МЫАННЫ АЙТАРАН ЖАУАБЫ

 

Жолытым хатыыза Атас інім

Крсетіпсі кіліні аа мінін.

Клу-жылау мерзімді мезгілінде

р бекер текке жылап бар ма жыным.

Боларын боланнан со білсем-даы

Таы да ойландырды берген сыны.

Темір тор, тар тесікті крмек тгіл

Анайы аау скен бар ой трім.

Боланмен жасы кіші кргені кп

Таныс е р орына мнан брын.

Батагй ортадаы бір шалымын

Ешкімні білмейтын ішкі сырын.

Кз жасы абыл болса иын емес

Жыласам босататын сездім шыным.

 

Сз жазан сыр білуге Ман аа,

Кбінен жауап кттім орытынды

зірге осыменен еттім тмам.

 

ле ермек жректен шыса тербеп,

Кілден орын алса жайлы кернеп.

Іш-сырты, бас-аяы шашау шыпай

Тарихта аларлытай болсын рнек.

 

***

Ал Атас, біразыра кеес баста,

Дл биыл отыз сегіз келдік жаса.

арманны арастырып кейінгіге

Жай тастап лышыды кенен таста.

Сынар деп шын жйріктер оан саспа.

Дос тгіл дшпандары брі сыйлар

Азыра баыт сы онса баса.

Басына жазатайым жмыс тссе

Дшпан тгіл достары танымас та.

Бес кндік днияны амы шін

Дос болар біреу баса, біреу аса.

Алан берген днияны есепке алмай

Достасарлы ер жопа іздеп тапса.

Крмегендей кекірейіп кететін кп

Туірленіп бір-екі ырдан асса.

Бір мінезде труа болмай ма екен

Тгілмей ме анадан асса-тасса.

Бір кн олай болмай-а бір кн былай

Не ылады алпынан талмай шапса.

 

Санаулы саата сас мір шіркін,

Келіп кеткен жандар кп неше дркін.

Азамат деп, жолдас дос сыйласа екен

Кейде жырты боланша, кейде ырты...

АХАТ ШКЕРІМЛЫ

(1900–1984)

Аын, фольклорист, шежіреші, нанбай ажы улетіні рпаы Ахат Шкрімлы дайбердітегі 1900 жылы дниеге келген.

Ахат – Шкерім ажыны кенже лы. за жылдар бойы Жидебайдаы Абайды деби-мемориалды мражайыны мегерушісі, одан кейін Абайды Семейдегі оры-мражайыны ылыми ызметкері болып ызмет істеген. нанбай мен Абай, Шкрімні міріне атысты орасан мол деректер жинастырып, Абай мражайыны ылыми орына тапсыран.

нанбай улетіні рпаы, Шкерімні лы боландытан сталиндік уын-сргінге шырап, азап шеккен.1984 жылы дние салан.

ОРЫТПАЙДЫ МЕНІ ДАР

АЙДАСЫ, АЙРАТ, АЙДАСЫ

 

Мамасын ана еметін,

Маужырап бауырына енетін,

Лззат бойды жеетін –

Сол кндер бгін айдасы?!

 

Ттті йыа бататын,

ызыпен таым ататын,

айысыз, амсыз жататын –

Сол кндер бгін айдасы?!

 

Ебектеп зора жретін,

Шаыранды білетін,

Махаббатпен клетін –

Сол кндер бгін айдасы?!

 

Мен шін анам кйетін,

Жан болмайтын тиетін,

Мейірлене сйетін –

Сол кндер бгін айдасы?!

 

Апыл-тапыл басатын,

Жгірем деп сасатын,

Мойныа ке асатын –

Сол кндер бгін айдасы?!

 

Сйлесем ызы кретін,

Сйлеткісі келетін,

алаанды беретін –

Сол кндер бгін айдасы?!

 

Кілімде жо ешбір да,

Бейілім адал, жрек а,

Жаным нрлы, денем пк –

Сол кндер бгін айдасы?

 

Топыра шашып ойнаан,

Ойына сте тоймаан,

Уайым жо ойлаан –

Сол кндер бгін айдасы?!

 

Жат баламен танысан,

Жала ая жарысан,

Асйек ойнап алысан –

Сол кндер бгін айдасы?!

 

Алтыбаан тебіскен,

Асы атып керіскен,

Ашусыз, кексіз келіскен –

Сол кндер бгін айдасы?!

 

Саба оып жрген кез,

Баытты мір срген кез,

Балалы уаыт тті-ау тез –

Сол кндер бгін айдасы?!

