МЕНІ ЕЛІМНЕН АЙЫРАН

 

***

Еділ, Жайы екі су,

Айналасы амыс кл,

Астрахань мен Оралды

Екі арасы шойын жол.

Тменгі жаы Гурьев,

Байаана алыс жол.

Мені мекен жайлауым –

Екеуіні арасы.

Кіндік кесіп, кір жуан

Мытбе еді туан жер.

Мндай ысты жрекке

Таба алмадым таныс жер.

Домалантып абатай,

Айдады бізді биыл жел.

Жалбарындым зіе,

Жасаан ие, оын бер.

Тарыып тарлан жргенде

Болмаса зі медеткер,

Мны жайын айтпасам,

Басылмайды ішкі шер.

 

Астраханьнан айдады

Шойын жолмен зырлатып,

Атан отай зулатып,

Кн-тн атып тотамай,

Ор ояндай ойнатып.

Бір ай, бір кн дегенде

Жетіп келдік Гурьевке,

йытамастан тн атып.

Кпті крген а иы

Жайлауыштар ер батып,

Жауырныма жер батып,

Мадайыма тер атып,

Абатыны а йі –

От жапайтын салын й,

Алып барад мздатып.

Саындырып сарайтты,

Тадайымды ратып.

арамадым жан-жаа,

Крінгенге тіл атып.

 

Жре бердім сол боймен,

Зырлап асып дегеймен.

быладан араа,

Кншыыса айдалды,

Бірден-екі он олмен,

Он кісіге тоызы

ызыл жаа конвоймен.

Сан есікті сарт рып,

ттік неше тергеуден.

Сарыарада салын бар,

Сонда да жрдік шлдеумен.

Стсіз кні жабысан

Басты науас медеумен.

Тзелсін бе дниеде

исайан баыт клбеумен!

Мен осыан іліндім,

Жылы жылды аяы,

ой жылыны басында.

Сапар етіп жол жрдім

ырыа келген жасымда.

 

Туан жерім сраса,

Мытбені асында.

Ауылымды айтайын,

Анау ояз жерінде

Жаылды кл басында.

Туысан толы азамат,

Бірі болмай асында,

Бізден дай кп слем

Жалпы жатан халыма.

 

Жасаан ие, не ылдым

алы жатан шаршыа?

Ойпа жерлер кл болды

Кзден аан жасыма.

ра жерлер су болды

Бір-бір таман тамшыа.

Аайынды аралап,

Жете алмадым антыма.

ызыл тілім желмейді,

Ккірек шіркін жарты ма?

Тек кргенім бл емес,

Талай тстім талыа.

Шабан кіл сабалып,

Сйеніп тр амшыа.

Тыпырлайды, тулайды

Тырдаы аршыа.

 

Жасылы пен жаманды

Жазылан болар лауыда.

Осыны айтан мен едім,

Бір сйлерге дп едім.

Тоталмадым назданып,

Келіп трса кезегім.

Жйрік бар ма тауысан

Тмам сзді дерегін?!

Кргенімді айтуа,

Соан мар шл едім.

Ата мініп жасымен

Клейінші деп едім.

Жасы лкен ааа

Ерейінші деп едім.

Елді ішін аралап

Жрейінші деп едім.

Аты шыан жігітті

Крейінші деп едім.

Тіл бйгесі келгенде

Желейінші деп едім.

Адам басы домала,

Болмады ой дегенім.

Еленгендей ел іші,

Блінді ой блегім.

Азамата болар ма

Енді мені кергім?

Клекесі тсер ме

Мал шалмаан тбені?

Ел ішінде жргенде

Таусылмайтын кл едім.

ара кзден ан тамып,

зілді ой зегім.

А абаа аунаан,

Тауды бетін жайлаан

Елді ашан кремін?

Ойладым да толадым,

Хатан ктіп себебін.

 

Белді буып, же стым,

Енді кіл блмеймін.

Жаным хаа аманат,

Ажал жетпей лмеймін.

зім деген кісіге

Сен демеймін, Сіз деймін.

Боямалы жалан дос,

Енді саан сенбеймін.

аумаласа арындас,

Тартып бйда збеймін.

Алыс пенен жаынны

Бріне де бірдеймін.

