АРАНЫ АРАША АЗЫНА

 

Биік тау айналада тран оршап,

бойы рім ааш біткен самсап.

Блдырап таудан сулар аып жатыр,

Кзбенен кргендерге емес жаса.

 

олында жмыскерді айла, крек,

стаан оны бекем жуан білек.

Забойдан алтын кенін беріп жатыр,

Алдаы ташкесіне салып креп.

 

Кз айы сентябрьді тні зарып,

Блттанан ара суы кн мнарып.

Забойда жуатын науасына

Тменен машина тр су шыарып.

 

Аан су тере емес, саяз шалшы,

Мен-даы суда трмын креп балшы.

Сол кні бригадирді осуымен

Тр едім тстен кейін каналды ашып.

 

Сары уайым кенеттен тне алды,

Кілімді лде неме бле алды.

Жері алыс срегі за ауып келген

Кіліме лде неме келе алды.

Сйеніп крегіме транымда

Бір дауыс аспан жатан келе алды.

 

Келгенінен жаын келіп жанай алды,

асірет ккіректен тарай алды.

Сйенген крегіме бас ктеріп,

Екі кз жоарыа арай алды.

 

Кілді жадыратан жаз секілді,

Тиеді жылы майда наз секілді.

Ой бліп сол арада арап трсам,

Кдімгі аылдаан аз секілді.

 

Жануар келген екен болан со жаз,

Труа мнан арты уаыт аз.

Терістен Тундраны жайлап айтан,

Кдімгі Сарыараны араша аз.

 

аылдап анат аып алып барад,

Тілініп атарымен шалып барад.

Аспанны адаспайтын жолыменен,

Алдында командирі тартып барад.

Дауысын жануарды естігенде,

Елжіреп бойым еріп, балып барад.

 

Ойыма мны кріп жас та келді,

Наасыз жазы жала баса келді.

Мен-даы туан елге барам ба деп

Кзімнен брша-брша жас та келді.

 

Зар жылап алып еді мені анам,

асында оса жылап атын, балам.

Асаан а ананы мауын басып

Мен-даы туан елге ашан барам.

Жарыты Сарыараа барады-ау деп,

Еліме азастана айттым слем.

 

Ойладым мен де осындай ашан айтам,

Байпадап ара жерді басып байпа.

Туан жер скен елге барады-ау деп,

Жеріне Сарыараны айттым слем.

аылдап анат аып те шыты,

Дегендей слемімді айтам-айтам.

1940 жыл, Колыма

 

 

МАЖАН ЖМАБАЙ

(1893–1938)

Алаш айраткері, аза поэзиясына жаалы келген аса талантты аын, педагог, ксемсзші, дебиеттанушы, фольклорист Мажан Бекенлы Жмабай 1893 жылды 25 маусым кні азіргі Солтстік азастан облысы, Мажан Жмабай ауданы, Сасыкл ауылында дниеге келген.

1912 жылы азан аласындаы Крімовтер баспасынан «Шолпан» атты тыш ледер жинаы жары крді «Батыр Баян», «Ожетпесті иясында», «ойлыбайды обызы», «тірік ертегі», «Шын ертегі» сынды шыармалары бар. Мектеп оушыларына, малімдерге арнап «Педагогика» (1922, 1923), «Бастауыш мектепте ана тілін оыту жні» (1925) ебектерін жариялады.

1938 жылды 19 наурызында Алматы аласында ату жазасына кесілген.

САЫНДЫМ

 

Абатыда айдан, кннен жаылдым,

Сарайдым ой, сар даламды саындым.

«арашыым, лыным», – деп зарлаан

Алыстаы сорлы анамды саындым...

 

Алтын Кнді, ара жерді саындым,

Жан жолдасым – жйрік желді саындым.

Асау тайдай еркелетіп сірген –

Аайынды, туан елді саындым...

 

Бостандыта ткен кнді саындым,

Желдей зулап кеткен кнді саындым.

Жыл сындай шсам, онсам ерікті,

Ойдаыны еткен кнді саындым...

 

Ойыны бір рдастарды саындым,

Тілегі бір жолдастарды саындым.

Келешекке бірге жоспар рысан –

Сырласатын жан достарды саындым.

 

Уа толы жас жрегім, жабытым,

Таныс дауыс ести алмай зарытым.

Не дегенін, не істенгенін біле алмай,

оры болдым ой азат жрген халыпын!..

 

Жрегіме жаын жанды саындым,

Жібек мінез, аы жарды саындым.

Айырыларда кншыыстан аарып,

А жібектей шапа тады саындым.

 

Не крсем де, алаш шін кргенім,

Маан ата лым шін гленім!

Мен лсем де, алаш лмес, кркейер,

Істей берсін олдарынан келгенін!

 

алы елім, алы ара аашым,

айраты мол айбынды ер, алашым!

зі-а лар, сырын берме, сабыр ыл,

Аыматар байамаан шамасын.

 

азаымды, алы елді саындым,

Сарыарамды – сайран жерді саындым.

Балдай бла, млдір кміс кбікті –

Арадаы айдын клді саындым.

 

уанышта: «й, сені ме!» – дегендер,

Кйініште мен шін уайым жегендер.

тылу иын, басан адым адулы,

Тізіп ойып ертеді-кеш тгендер.

 

Тірі ие, зі алшы панаа,

Тас бауырлар зара ла сала ма?!

