ЕЛМЕН, ЖЕРМЕН ОШТАСУ

 

Темірмен ол-аяы байлаудаы,

Екі кз апалыпен жайнаудаы.

Тордаы арыстандай алас рып,

От шыып, жрек жанып айнаудаы.

А рып, арманда боп, ола тсіп,

Санын соып, бармаын шайнаудаы.

Ткені ырыншы жыл сзі мынау,

сталып рімжіге айдаудаы:

 

Талыны шыып трды кезеіне,

Байлаан сап оян кжегіне.

Артыма жалт брылып араанда,

Ду етіп от ілінді зегіме.

Жылы жз, жмса кіл, млы сзбен,

скен жер, ош айтыстым з еліме.

Айдатан бізді статып «а жректер»,

Дниені арасармыз кезегіне.

Аиат атан тадай жайнаанда,

Кз жетер сонда кімні кезебіне.

 

ош енді алы ызай, айран Іле,

Сенен мен ажырастым азір міне.

Адасан мды болып Бти, Сара,

осуын келешекті атан тіле.

Барамыз машинамен Талыны аса,

Болды ба айран Іле кзден таса!

Айдатан бізді статып «аайындар»,

ош енді, жолыанша жасы жаса!

Ктпеген мндай іске кез болана,

Боламын арап трып та-тамаша.

Сапара мойны ашы кеттім шыып,

Келешек зі жндеп одамаса!

 

Аман бол Текес, Кнес, асыменен,

араай, айы, терек, тасыменен.

Жерлеген Албан, ырыз, ызай, Сама,

Кемпір-шал, ыз-келіншек, жасыменен.

Трыдар тілеулес боп кдер збей,

Бір жола кеткенім жо басымменен.

Аман бол лжа, Кре, Сйдін, орас,

Сау жынды, аса, шола, масыменен.

Айналып дм бйырса крісерміз,

Кетпес-ау дние тгеп осыменен.

ош боп тр айта айналып кргенімше,

Дшпаным, тамыр-таныс, досымменен.

 

Аман бол, Аолты пен Аралтбе,

Мен кеттім жзбесі жо клге шге.

Жерлеген Клбай, Дуіш, Млік, Шола,

Солтеке мытайын сені неге?!

Шыбла, шкептер мен айран жерім,

Жолымбет, Тттібике алы елім.

Алмалы, Сааткел мен ріктіарал,

Бескрік, Соыртнтік, бікенім.

Аман бол Теректі мен Зетті, Трген,

онабай, Маманымен жерлеп жрген.

Досана, ожаберген, ттымбетім,

айран ел аздай алып, ойнап-клген.

 

Темірлік, ош аман бол ты, Тте,

Барады бізді бастан дурен те.

Жерлеген оырбай мен азымбетім,

Слем де абылбекке те-мте.

 

Барайын айта айналып Теларама,

Айтылмай саынанда ел ала ма.

Аозы, Дртуыл мен Жарас, Тоал,

Да ыл еске аланы мен балаа.

 

Аман бол Бестбе мен айран Шапы,

анаттас Тоал, Сады екі жаты.

Аа-іні, рбы-рдас, келін-жеге,

Айналып нсіп еткей крер шаты.

Бгенбей, Тастемір мен Баянеке.

Кз жасым сендерді ойлап клдей аты,

Дариа-ай, крер ме екем, крмес пе екем,

скен жер, нген елім – алтын таты.

 

арасу, ош-аман бол Жарыменен,

Андасы, Теріс – табалы бріменен.

Кп Тоай, Саадаы бдірасыл,

Аман бол, Нияз, Трсын арыменен.

шбла, ош аман бол Талдыменен,

айран жер ажырасып алды менен.

Жерлеген Аман, Таат, Нрын, Шгіл,

Аман бол, бай, кедейі, жарлыменен.

Аман бол, Талдыдаы йыр, ытай,

Скпедер айтпады деп алдыменен.

 

Сорбла, Керегетас, арабура,

Барайын Аблапен асып тура.

Жерлеген бікен мен Жарас елім,

Дм тартып осар ма екен ойын-дуа.

 

Аман бол, шжырала, Мырымен,

Клдене Шашы, Шры, Шырымен.