 

Жар ызыын крген кез,

Жар тілегін берген ыз,

Жемісін жасты терген ыз –

Сол кндер бгін айдасы?!

 

осылып жара жатан кез,

Баыт таы атан кез,

Махаббата батан кез –

Сол кндер бгін айдасы?!

 

Баытты кнді саындым,

Кебінін айы жамылдым,

Абатыа жабылдым –

айдасы, ажал, айдасы?!

 

Тергеуден босар кнім жо,

Тартпайтын азап тнім жо,

у жаныма тыным жо –

айдасы, ажал, айдасы?!

 

Алынбай шынды дегенім,

Батты тая жегенім,

Кші кетті денені –

айдасы, ажал, айдасы?!

 

Азаппен ртеп жанымды,

инауа салып тнімді,

Кетірді уат, лімді –

айдасы, ажал, айдасы?!

 

Тергеуші, мейлі сабай бер,

Бар плені жамай бер,

ылмысты йіп санай бер –

айдасы, айрат, айдасы?!

 

Ттын ылып байлай бер,

Крімді азып сайлай бер,

Мейлі шетке айдай бер,

айдасы, айрат, айдасы?!

 

орытпайды мені дар,

Тіліді енді тарт, мндар.

лімнен орып сатпан ар –

айдасы, айрат, айдасы?!

 

Бататын маан сйген жар,

Бойымда кетсін таза ар,

Балалар ксіп ткті-ау зар –

айдасы, айрат, айдасы?!

 

Таза досты, махаббат,

мірде маан сол ымбат,

Болмады басты еркі азат –

айдасы, айрат, айдасы?!

1937 жыл

 

 

ТРМЕДЕН

 

Аштырмады адалдыты есігін,

Жауыз жандар берді ауыр кесігін.

Жаралы жан, жйрік оймен иялды

лдилейін, тербетейін бесігін.

 

шыр ойым, шартарапты кезерсі,

Кезіп жріп, кп жайларды сезерсі.

орасындай ауыр жкті келіп,

Жрегімді жараларсы, езерсі!

 

аза келіп, жылатарсы, жылармын,

айы беріп, айыртарсы, шыдармын,

У берерсі – улатарсы бойымды,

Су берерсі, сусындармын, тынармын!

 

Клдірерсі, гл келіп берерсі,

Кілімді жбатарсы, блерсі.

Ажал келер, тоталарсы, ноталар,

араы, тар, суы крді крерсі!

 

Жйрік ойым, не сйдірсі, не берді,

Траы бар не крсетті, не крдім?!

Аяында ажала мір л болып,

Келмегендей дниеге жнелдім!

1937 жыл

 

 

ШКІР БЕН

(1900–1994)

ле-сзді шебері, абыз аын Шкір бенні азан шаырып ойан аты –Мхаммедшкр. Шкір 1900 жылды бірінші наурызында азіргі Шыыс азастан облысыны Абай ауданына арасты ндызды ауылында дниеге келген.

Мсылманша сауат ашан со, Семейдегі «приходская школада» 3 жыл оыан. С.Сейфуллин, І.Жансгіров, Б.Майлиндермен жаын таныс болан. Сейфуллинге атосшы болып, аынмен бірге азастанны кп жерлерін аралаан. беновты халыты дастанды жааша толаммен жырлаан «озы Крпеш –Баян слу» поэмасы 1937 жылы «дебиет жне искусство» журналында жарияланан со, аынды атаы шыты. Сол жылы «халы жауы» атанып, аыры крші ырыз еліне асып кетеді. 1939 жылы Алматыа айтып оралып, Жана, Сабырбай, Тбек, Дулат, Байккше аындарды деби мраларын алаш ааз бетіне тсіріп, азастан ылыми-зерттеу институтына тапсыран. Маман-зерттеушілер беновты орындауында ондаан н-кйді нотаа тсіріп алан. 1940–41 жылы Жамбылды деби хатшылы ызметін атарып жргенде жалан айыптау негізінде сталып, Семей трмесіне амалды. Екінші дниежзілік соыса з еркімен аттанады. Сталинград майданында ауыр жараат алып, елге айтып келеді. 1945 жылы саяси уындау айта басталып, Сібірге, Александров абатысына айдалды. 1955 жылы трмеден босап, 1961 жылы толытай аталады.

Абайды деби мектебіні Кеес дуіріндегі белді кілдеріні бірі ретінде танылан. беновты тарихи-танымды таырыптарды озаан «Кейпін батыр» (1939), «Ташебер –Жапал» (1962), «Орта арал» (1968), «орыт обызы», «Прмен», «Алданан ыз», «Патша мен байыз», «Ана махаббаты», «Тотамыс батыр» атты дастандары бар. арт шежіреші, батагй ария азастанны тыш Президенті Н..Назарбаева лтты дстрде салтанатты жадайда халы атынан а бата берген болатын (10.12.1991).

