бйгені ашаннан да алар талан.

Не ксіп, не нерден боса алан,

Тік баай, сйрік олдан бар ма жаман?!

 

нерді е жаманы ба пішер,

Ебек ып бір ая ас о да ішер.

паан шалаайдан болды арты,

Ксіпті р тріне болса шебер.

 

Бл нубет уаытша келген баса,

Болсын деп кейінгіге туір нса.

Кйзеліп, ренжитін еш нрсе жо,

Дейтіндер «біз алтынбыз», шыты мыса...

 

рбаны портфель талас болан алпы,

Тексеріп Мскеу ашар мны артын.

Шын озып, тірік ліп, дрыс орнап,

Тзідер, болар лі-а жзім жарын!

 

Бала егер аылды боп туса бгін,

Атайды ата кшін, ана стін.

Баладан осал мінез кре алса,

Ішіне ата-ананы толар ттін.

 

Мамаа болын тіреу жаным, Данаш,

р іске аыл жмсап, еппен жанас.

Мамады сенен баса тапсырарлы,

Кімім бар ес білетін зі санас!

1929 жыл, Семей

 

МДИ БПИЛЫ

(1880–1921)

 

азаты аыны, композиторы Мди Бпилы 1880 жылы араанды облысы азіргі араралы (брыны Егіндібла) ауданында дниеге келген.

арапайым халыты ыын орап, леуметтік ділетсіздік жне тесіздікті сынааны шін билікті удалауына шыраан. Жалан айыппен трмеге амалып, Атбасар, араралы, Семей, Омбы трмелерінде отыран. амауда отыранда ділетсіздіктерге кйініп, бостандыты асаан «аракесек» нін жазды. Халы арасына оны «шара», «Мди», «Шіркін-ай» жне т.б. ндері ке тарады. Мди трмеде отырып 1916 жылы ктеріліске н осты, зіні ледерінде патша кіметі мен жергілікті феодалдарды зорлышылдыы мен жгенсіздігін айыпталан.

1921 жылы аын дниеден ткен.

 

ШАРА

 

Ары атам улие ткен ер азыбек,

Бекболат оны лы болыпты бек.

Тіленші – одан туан абзал шері,

арадан хан боп ткен брі асыл тек.

 

Атамыз одан кейін Алшынбайды,

Кемегер аыл ойлы тере сайды.

Атаы Алатаудай бабаларым,

Крді осы кнде бізді жайды.

 

Сраса Мди еді мені атым,

Кем емес еш адамнан салтанатым.

Кешегі Бауыр-Бошан ортасында,

Біреуден кем тумаан мені затым.

 

аабай Бапан еді бір туысан,

Аянбай ле-лгенше кек уысан.

Аыматы, наданды брін тастар,

Болмады жанашырлы бір туыстан.

 

шара басы биік мнар шалан,

Смпиып те шыар мына жалан.

Тар есік, тар босаа жаман екен,

Ер едім ел ішінде сайран салан.

 

Жаралдым жалыз ылып уел бастан,

айтпаан айран мадай ара тастан.

Мр басса боса болыс не ылайын,

Мр басып туан аам болды-ау астан.

 

Шопарды жылы жайдым даласына,

Не ылдым аабайды баласына.

рісте жылы жайып жатанымда,

Бес солдат алып барды аласына.

 

Абаты атар-атар болады екен,

Ішіне жасы, жаман толады екен.

Ішіне абатыны кіріп барса,

Кілі су сепкендей болады екен.

 

Сйендім абатыны шарбаына,

Сыйындым атам азыбек аруаына.

Бл кнде аршыадай алытадым,

Бл кнде мен ашыны армаында.

 

Бауырынан шараны аса алмадым,

Жайалтып топыраын баса алмадым.

Есіме, айран елім сен тскенде,

Кл ылып кзді жасын баса алмадым.

 

 

***

Ккорай ккке біткен шалынымын,

Ішінде кк аршыа алырымын.

Тайды да ат бйгеден дмесі бар,

Бпиді атым Мди жалызымын.

 

А аптал аайыннан арам жауыр,

кпем жо, кеудемдегі брі бауыр.

Дшпанны сгі найза санына,

Туысты саусаымен трткені ауыр.

 

Кп шін зім келіп тора тстім,

Білмеймін не болары аыры істі.

Елім деп еркелеткен, еркінсіткен,

айран ел, кзден жас боп бір-бір шты.

 

 

***

амауда алан кіл айта жасып,

Шыана бір серпілді судай тасып,

«лытан рсат жо» деп айта жапты,

Кілді апалы пен айы басты.

 

Алты айа кесіп сапты лыымыз,

лыа жапай тр не ылыымыз.

Алты ай алты кндей болар еді-ау,

алмаса аабайа рымымыз.

 

 

***

Жаратты жалыз ылып уел бастан,

айтпаан айран жрек ара тастан.

ас жауым баса болса кінбес ем,

аабай «арашы» деп мрін басан.

 

 

***

Сыланбек, адам еді аылы мол,

Жасыа жиылмай тр жабылан тор.

Жай білер осы кнде жасы бар ма,

Басыды кім сыйласа жаыны сол.

 

Басынан баыт кетсе да кетер,

Ба кндес аайыны тпке жетер.

Ба-дулет айта оралса, кеткен досы,

Тлкідей тстен ашан сыла етер.

 

 

***

нипа, айналайын, айран анам,

Семейді трмесінде отыр бала.

Жазысыз, кісі лтірген айыбы жо,

айтесі, см тадыра бар ма шара.

 

 

***

Слем де Игісінге балдызы едім,

Бпиді жал-йрысыз жалызы едім.

Артымнан ат ізін сап бір келмеді,

Шіркінні, кілін неден алызып ем.