ожал, араменен екі рулы ел,

Баласы озыбайды тымымен.

 

Аман бол, ызылкре Шылымен,

адыры болды бгін шын білінген.

алы ел ожаназар, ожабегім,

Аман бол, аза, ырыз, мылымен.

аражон, апсала мен Даымбелім,

Аралас Албан, ызай алы елім.

Кктерек, Кксу, штай, Шолатерек,

Айналып крер ме екем айран жерім.

Аман бол, шмойынтай, Шаан сайым,

Жерлеген алы ырыз жарлы-байы.

анаттас атарыда арашамен,

мытылмай кілімде жрсі дйім.

 

Ааяз, ош-аман бол, Суытоай,

Сендерден ажырастым азір оай.

Бріе слем айтып оштасайын,

Ба онып, ызыр шалан Жолболдым-ай.

ош енді, кп жыл болар жолыанша,

Блініп мен барамын ре-зора-ай.

 

онаай, Шаты менен Кре, Смбе,

Жан бар ма менен млы осы кнде.

Адала, Аттытауы, шмыс, обы,

Мінеки ажырастым сенен млде.

Кетейін ош айтысып тым болмаса,

Бар кнде ожалыым ызыл тілге.

 

Ешкілік, Сар буыршын, Тоыз тарау,

Жерлеген неше трлі елім бар-ау.

Оразай, Есенл мен ош-аман бол,

Бл кнде мен паырды кні ара-ау.

Мал рлап, кісі лтірген айыбым жо,

Шаым тіл, шатыма сз, жалан жала-ау.

Дшпанны кре алмаан ккімесі,

Бл кнде заман боп тр бір ан талау.

 

Барайын Суасу мен Сексенбелге,

нген жер, оштасайын скен елге.

Слем айт барандары айта-айта,

оырат, Темірменен тменгі елге.

 

Барайын айта айналып ас тарапа,

Аз жерім алан екен бас тарапта.

оштаспай талай елім шала алды-ау,

Ес кетіп – тран арып сасалата.

 

Иінжар – айран жерім жайлы Суат,

Шадатып тран шыар малы шбап.

 

Жолымбет, гні елі – барлы тре,

Тленгіт, сол жердегі алы Уа.

 

Аман бол, Шбар тбек, Нылы базар,

Тастаман, Сптай менен Слтан мазар,

Ауыр кн, ара тман бізді баста,

Елінен тірі айырылан жігіт азар.

Аман бол, Есенгелді, Крпешімен,

Бас ала ел бастаан серкесімен,

Блекей, Шолаай мен айшы, Шірге,

Аман бол, ланбура лкесімен,

Жолыып тар заманны толынына,

Біз кеттік азынаны ккесімен,

Айтрман, арабаа ош айтайын,

Айналып бас ілгенні желкесімен.

 

Барайын Білікші мен Майтбеге,

Басы аман, бауыры бтін, бай тбеге.

Дариа-ай, бл не деген ауырлы кн,

азір мен шыып трмын ай тбеге?!

 

Аман бол, Ноайты мен Сарблаым,

алды ба айран Дукем-Нарланым.

Оразай, Есенл мен алы Таймас,

Арманда айрылана зар жыладым.

 

Аман бол, жерлеп жрген алы Торай,

Айрылып мен барамын сенен зора-ай.

Жаын жо, жанашыр жо, жалыз басым

– алатын жауыздардан жанды орай.

 

Крмеске кеттім міне Талыны асып,

Пендеге болмас сапар мнан ашы.

Мнартып траны-ай, айран Іле,

Шадатып, тмандатып, мнар басып.

 

алы ел – аза, ырыз, йыр, татар,

Дмдері тартар ма екен жалыз асы.

Мен кеттім тірі айрылып, сендер алды,

ош енді, амал бар ма дние сасы.

Аман бол жаа бауыр – Керей, Матай,

Да ыл еске аланы жаны ашып,

Жаладан айрылана айырмасам,

Мен емес тс бзатын аны ашып.

 

Аман бол, алыс-жаын, трымменен,

Елдегі лкен-кіші рбымменен,

адірлі аздай алып жрген едім,

айтейін адірімді бір білмеген.

Мезгілсіз жайан тора кез болып тр,

ырана ырып салма ілдірмеген.