Мнда жалыз мен емес,

Неше бір сан, мы деймін.

Брі арыын білдірмес,

Жел тбіне мезеймін.

Мен де соны бірімін,

Нені кксеп іздеймін?

Талайыма тас тсті,

Оны ешкімнен крмеймін.

Сары кнге бл да ермек,

Тек кілді делбеймін.

Солай болды заманым,

Ауып кетті табаным.

Содан теріс болды ма

кіметке амалым?

Аы менен арасын

Тартып ара таразы,

Сонда ояр арары.

азушы емес нааты

Негізінде зарарын,

кіметті аділ жол,

Толы саан нанамын.

Кнларын кешірген,

Біз секілді наданны.

Тартып жрмін р жерден,

Талай жерді таамын.

Мен ішпеген суы жо

Еділ, Жайы саланы.

Араладым брін де

Бл бойдаы аланы.

Бл сапарда кргені

Осы бір жетім баланы.

А киікті баласы

Клденедей желеді,

Табанынан жел кеулеп,

Бірден-екі желге рлеп.

Ол да ілінер жебеге

рып ойан кгейлеп.

Тлпар дуа шабады.

ара жерді шегелдеп.

азан ордан аттаан,

Басан зі дегейлеп.

Сол секілді дние бо,

Кпті алдаан клбедеп.

Жалыз ием, жан берді

Брімізге бірдейлеп.

Жаратан со осылай,

Жасы, жаман та крмек.

Ажал, лім алдында

Келе жатыр телмедеп.

Брынылар айтыпты:

Пни, саан сенбе деп.

Биік жерлер ой болып,

Соны брі згермек.

Алла шашан нсіпті

Ойламаймын термен деп.

Ха таала, астым ба

Ккірегім мен, мен деп?

Аын емен айтулы,

амыанда бл да ермек.

Ккіректе ойлаан

Айтар сзім кп еді.

имылдаан жанды зат

Баса тссе кнеді.

ара тасты а жаран

Шулай соан жел еді.

Жел айдаса пендесі

Крмегенді креді.

Баыт бастан айтарда

Табылмай ма себебі?!

Мы досыны бірі жо,

Бетін теріс береді.

зімні басым аман деп,

Кле тсіп жреді.

Басы жмыр пендесі

Нені шекпей біледі?

Мені жалыз туан мекенім

Мытбені жері еді.

Мнарланан тауы бар,

Клдене жатан бел еді.

Жазда саым ойнаан,

Биік біткен тбе еді.

Жауан арды дымымен

алы шыан кк еді.

Жалбырай жазда кк шыан

Жасыл нуды шаы еді.

Топыраы ызыл саз,

Шаруаа дп еді.

Оны аза жайлаан,

Айналасы ел еді.

Теріскей аба бойында

Тобылыны тбі еді.

аптаан алы ара ааш

Мал шалмаан соы еді.

аптай боран соанда

ара жерді шомы еді.

Жыыл, дзгін, ажыры

алы ара шп еді.

ыста малы кетпейтін,

Біріне-бірі жаласан

Ке Нарынны бойы еді.

Арасында ащы бар,

Мыырып жатан малы бар,

Толысыан тл еді.

ыранан бркіт сілкінсе,

Оны жейтін таамы

Ор оянны жоны еді.

Ара жаы егістік,

Сары жаты тегістік

Жанды суды кемері.

Айтанымды ай су деп,

Байаандар біледі.

быласы кк теіз,

Атырауды ойы еді.

Айдын теіз ораан

Маыстауды тбегі.

Кн шыыс жа етегін

арабаз дер еді.

Кн батысы тау, тасты

Баы дейтін жер еді.

Кл суына шомылан

амысы менен терегі.

Еділ, Жайы екі су

Оан йан зегі.

Ат бауырын жазандай

Айналдыра клемі,

Крейінші дегенге

Бір сапарлы жол еді,

Осы ерден сапара

Кріп едім бір бойын.

Еркі зінде жігітті

Крінеді кнде ойын.

Еркі бастан кеткен со,

Бзылмай ма енді ойы?!

Жайыты ары жаында

Жаын дейді Жем бойын.

Тайсойан менен Бйректі,

Деп атайды ке ойын.

Сары изені жабытан

Жрт матайды р бойын.