Абыз аын 1994 жылы 23 азанда дние салан.

ЕЛІМЕ ХАТ

Мен саындым туан-скен жерімді,

«Сонан азсын, – деп тілеймін, – крімді».

анша зиян крсем-даы туан жер

Сонда-даы маан ысты крінді.

 

Есер ттын, зіе-зі жауап бер,

Кінлама, кінлі емес ел мен жер,

Ел блдіргім – пысытарды алдыы,

Саан жазса тартызуа міндеткер.

 

«Ата» десе, Тобытыда аталы,

«Бата» десе, аруаы ран баталы,

Естімеп пе е, мытты ба, лде сен,

Кегірбайды кім кестірді саалын?

 

Дарынды, алыр, ділмар, жезтадай,

Кінлады: «Ысырды, – деп, – жыландай».

Омскейде алты ай істі боп жріп,

Тапырлыпен тылды азар нанбай.

 

Жаяу жріп, ілесем деп аттыа,

ліді білмей сіле атты ма?

Белсенділер сені бит боп талайды,

Абайды да маса болып шаты да.

 

Кзен жортты, ар жауды да басылды із,

Кугері – аспандаы ай-жлдыз,

Молда тгіл, бйырмастан кр-даы,

Шкрім де алан жо па кмусіз?

 

Елі шыарды ма шыына,

Сол еліді саынаны шыны ба?

Ол рас-а, тіл жазыы бар шыар,

Ызылдамай анат апас шыбын да...

 

Жазады теп, айтса елге аталып,

асы тгіл досынан да сатанып,

Екі елі ерні, бір тіліе ие бол,

Аздап сйле, елірме де матанып.

 

Ебек істе, іске асатын трымды,

детіді таста, млде, брыны.

уре болма: «Шыарам», – деп, – сыртыа

Ішіндегі бып жатан сырыды».

 

 

ЫЗЫМ ДАУАА ХАТ

Ал, Дауа, алдым алам саан арнап,

Кзде жо, кілде бар, мен – тірі аруа.

Айырылу бар,

Айырылан осылу бар,

Сен «атам», мен «ботам» деп жрміз зарлап.

міт – айы, кл ылып кз жасымды,

иялмен, сулем, саан болам барма.

Желге аманат тапсырсам слемімді,

Жре жауап береді алдап-арбап.

 

Алданып іс еместі ісім дейтін,

Блдыраан саымды мсін дейтін,

Адамшылы асиет-тіршілігім,

Бір ана кнкрісім – кшім дейтін

Туысты алды, Дауам, ортасында

Мені кім екенімді тсінбейтін?

 

Сйген жар, айда алды туысан да?..

кінемін олардан суысана,

Сырлас дос пен айырылдым сыбырластан,

Анда-санда бір крген таныстан да.

 

р жауыра бір онан жау мндалап,

секшіге саан сауысана.

Татулы, жрдемдестік з алдына,

Зар болдым тбелесіп, рысана.

 

Мейлінше сыбаысты денем кірге,

Адам тгіл басыды бит пен брге,

Етсіз тере жабысып сйегіе,

асыса ан шыады, болды сірне.

з обалым зіме, кім зорлады,

«Тіліе ие болмай, – деп, – жай жрме».

Білмегенді білдірді, шынытырды,

Шынында мектеп болды маан трме.

 

Халыты нанша илеп, сазша таптап,

Заманны таза жолын жр ластап,

Жуындыа семірген бралы иттер

Мен тгіл арыстанды болды аппа.

Жамбыл атын жамылып, ле жазып,

Бір аын жлде алды отты матап.

Тнін шаршып, ттініне тншыты ел,

шыннан – от, оттан рт шыты аптап.

 

Адасанны кбіні мойнын жлып,

аланыны айтты ойы жртта лып,

Саясат дадарыса шырады,

Сенгені – от, улы газ, кісен-лып,

Басшылар бірін-бірі алдай алмай,

тте деп кіжінеді іштен тынып.

Дауамды крсем деген мітім бар,

Заман бір жадыраса тсі жылып.

 

мітім орындалмай крсем деген,

лде мен, Дауам, сені крмей лем,

абіріме миуалы ааш сіп,

исыннан тыс, кездейсо себеппенен

Блбл болып сен онып бтаына,

Халыа мені йгілеп шырат ле.