Бес кндік бл дние алдап жріп,

Сау жан жо бір жылатып клдірмеген.

Сарайып жетемін деп саым уып,

Кім алды жай трмысын блдірмеген?!

Еріксіз елден шыып мен барамын,

Ат мініп ауыздысыз клдірлеген.

арайтын абаыма кім бар мені,

Жолдасты трі мынау шлдірлеген.

 

Келер деп кебенекті еккен шарты,

Брыны дуалы ауыз аза арты.

Атадан алтау туса бір жалызды,

Міне мен кетпедім бе жалыз-жалы.

ош енді, ош, ош енді, ош-аман бол,

Сіздермен оштасуды осы-а арты.

 

См дние, азаптады алдауменен,

терсі айран мір зарлауменен,

Ел-жртым, туан-туыс еске тссе,

Аады кзді жасы парлауменен.

М басып тату-ттті достарымды,

Дшпаным алан шыар арауменен.

Саражан, Улихан мен Шарапатан,

терсі Трдыаындар сарнауменен.

Байлауда, апалыта барады ке,

Жолыан асіретке арнауменен.

Шріпхан, Шабданбек пен Болтай, Ботый,

Ойласам жрек оты жанды-ау менен.

Асарбек, асым, Болат, рманазы,

Алыстап баран сайын алды-ау менен.

Сейдлі, Матабек пен Слтанлі,

Барады аам кетіп Марауменен.

 

Ырымбек, Тотасын мен рмандарым,

Нсіпбек, Оралбек пен Молдандарым.

Шынасыл, Трдыбай мен Алдиярбек,

Аманат бір дайа бір жандары.

уелбек, Тлеубек пен Сатылхандар,

Алыстан Махст да жраттарым.

Ахмет, Батырхан мен ызырбектер,

Еледер бізді ойласа латары.

шімхан, Аят, Сыма, Айдарбектер,

Итемген, ош-аман бол шыратарым.

 

Дние, опасы жо, жалан шыар,

М басып ділбекті алан шыар.

«Тірідей баыланнан айрылды» деп,

Млы сз ай-айдаы шалдан шыар.

Жанашыр арынбай мен Нарынбайлар,

Бас осу енді арман боп алан шыар.

Оразан, адырбек пен Бегетайлар,

Есінен естігенде талан шыар.

Трсынбай, згі Ске, оырлжа,

Жаланны жаланына нанан шыар.

Жетебай, анат, Мса, азыхандар –

От болып ааларым жанан шыар.

Ясымбек, осболат пен уелхандар,

Тірі барсам аалап алдан шыар.

уезхан, Зылиа мен екі млы,

Бір кні жылдай болып жрген шыар.

Бір кріп е болмаса алмады деп,

айыны апасына батан шыар.

Ббжан, Айым менен Нрбалалар,

асірет елден ерек тартан шыар.

Сарайтып сары уайым дертке айналып,

Алмадай жерге тскен кепкен шыар.

 

Осындай теді екен жаландары,

Кілге тскен кезде арман брі.

Бата, білхан мен Оспанхандар,

Скпедер аты аталмай аландары.

Ойладар содан мені баам кем бе?

Жоалса жотарсыдар бір малдары,

См кіл болашаты білдік брін,

Кім тыдар келешекті м мен зарын.

Жарасан ойнаса ойын, клсе клкі,

мытпа елде тыныш трандарын.

Нрали, Орынхан мен анат, Болат,

Кргенше аман боп жр Нрдандарым.

Тжібек, сейін мен Жардам болар,

Ерте-кеш маан да ыландары.

Сарымжан, шімменен Ммет, Маман,

Ойларсы бізге мойын брандары.

Нрсалан, Трсыножа, Изатандар,

ол ктер, бізге бата ыландары.

Жнбіл, Ырымхан мен лаындар,

Бірлесіп оы да жылдам брі.

 

йысы дшпандарды анан шыар,

Жеттік деп бір жмаа жрген шыар.

Жаыпбек, Жасыбек пен Тндебайлар,

Бларды гімесі амен шыар.

Крі ке сексендегі да кйім,

Жылаумен бір жерге ол да баран шыар.

Бірі алыс, біреулері жаын болып,

Бірі жылап, біреулері клген шыар.