Баласынан ттын болып сарайан,

Кім жеткізер слемімді анама?

 

Абатыда айдан, кннен жаылдым,

Сарайдым ой, сар даланы саындым.

«арашыым, лыным» – деп зарлаан,

Алыстаы сорлы анамды саындым!

 

 

ТТЫН

Кеудеде – от, іште – жалын, кзде – жас,

Кні-тні айы жтан сорлы бас.

Сабан тсек, тым араы жатаы,

Наны ара, шайы ара, арны аш!

 

Кн тсірмес мейірімі жо ара тас,

Аармай ма мндай йде ара шаш?

Жаныда жо жаны ашитын жаын жз,

Тас бауырлар ыайына арамас.

 

Жары суле не Ай, не Кн крсетпес,

Жаыныны: «Ой, бауырымын!» естірмес.

Іс – санаулы, сз – адулы, ерік жо,

з олымен намды тон піштірмес.

 

айыланба, сорлы ттын, еш нетпес,

Кн батанмен, та атпайтын тн жетпес.

Ер жректі азаматты басына,

Бл жаланда нелер кетіп, не кетпес?!

 

СКЕН СЕЙФУЛЛИН

(1894–1938)

аза-совет дебиетіні крнекті кілі Скен Сейфоллалы 1894 жылды 15 азан кні азіргі араанды облысыны Нілді ауылында дниеге келген.

азастан Жазушылар одаыны негізін алаан. Алашы ле жинаы «ткен кндер» 1914 жылы азан аласында басылып шыады. «Тар жол, тайа кешу» (1927) романы мен «Ауды айрылуы» (1925), «Ккшетау» (1929), «Альбатрос» (1932), «ызыл ат» (1934) поэмаларыны, «Баыт жолына» (1917), «ызыл сарлар» (1920) пьесасыны авторы. 1920-1925 жылдары аза АКСР Халы Комиссарлары Кеесіні Траасы ызметін атарды. Атаман Анненковты азап вагонында, Колчакты Омбы трмесіне амалып, уын-сргінге шыраан. Сталиндік репрессияны рбаны.

1938 жылды 25 апанында ату жазасына кесілген.

 

 

ТЛПАРЫМ

 

Темір торлы тас йде

Ккірегім толды шерменен.

анатты, таы тлпарым,

Арырап келші кермеден.

 

Тмарлап баптап, айдарын,

йрыын сзіп ерлеген.

таршы мені амаудан

Шынжырлап ерік бермеген.

 

Мініп ап, «шу!» деп кетейін,

Жасырып соан желменен.

Кбігі шысын кмістей

Шомылып аан терменен.

 

Айматы жарып дбірі,

Жаырсын таулар, жерменен.

Сыпыра шауып ырымды,

Амандасып клменен,

 

Бралан зен, орманмен,

Зегір таумен, белменен.

кей сорлы езілген

Крісейін елменен.

1918 жыл

САЫНДЫМ

(амауда)

 

Туалы апас крмеген,

Ккіректе кектер кернеген,

Талпынып лаш сермеген,

Айтайын ішкі сырымды:

 

айырымды алы елі бар,

Сарыара сары белі бар,

рісті шалар клі бар –

Саындым мен ырымды.

 

зенді, клді жайлаан,

Кермеге тлпар байлаан,

Хабарсыз арам ойлардан –

Саындым мен аулымды.

 

Жібектей шашы оралан,

ыпша белі ыналан,

Еркесі ырды бралан –

Саындым мен сулемді.

 

Айналып-толап сірген,

А стін беріп кешірген,

Тастамайтын есінен –

Саындым аріп анамды.

 

Мал баып, шауып ойнаан,

йреткен асау байлаан,

Кк жасыл шбі жайнаан –

Саындым еркін даламды.

 

ымызы бал шараптай,

Жігіті балан манаптай,

Тлпары тарпа анатты –

Саындым бейбіт елімді.

 

Таулары биік иялы,

Орманы шалын миялы,

Жылы , ой, сиыр, тйелі –

Саындым Ара жерімді

АМАУДА

 

Тас йдегі ттынды

Аяан адам жо болды.

Аяды біра табиат,

Кілім соан то болды.

 

Терезені алдына

Торайлар келіп н салды.

Ызарлы амау тас йге

Кйлендіріп жан салды.

 

Даладан кгал жас исін

Жіберді маан желменен.

Терезеде отырып,

Сйлесті кілім елменен.

 

Болса да алыс ызыл кн,

Шыласын шашты алтындап.

ашыым мені – бостанды ,

Келді алдыма жарылдап.

 

Терезеден лшеусіз

Крсетті ыр кедігін,

Табиатына дниені

Патша мен ттын тедігін.

 

Демін салып майда жел,

шатап сйіп тнімді:

Сйгенімдей тербетіп,

Жбатты мені жанымды.

 

Отырмын кзет – амауда

Дспаннан тнім жеілді.

Жее алмас біра еш пнде

Асау, еркін кілді.

1918 жыл

 

 

АДАСАНА

(Ттынны сзі)

Нашарлара болысып,

Кзетшілер бетін айыру,

Тырнаынан оларды

Езілгендерді айыру –

 

Жолында жрген бауырыа

Тас аттыдар брі де,

Мырзалара осылып,

Жастары да, крі де,

 

Адамдыты шыны –

Сендерде егер ар болса , –

Бердім соны сотына,

Халы – тір бар болса!

1918 жыл