Кн батысы Дендер тау,

Ара жаы Шыырлау.

Шыан шбі сары еркек,

ба тал мен дзгінді-ау.

алы аза баласы

Осы араа орнаан,

Талай байлар мыырды-ау,

йірлеген жылы айдап,

Неше бір сан мы ылды-ау.

Пішендігі бидайы,

Блек-блек ді ылды-ау.

ыста кетіп, жаз жайлап,

Ккорайын ну ылды-ау.

Мал аяы шымырлап,

Соны брін жн ылды-ау.

Оны несін айтайын,

Сол секілді рырды-ау!

 

ияндаы жматан

Туан жерді мы арты.

Шыатын басына

Боз ыраны бірі арты.

Ктерілген ауасы

Кеш боланда мнартып.

Ыссы айнап шыжырса,

Салындауа ызы арты.

Салын атты жел соса,

Шоалыны ыы арты.

Сары еркекті кгінен,

Боз изенні шбінен

ияыны тбі арты.

Жеке туан жігітті

Мы жаманнан зі арты.

Шет асылмен дос болма,

з еліні лы арты.

Тозыы жеткен жібектен

ола стауа жіп арты.

 

айырымы жо байлардан

Есіктегі л арты.

Кле шыан дшпаннан

Шын досыны ізі арты.

Кні тыныш болмаса,

Тсекте жатан тн арты.

айраулы болат майысса,

олдан соан сым арты.

Жабырсыз болан жазынан

Шыы алы кз арты.

Жйі болса жаныны,

Брінен де сол арты.

Тсті ме деп есіе,

Дшпаны айтар ялтып.

Ебектен ткен мырдан

Екеймей ткен сол арты.

Жан ашитын достарым,

амытырды-ау жылатып,

Абатыны сары йі

А жзімді суалтып.

Бір аттауа м ылды-ау,

Аш кзендей бралтып.

ызыл тілім, алыпсы

Бір сйлеуге мартып.

Айтайын деп осыны

Ккірегім ойлады,

Ойландым да толандым.

Жарты кіл жабыан

Сйлемеске болмады.

Жолдас болан ан мен тн –

Ол да еркіме оймайды.

Одаманы сенсін деп,

ызыл тілім зарлады.

Жатан жрек селт етіп,

Май ішкендей ойнады.

Тамырдаы атан ан

Бірін бірі айдады.

Еске тсіп айдаы,

Зыырданым айнады.

Бабаларым руаы

ара блттай торлады.

ысыланда амыып,

Атам Бекет олдады.

Бра-бра жолдардан

Неше дркін одады.

Кіл деген дария

Жо еді брын толаны.

Дарияа талпынан

Мен – аршыа тордаы.

 

 

***

 

Жігітті даы шыа ма

алы олды бой ылмай,

Оды-солды жол ылмай,

Жанды хаа тапсырып,

Ккіректі мз ылмай,

Ит терісін тон ылмай,

Шапа тасты бор ылмай,

Крінгенді ат ылмай,

ара суды ас ылмай,

Тай-лындай айасан

Бауырласты жат ылмай,

ара кзден ан тамбай,

абырадан ан тамбай,

тте, крсем дегенді

Саынанда тамсанбай,

Санды толы сары алтын,

Толысын тгіп шайамай?!

Ер баыты сыналмас,

Осындайда байамай.

Аырамай лан шлдемес,

Желпінбей тлпар терлемес.

Айырдан туан жампозды

Мертікпей омы клбемес.

Арадан шыан а блт

Жел сопай ккке рлемес.

Алыс алан кем де емес,

Жасы мен жаман те де емес.

Брыныны мысалы,

Осыны айтан мен де емес.

 

 

***

 

иядан боран соанда,

Томаалы аршыа

анатын ккке аанда,

Алма мойын асар

Шабуыл салып шапанда,

Аыны атты тере су,

Тотамай клге аанда,

Селт етіп басын ктерді

Талайлар тыныш жатанда,

Жылы анды жігітті

Брі ілінді апана.

Ем бола ма ткені,

Басынан баыт айтанда?

Мадайымнан аан тер

Мз болып мрта атанда,

Сыпыра шапан сары татай,

Жанбаса жаа батанда,

Екінді мен ашамда

Есікті кілтпен жапанда,

аны ара андала

анымды сорып шыанда,

Жалбарындым зіе,

Тарыып сонда жатанда!