Нразы, Иманглдер, Керімбектер,

айран жас деп айырып снген шыар.

Есболат, анапия, лиандар,

Майып бауырым деп жрген шыар.

анаат, Сми, Айтжан, Мсаевтар,

Не хабар деп лаын трген шыар.

 

См жаулар, таыр, тас ып байлап алды,

Асаудай аран таып айдап алды.

айрат ып, арсы шауып, бір блынбай,

Арманда бармаымды шайнап алдым.

Барамын ойа шомып а-та болып,

Басылып азуына айдахарды.

Сйейтін ысыланда жал-йрытар,

айтейін, амал бар ма, жайа алды.

Осындай ммен транда,

Кісінеді «темір ат».

Арт жаа мойын бранда,

Бзылады шіркін дт.

Тау бркеді бетімді,

айран Іле аман жат.

Алыстасын жаманды,

Жасылыты жаындат.

ош-аман бол кргенше,

ыдырбек пен анаат.

Бти, Шапай, Сараны,

Таныс ып елді аралат.

Туса аиат, ділет,

Крісерміз саламат.

міттімін ткенше,

Мені есіе ала жат.

Іні кетіп барады,

айы басып аламат.

Улихан мен ділбек,

Трдыаын алды аманат.

Туыссыз адам екен деп,

Жрмесін дшпан табалап.

Сездіргенім ысаша,

Аз сзбенен шамалап.

затып айта беруді,

Ктермейді шараат.

1940 жыл, жол сті, рімжі трмесі

 

 

АБАТЫДА КІМ ЖАТЫР?

Кім жатыр абатыда, ытай жатыр,

Олар да ары ойдай жтап жатыр.

асірет апалыта будатаан,

Аузында темекісі ттап жатыр.

Крініп будатаан сол ттіннен,

ор жасы жау шапандай кйреп жатыр.

Асайды, ла тріп, кули жаты,

Бір міт сол кулиден тілеп жатыр.

 

Кім жатыр абатыда, алма жатыр,

Дауысы ккке жетіп зарлап жатыр.

Аята ауыр кісен, олда кзір,

Кзінен ысты жасы парлап жатыр.

Дулитын мас боп алып р кісімен,

Мінген ат, ке шапанын зар ып жатыр.

 

Кім жатыр абатыда, аза жатыр,

Жрегін ашытып бле ажап жатыр.

Тншыып батып кетсе малтау бермей,

Кеудеде клдей толып азап жатыр.

Кигізген кетпестей ып, жаба тоып,

Ажыры лсіз мойнын ажап жатыр.

Сыймайтын сахараа тау серісі,

Болуа ін тышаны аз ап жатыр.

Кзінен блбл шып кк жайлауы,

Тадайда сары ымызды дмі-а жатыр.

 

Кім жатыр абатыда, йыр жатыр,

Азаптан тылуды ой ып жатыр.

Тісіне тісін басып, шаырлатып,

Тамырда ашулы ан орып жатыр.

Есектей даар артан маймадатып,

Сорлатып оларды да ор ып жатыр.

 

Кім жатыр абатыда, татар жатыр,

збек пен тжік, ырыз атар жатыр.

Дгене, кержа орыс, сібе, сола,

Олар да кр аузына таап жатыр.

Жасаан бл Шыжанда барлы лтты,

Демеймін бірі де еркін жасап жатыр.

 

Адамын рбір лтты ала басар,

Шырпыдай алып келіп бтап жатыр.

«ылмысы» рбіріні бір-бір дастан,

Неше том ылмыс жазан кітап жатыр.

Кнсі болмаса да кінлі боп,

Барлыын Шы Сысайы жалмап жатыр.

Трмеден шыныды айтса босатам деп,

Оларды айламенен алдап жатыр.

Не крді, не істеді, шыныды айт деп,

Дрелеп ашты тілмен тілдеп жатыр.

«латпа болансыдар кіметті,

тыртан осы сені кім?» деп жатыр.

Терісін теріскейді сойып алып,

Жнін ойып тбітін жндеп жатыр.

1941 жыл, рімжі трмесі

 

 

БІРЛІК

 

Сзімді тсінгені іріктейсі,

«Ірігі» не дегенде «бірлік» дейсі.

