АЫШ АЙМААМБЕТОВ

(1893–1942)

 

Аын Аймаамбетов Аыш 1893 жылы Торай уезі Шбала болысында дниеге келген.

1916 жылы бар аза даласын амтыан лт-азатты ктерілісті атысушыларыны бірі. Торай ірінде кеес кіметі орнааннан кейінгі уаытта жаппай йымдастыру жмысына белсене араласан. Дегенмен «1930 жылы байларды арамдаы арулы ктерілісіне атысты» деп танылып, 1941 жылы ттындалып, 3 жыл бас бостандыынан айыру жазасына кесіледі. Осы жылы «КСРО-ны азіргі рылысына ас пиылдаы кісі, 1918–1919 жылдарда алашордашыл аскнемдермен бірге ызыл партизандара арсы крес жргізді, ел арасында фашистік Германияны мадатайтын сыбыстар таратты» деген жалан айып таылан аын ОГПУ штігіні шешімімен ату жазасына кесілді.

АМАЛДЫ БЗАН ААРМАН

 

ола алдым хат жазбаа аламымды,

Жастыта кім ойлайды шамалыны.

Брыны ткен кнді еске салып,

Білдірмек болдым масат хабарымды.

Бір кезде жерді бетін тман алып,

Тас кескен ия басып табанымды.

Жарырап нрын шашып кн туанда,

Сйлейін бастан ткен заманымды.

 

ырын ып, жауыз патша соыс ашып,

Аямай ебекшіні анын шашып.

аптаан айтара алмай елді бетін,

Айбары аждаадай жалын шашып.

 

Байларды масаты шін болан соыс,

Хабарлы патша скері аза-орыс.

Жаяу солдат кедейлер ол астында

Ат орадан тимейді бан оныс.

 

– азатан скер алу болды талап:

19–31 мен тгел санап.

Патшаа арсы болмай берідер – деп

Халыа йен жарлы келді тарап.

 

Бас осып ел ерлері аылдасты,

Беруді байлар, болыс малдасты.

Патшаны аламыз деп арысына,

Беруге адам жинап жаындасты.

 

Торайа араушы еді он ш болыс,

Ежелден мекен еткен ата оныс.

Он сегіз мы межесі й саны бар,

алада айдап трад ноай, орыс.

 

Екі ата: Арын, ыпша азатары,

арайды бір Торайа санатары.

Болыса скер беру иын емес,

Кезекті табылан со таматары.

 

Он тоыз бен отыз бір срааны,

Зарланып кемпір шалды жылааны.

Сендерсіз бізге дние не керек? – деп

ан аан кзді жасын блааны.

 

Отырды Аманкелді аулап жанып,

Трленіп былады ойа алып.

осатап малша жасты бермейміз деп,

Орнынан тре келді айай салып.

 

Шу етті сол арада жас пен крі,

Сзіне ла салды жртты брі:

– Батырым Аманкелді басташы,– деп

Сондаы жртты осы ед айтан зары.

 

Сонда Аманкелді былай депті:

 

абыра айыспасын амыанда,

Ел адірін білерсі тарыанда.

Ерлік деген – білекте, жректе де

Айласыздар алдырар жаныанда.

Тар жерде тайа кешу кездесіппіз

«Туекелге!» бел байлар зарыанда.

Он тоыз бен отыз бір ер соыма,

Бір Алла жол крсетсін ныанда.

 

Сонда ел асаалдары:

 

Батыра бата берді олын жайып,

Ел ауырын ктерер ерге лайы.

– Жетсін! – деп масатына ойына алан

Ел тілегін білдіріп бір ажайып.

 

Бата алып, ата мінді ел шетіне

Тоталып жрмек еді ол несіне.

ару ап, сарбаз жиып, осын тігіп,

Шыалы дайындалды жау бетіне.

 

Арын, ыпша арасын аралады,

Жауыны аз-кбіне арамады.

Амнан Тоймаамбет арсы шыып,

Батырды серігіне жарамады.

оратар жалтатаан жан-жаына,

Ашы арсы батыра бара алмады.

 

Жігітті ол жинады тазасынан,

Екі ата Арын, ыпша баласынан.

Кні шін жртты кбі жн десе де,

Ккіл сз арылмады арасынан.

 

Аманкелді сенді Омар, кімбекке,

Басшылы етеді деп таы кпке.

Арынды екеуіне тапсырады,

Абайлап кзі сал деп тірекке.

 

Оспанды хан ып сайлап кетті аза,

Пікірі сезіледі ептеп бза.

атара ермегендер шыып алды,

ам ылып осын тікті баса халы.

 

аланы зресі шты шабады деп,

Шыбын жан айткен кнде алады деп.

Торайды скер келіп орамаса,

Хабар берді бізге ойран салады деп.

 

Сонымен блінді скер Торай жаа,

Келмесе ырып-жойып ынтымаа.

Екі жздей жауынгер аруланан,

Тадаулы мінген кей арымаа.

 

Солдаттар кп замай келді жуы,

Форма киген, арулы тсі суы.

олайлы ысылта жер болса-даы,

Кп замай біздерді шыты уып.

 

Соысты Татыр клді жаасында,

Жота, ыр, Сарысуды саасында.

алаа солдат кірді басып тті,

«Кш атасын танымас», таасын да...

АРАП МІРЛЫ

(1897–1938)

 

Жетісу іріні тумасы, аын рі нші Арап мірлыны мірі мен шыармашылыы туралы мліметтер кп емес. Оны мір жолы жайында «Жетісу» энциклопедиясында: «1896 жылы Алакл ауданы, Жайпа ауылында дниеге келген. 1938 жылы дниеден ткен. Аын, нші, саяси уын-сргінні рбаны. Найман руыны Топа атасынан шыан. ле жазуа жас кезінен штар болан. Смет тремен айтыса тскен. сет Найманбайлымен хат жазысып тран. 1935–1937 жылдары аза музыкалы драма театрында артист болан. Тркияда, ытайда шыан кйтабатары бар», – делінген.

Ал, аын А.Кендірбеклыны ебегінде: «Аын, нші Арап мірлы 1897 (кейбір мліметтерде 1896) жылы Алакл ауданы, Жайпа ауылында дниеге келген», – дейді.

1920 жылдан ауылда Кеес рылысына белсене ат салысады. Кркемнерпаздар йірмесін рады. зіні аындыымен, нерпаздыымен танылан оны 1936 жылы Мскеу аласында ткізілген аза неріні алашы онкндігіне атысуа шаырады.

ле жазуа жас кезінен штар болан. сіресе, колхоздастыру кезіндегі асыра сілтеуді аяусыз сынаан. 1937 жылды:

 

Біреуге біреу сенбейміз,

Сол шін жаын келмейміз.

Кездесер болса екі адам,

Аныын айтып бермейміз.

пия мндай тапсырып,

Аа ара жапсырып.

Жаны шін жаынын

статар бір кн апы рып, –

деп жырлаан.

 

Колхозды аты – «рамыс» ,

Жалыз ла суы бар,

исадата брамыз.

Жаздыгні шілде боланда,

Халыты ойдай ырамыз, –

деген ле жолдары арылы 1932 жылы ашаршылыты суреттеген.

Смет тремен айтыса тскен. сет Найманбайлымен хат жазысып тран. 1935–1937 жылдары аза музыкалы драма театрында артист болан. Тркияда, ытайда шыан кйтабатары бар деседі. Аынны 4 лы, 1 ызы болан. рпатары Алакл ауданында трады.

1938 жылы саяси уын-сргін рбаны болып атылып кетті.