Жан жаратан жан ием,

Жанды берген зісі.

Бізді жотан бар етіп,

Топыратан жан етіп,

Он сегіз мы аламны

Ризды берді бріне,

Сыртымыздан ам етіп.

Кндерді кні боланда,

Біздерді ойды зар етіп,

атын-бала, ара орман,

Брінен де баз етіп.

Біз апаста жатырмыз,

мырсадай хал етіп.

Мойына брша салулы,

Рахымынан дметіп.

Жалбарындым, жалындым.

Мойына брша таындым.

ара сзден ан тамды,

Сбыханалла, не ылдым?!

лым десе, дай-ау,

Жетпей ме бізге пейілі?

Брі зіні олында

Жеіл менен ауырды.

Снер кні болар ма

Жректегі жалынны?

Жай табар кні айда екен

Ккіректегі айыны?

айтар кні болды ма

Мадайдаы баымны?

Ажары тайды бойымнан

Жеті мше тнімні.

лі менен тіріні

Арасында отырмын,

Екі блек ауымны.

 

Абатыны а йі

Жрекке салды айыны.

Баса алмадым аяым

Аылым ауан дал кні.

Ер жігітті досы кп

Басы аман сау кні.

Бастан баыт тайан кн

айсысы сырттан ам ылды?!

Жан ашитын достарым

Ішінен тынып, айырды.

Кре алмаан ит-дшпан :

«Жойылар, – деді, – ай кні?!»

Ажал келсе, кім лмес

Жетсе хаты дадыры.

Ал лым деген жігітке

Ашылар жолды даылы.

Мені елден айыран

Екпінді аын арыны.

 

Жректі айы-шер басар,

Ер майып амыса.

Аша беттен ан таяр,

айырып атты жабыса.

Баз кешеді мал-жаннан,

ысылып басы тарыса,

Ерні салпы ер аты

Жер ала ма салыса?

Сол секілді ызыл тіл

Сз таба ма жалыса?

 

Тнде кзім йыда,

Кндізгі кнім тамша.

Абатыны а йі –

Шілтерлі темір сауытша.

сті темір, асты тас,

Жанбаса тиді мамыша.

Бір кн емес, мы кнді

Мойына идік амытша.

 

 

***

Тредей басы тарыып,

Жрекке айы бермесін.

аралай ерлер амыып,

Тірліктен кндер збесін.

Аты адамны баласы

Бл орында крмесін.

Ая-олы бос жрген,

Кілдері хош жрген

Біз паыра клмесін.

Бірде бар да бірде жо,

Бл пниге сенбесін.

ш ай тосан ыс кні

Бойыма ызар бергесін,

ыры кн шілде жаз кні

От болып ішке кіргесін,

Кнні зі балытан

Жанды тгіл, жансызды.

Тадайы кеуіп шлдейсі,

ара суа зар болды,

Не ылайын згесін.

Алла салды, мен крдім,

Мадайыма бергесін.

 

Кндіз сйлеп – клкім жо,

Тнде жатып – йым жо.

Есікті кілттеп жапанда,

Клмек тгіл, тырс н жо.

Татай батты жанбаса,

Брыныдай тыншым жо.

ан кеткен со нр тайды,

Адам арар сиым жо.

Сіз бен біз деп сйлеген

ыз мінезді лым жо.

Негізі хатан боласын,

Билігімді білсін деп,

Крсетті бе кзіме,

Есіне алып жрсін де?!

Шыжыан темір, ызыл тас,

Салып ойды кйсін деп,

Жма пен тамты

Тірілей кзін крсін деп.

Раат пен машаат,

Бріне де кнсін деп.

Жатсам, трсам Сіз деймін,

Айтаным жо сенсі деп,

лі тілек, ниетім

Алланы зі берсін деп.

Сйек алды, ет кетті,

ойды ба, дай, лсін деп.

 

Мнан жаман лім бар,

Тере азып кму бар.

Ккіректе шыпаан

Тек бір ана демім бар.

Ха таала, дай-ау,

Енді лмеген неміз бар?!

Егер лсек бл жерде,

айсымызда кебін бар?!