Бірлігі болмаса егер жауларыны,

олында маймен жанан біліктейсі.

Жем болып ит пен са айдалада,

Майы еріп, кнде жатан жіліктейсі.

Сен – терек іші уыс, басалар – рт,

Жп-жмса ажауына шіріктейсі.

Болмаса з ортада берік бірлік,

алайша клекенен рікпейсі.

Келгенде з-зіе тісі ткір,

Тері теспе ан сораан сліктейсі.

Астыртын алалыты салып ойып:

«Ел іші кеткен не ып іріп?» дейсі,

оймаса осы жаман мінезіді,

ауымны атарына ірікпейсі.

айталап таы айтайын, бірікпесе,

Жаулара даяр азы-тліктейсі.

Істесе керегінше з еркімен,

Кдімгі иесі жо мліктейсі.

Талпынып жатыр бірлік еткен халы,

Сен ана шже басан кріктейсі.

Солардан бір мше кем жаралан жо,

Жалыз-а аыл осып бірікпейсі.

Біріксе мына біздер душар болан,

Сияты плелерге ілікпейсі.

Бірлікті не екенін шын тсінсе,

зі-а е алдымен «бірлік!» дейсі.

1941 жыл, рімжі трмесі

ШЫН ТІЛЕК

Жн ааз, газет болды – дастарханым,

Сескеніп бл трмыстан бас тартамын.

Злжліл тілегімді абыл алып,

Атырар кні бар ма жастар таын.

 

амыып, ана толан жректерім,

айымен ажып талан білектерім.

Тбін бер аыры істі траты ел ыл,

орытынды шын масат пен тілектерім.

 

Ей, Алла, дргйі тттым жзді,

ыс пен жаз сен жаратты кктем, кзді.

айдасы ысыланда жалыз ием,

Еске алмай, тастап ойды алай бізді?

Мхаммед Расул Алла досы айда,

мбетін ара ара ойдай тізді.

Арыстан хазіреті шері айда,

«Жрдем» деп иналандар кзін сзді.

Аныа шын шыа алмай жалан шыып,

аптады соыр тман басан ізді.

«дай – бір, ран – рас, пайамбар – ха»

Дегендер шыбын жаннан кдер зді.

Бл кнде зі залым, сзі шикі,

«Орнымен жо» дегендер млдем озды.

Аиып «Алла» деген отырып ап,

«Орнымен жо» дегендер бзды мзды.

«Пендеме шын тілесе беремін» деп,

ранда айтаныды кімі бзды?

«Жетеді сабыр ылан мратына»,

Хадиста ай пайамбар ате сызды?

Деген сз осы кні айда кетті:

«Обас – деп ас ыландар татан тзды»,

Біреуі жоарыны келмеген со,

Айтпаса шыдай алмай аным ызды.

 

Фазылы, раымы мол ием еді,

алайша ысыланда сйемеді?

Бір рет назарыды салып ойса,

От болып осынша мен кйер ме едім?!

Етімді ышытпаса сйкенетін,

Мен лы отыр болан тйе ме едім?!

Медет бер екі лемні срурі,

Дос болан жалызбенен киелі еді.

Жрдем бер шер арыстан лиайдар,

Жалызды достысыны кйеуі еді.

 

Мхаммед анапиялы зі,

Себеп ыл, Срурді жиені еді.

адиша мен Фатима дем берідер,

Екеуі екі жаты тиегі еді.

Сыйынам асейін мен сайына,

Кк шет, шалар клді жиегі еді.

Медет бер жетім скен Зейнелабиден,

Жраат Пайамбарды сйегі еді.

олдай кр дін басшымыз имам мазам,

Тбірі, ислам дінні тірегі еді.

Жалынам бубкір тасыр саан,

Ардаты шаар жарды біреуі еді.

ол жайды тілек тілеп лдарыыз,

Айырылан ел-жртынан ждеу едім.

 

Ей, Алла діреті кімге жетпес,

Мндайда бір демесе арты емес.

Сен ожам, сен жаратты, сен иемсі,

Сен салса назарыды естен кетпес.

зінен жардам тілеп жалта аып,

араа арсы тіктеп келдім беттес.

Сйемей осы жолы тастап кетсе,

Осыдан дниеде орлы тпес.

 

Ей, Алла, осы лемді сен жаратты,

Халыты неше трлі те жаратты.

«Пендеме тар-тапшылы болмасын» деп,

Осынша дниені ке жаратты.

Жабыр, ар-блтпенен кн жауызып,

Соатын рлеп, лдап жел жаратты.

Кк аспан, таусылмайтын су менен тз,

Ааш, кмір, алтын, мыс-кен жаратты.

Тпсіз дария, шы, заар, ожырай тас,

Сай, сала, дес, жыра бел жаратты.

Меіреу сусыз, тпсіз, а айран ып,

у дала – лазыан шл жаратты.

Адам, хайуан, а, с жо иен тзге,

Млдір-тны, ккпебек кл жаратты.

шан с, жгірген а, рт-мырса,

Бріне ылайыты жем жаратты.

Таз, кере, аса, соыр, маа,

Пшы, олара шипа болар ем жаратты.

Он екі мше беріп адамзата,

Алатын бір тесіктен дем жаратты.

Кз, мрын, ла, ауыз, ая пен ол,

ызыл жз, ара ас пен ме жаратты.

рбір тап, рбір трлі дінге бліп,

сатпай бір-біріне ел жаратты.

Оларды пайдасы шін леміді,

Есепсіз, енсіз ылып мол жаратты.

алайша осылардан оспадар ып,

азаты р нерден кем жаратты.

Ей, Алла, Мхаммедпен дос емес пе е,

Ол кнде мндай емес бос емес пе е?!

Жалынса кім ысылып жрдем ылыш,

Сондаы кшті дай сен емес пе е.

 

мірі алай десе туші еді,

Хабары халы ішіне жетуші еді.

рттен, отан, судан, зынданнан да,

тарып, оай алып кетуші еді.

 

Пері келсе аарын тндіретін,

Жрексіз ып оларды кндіретін.

Адамзата залалды селдер келсе,

Кереметі ратып жіберетін.

 

Батырлары жретін ортаны ойып,

арсы жаын таландап, ырып-жойып.

Айлы жолды кндік ып жіберуші е,

Жер тамырын аырын тарта ойып.

 

А сйлеп, адал жрген сені кісі,

Сондытан арты ылды оны кшін.

Ысты кнді суытып, суы кнді,

Ысытып жіберуші е солар шін.

 

Аырып жауды ыран ерлері бар,

Аырса тау латан шерлері бар.

ылап ылан тауыды міріе,

Жазы ылып жіберген жерлері бар.

 

Кшті еді Мхаммедпен байланысы,

Оайлап жіберуші е айдаы ісін.

Арада Жебірейіл аттай шапса,

Жіберер дшпанына ай намысын?!

 

Жебірейіл жеткізіп слеміді,

Досыа жібермеп пе е клмыды.

Кп кттік ынтыматы алайы деп,

Сол шін жаратпап па е леміді.

 

Досыыз клміді оып-парлап,

алдыран кейін бізге тей арнап.

«Бейіске мбетімсіз кірмеймін – деп,

– мбетім! мбетім!» деп кеткен зарлап.

 

Зарлаан сол мбеті біз емес пе,

Сенгені сол кісіні сіз емес пе?!

Пендесі біраз азып жолдан шыса,

Тзейтін діретпен сіз емес пе?!

 

Сз емес айтып тран ерегеспен,

зімді неге бйтіп шенеместен.

Патшаны патшасы, зорды зоры,

Барлыыны ожасы сен емес пе е?!

 

Асыыста айтаным ерте емес пе,

Аыр заман адамы келте емес пе?!

Замананы аырын одайтын,

Баланы да кенжесі ерке емес пе?!

 

Айтаным, бір керемет крмеген со,

абылдап бір тілекті бермеген со.

Таба алмай із-тозыды, жн-жайыды,

Еткен іс ретіне келмеген со.

 

Кешерсі арты айтан сзім батса,

зі – ке, зі – діл, зі – патша.

Айтпаанда айтемін шын жеіліп,

Кеудесіне тірік шыып жатса.

Жылт еткен жаалыты нысаны жо,

Жаманды кннен кнге жып жатса.