Жан иесі зісі,

Алар болса, жніе ал.

Клдене аза келтірмей,

лшеулі мыр мерінде ал.

рт, шаяна жем ылмай,

ркімні жанын трінде ал.

 

Ауыр менен жеілді

Шегетын кері бар.

зын менен ысаны

лшейтын кезі бар.

Айтпасыма болмады,

Жрегімде шерім бар.

Сйлесін деп тіл берді

лі айтатын сзім бар.

Мны естіген те рбы,

Тілектес бол да ойыа ал.

Сансыз елге кп слем,

Сол сыылды жайым бар.

 

Шілтерлі темір, салан кілт,

абырамнан ілініп,

Аш кзендей бгіліп,

Бір басуа зар ылды-ау,

Терезеден іліп,

Жатсам, трсам айыда

Шыбын жаннан тіліп.

Бізге шыар кн айда

Елді суы бйырып?!

 

Саындым іні, ааны,

рбы менен баланы.

Кз алдымда елестеп,

Шамшыратай жанады.

Кзден аан анды жас

Тотамай жерге аады.

Солар еске тскенде

Жрегімді жарады.

айыны дерті аумалап,

Жан-жаымнан амады.

Оны жанан жалыны

От амшымен сабады.

Оны ран табасы

Сйегіме барады.

 

 

***

 

Кншыысты желімен,

Кнбатысты дмімен

Кетіп едім халымнан

Оязды жері оныс деп,

Алыстан шыан даымнан.

Онда да туан бар ой деп,

Болмады жрек талпынан.

Айтайыншы дегенде

Жо едім брын талпынан.

Не десе де, жамаат,

Ер баыты айтылан.

Баытым бастан айтан со,

Айтуа сзім таусылан.

Аз мырды зайылап,

Асар болдым шарпылан.

Туысан, толы азамат

Тілектес болай артымнан.

олдан келер не зат бар,

мітім сол жалпынан.

Кеш болмайды – кн за,

Ертелі-кеш сарсылам.

Саудаа кетсін мы кнім

Бір кнгі крген зауымнан.

 

 

***

 

Слем айттым Сіздерге,

Сабыралы, ажекем,

Зейнолла мен амекем,

Болымбетлы абекен!

Тарыанда армайтын

Ана менен аа екен,

Аа деген мысалы

Биік біткен жар екен.

Іні деген елгезек

Айбалтаны сабы екен.

Жарын жзбен ойнаан

араыны шамы екен.

Сол адірді кім білген,

Баса кнген ба екен.

Іздеп едім Сіздерді,

Мені айдаан дм екен.

Азана кн ойнадым,

лшеулі кнім бар екен.

 

Екінші слем айтайын

баш пенен адеске.

Ойнап жрген те рбы,

мытпаймын, лі есте.

Тай-лындай айасан

азашылы детте.

Шашылан дмді уалап,

Шыып кеттім мен шетке.

Кімні лі жетеді

Хатан болан себепке!

шінші слем айтайын

буали, Аренге,

Жиен, Шкір, Халелге.

 

Бас-басыа айтуа

Жеткізе алман сан елге.

зегісін те басан

Азамат бар р елде.

Тонны ішкі бауындай

Туысы бірге уелде.

Дшпан кліп не ылсын

Хатан болан длелге.

осылам деу Сіздерге

лі де мені дмемде.

Елдегі жолдас, айтайын,

айыпали Смал,

Рамет, Мардана.

арманан кні аруым,

Белімді бекем буанда,

Екі талай ер келіп,

Желді тбін уанда,

Сйенген ерім кп еді-ау

Тарыып талай транда.

Те басып атар, бірге стік

Мытбе деген мдарда.

Жанашыр жаын сендерсі,

Тте жаын транда...

Кім жетеді масата

Жетесінен сынанда?!

Шар айнада сан крдім,

Пк болмайтын жуанда.

 

Мадайыма жазылан

Раат пен машаат.

Хаты салан ісіне

Еттім дйім анаат.

Сз жйесі келмеді-ау,

Болмаан со кіл шат.

Бас-басыа айтуа,

Аылым бтен, атым жат.

Саындым, халым, бріді,

Алашты лы азамат.

Бріізге кп дай

Мы-мыдаан миллиард!