Бір баырмай луге ылайы па,

Ба берсе артынан сып жатса.

Соны сзі таы сз айда барса,

«Жыылдым» деп айтса да жыып жатса.

«Неге бан тиді?» деп жазалайды,

Найзасын саан кеп сып жатса.

«арсы болып ашты» деп таы стайды,

Бл плені брыннан ып жатса.

Мы зарланса іске аспас рас сзі,

ла сап уды сзін ып жатса.

Жалан, жала, тірік, материал,

Майлы ара кйедей жып жатса.

«Дмді жерін бермеді» деп рсады,

азыны лпершегін сыымдатса.

р бтаны тбінде бірден орау,

Кім кез болмас ерте-кеш жымып жатса.

Сені жыса тбесі ккке тиіп,

уан аын аландай ымы аса.

Таба ылып табанда байлап беріп,

Алды-артыды беріктеп мыымдатса.

Білмегенді білді деп ол ойызып,

Арам боа аузыды тыындатса.

А басыды араа айландырып,

Жалыз жанды осынша шырылдатса.

Тая, тза, ылбрау, амшы, пала,

Ота кйген сіірдей шыжылдатса.

Жгеріден жасаан ашты мома,

ара суы жректі ыжылдатса.

лгеніді кмдіріп аланыа,

Иттеріне айдатып ырылдатса.

«рыды, лдік» деуден баса тк жо,

рса, соса, тепсе де, быжылдатса.

стап берген уанып ол аады,

Сені біреу сйретіп ырылдатса,

Онда намыс, онда ар, ят айда,

Крінгенге айтатап абалатса.

Тон тозбай, жан кейімей тра ала ма,

Тау мен таса сйретіп дырылдатса.

Басыа бркеншік сап тншытырып,

Суа тскен жылыдай пырылдатса.

Кімді ие ып, бл кнде кімге сендік,

р орында бір сабап бажылдатса.

 

апу ет ата болса зарлыымды,

Шашсашы бір шкере жарлыыды.

Кмн ойлап жргендер, шек келтіріп,

Тзелсін біліп алып барлыыды.

 

Жргенде сені жо деп міт зіп,

Таландап, тауды жарып, тасты бзып.

Жо дегенні жолы ашы, жолы тзу,

Бар дегендер батпата жатыр жзіп.

 

Надан елді білмеген уре-сарса,

Ие кетер болды ой айырмаса.

А, ара, адал, арам кетті бір боп,

Арасын ажыратып айырмаса.

аза жр адай жосып тау басында,

Бір жерге тиянатап айырмаса.

Мгілік й араы алар ма екен,

Дм-тзын, ылым-нер татырмаса.

 

Танымай кім дос, кім ас, жау асында,

Айта алмай аузындаы тубасын да.

Егін салып, баа алмай жндеп малын,

Тері-терсек ыла алмай саудасында.

Кім лаын жымитса содан орып,

иратып азан менен ауасын да.

Тынышты осы жрта бер тілегім,

ымыз ішіп, биесін саумасын ба?!

Кілге сабыр таупи берсе зі,

Пенде ой жасылыа аумасын ба?!

лемге жетіп жатан жасылыы,

Бір тамшы азаа да жаумасын ба?!

Ел ылып, ерік беріп, ос атара,

Жал бітіп жаса шпке аунасын да.

 

Тілегі кейбіреуді берген дай,

Кз жасын зарлаанны крген дай.

Ортадан орын беріп орныты ыл,

Жргізбе тау мен таса брыныдай.

Халы ыл атардаы нысан беріп,

Жрмесін жабайы боп оыз теріп.

Басын мыты, мойынын атылдау ыл,

р жетекке кетпесін бекер еріп.

 

Бір салшы жалыз ием назар-кзді,

Аыл бер, айырандай алтын-жезді.

Табанды, тапжылмайтын мінез беріп,

ылмашы екі сзді, екі жзді.

 

Айтаны тірік болмасын, ылан хасам,

Барлы іс бізге иын, зіе асан.

анша трлі керемет бар дайым,

Крсетесі біздерге енді ашан?

 

Білмедім аауыды, зерегіді,

Ескермей тастаан со керегімді.

Бір мы ш жз алпыс трт жылдан бері,

Біле алмай аып алдым дерегіді.

 

Адасандар исапсыз тзу жрмей,

Аыл сз лаына ойды кірмей.

атардан халы ылып орын пер,

Болан со адамзатты брі бірдей.

 

Момынны араыдан кзін аштыр,

Ел ішіне алалдан ры шаштыр.

Екі тіл, екі мінез, екі бетті –

былышты кеудесін таспен бастыр.

 

Елді ішін есепсіз блдіргенді,

Нашарды езіп, залымды клдіргенді.

Жанын жалдап, арын сатып арам боа,

Момындарды езуін тілдіргенді,

А мойынды араа идіргенді,

з бетінен сайтана сйдіргенді,

Шындыты тірікке жалдаанды,

Ар, нысап – брін сатып тама шін,

Клгірсіп лжуазды алдаанды.

Аауды аздыруды натанды,

Алдап барып жартастан латанды.

лын ойа тоздырып, ызын ыра,

Ата-анадан айырып боздатанды.

Тарт тамырын, тізгінін кес тілегім,

Жазысызды жылатып зарлатанды.

 

Момынны кіліне салма жара,

Крмесе лаж жо зі шара.

Біреуді ра байлап бермесе де,

араны а ылмаыз, аты ара.

 

лімдерге нысап бер, залымды тос,

арыптарды кз жасын аызба бос.

Еріксіз ел-жртынан айрыланды,

Шаттандырып кілін, йірге ос.

Жауын лсіз, жаураанды айбынды ыл,

рпатара жар болсын Абылай ос.

 

Момындара нысап бер азбайтын,

Жолдан азып тірге жазбайтын.

Алдын тос, ар-ят бер у смдара,

Біреуге сырттан шыр азбайтын.

 

Наа жылап бл кнде кп кйзелген,

лсіздерге л бітір зар илеген.

Халы амын жейтіндер тізгін стап,

Кн тусын зін-зі ел билеген.

А-араны арасын айыратын,

Бастыа ділет бер жрт билеген.

Тыда, Алла, зар тілегім, айымды бл,

А пен ара арасын айырымды ыл.

Ата-ананы балаа мейірімді ыл,

Балаларын олара айырымды ыл.

 

Жаын ыл бір-біріне адамзатты,

Ер-йелді жаын ыл махаббатты.

Жртты ішін тазалап береке орнат,

ашытарды басын ос балдан ттті.

 

Ааны арты сзін іні кешсін,

Мы болса кішіні лкен шешсін.

Жетім-жесір, м-мтаж, шерлі барма,

Болса соан арасып амын жесін.

 

Бай, жарлысы жайлауа бірдей кшсін,

Берекелі халы боп ркені ссін.

сек, матан, тірік, рлы, зорлы,

Ел ішінен осылар млдем шсін.

 

Асаалды шалдара ауырлы бер,

Ынтыматы бас осар ауымды бер.

Кімні лсе адамы соан батар,

Солар шін жылайтын бауырлы бер.

 

Кемпірлерді келінге адірлі ыл,

Жас жігітті жайдары, сабырлы ыл.

айын-жеге, айын аа-келіндерді,

Тату ып, йді ішін дабырлы ыл.

 

Жас йелді пк мінез оырлы ыл,

лкен сзін кішіге онымды ыл.

Кемпір кзін, келіндер аузын жапсын,

Жау шауып жатпаан со о рлы бір.

 

ыз баланы ялша, депті ыл,

Ата-анасын сыйлайтын детті ыл.

Келін бала кеш жатып, ерте трсын,

Бойын кірсіз статып дретті ыл.

 

л баланы талапты, жатызбас ыл,

сек айтып, тірік шатызбас ыл.

ыз баланы тегіне тегін бергіз,

Мал бергенге жылатып сатызбас ыл.

 

ззіл арамдыты сірмес ыл,

ымыз ішіп ылжатап есірмес ыл.

Бас-аяын тйытап бізді елді,

Орныты ып тау-таса кшірмес ыл.

Татулыпен кн тсін келін-ата,

Айтанымды алмасын болса ате.

«Аны тілек осы» деп кім танысын,

Біреу арыс береді, біреу бата.

 

Отбасында тату ыл кемпір-шалды,

йді олар кзетсін, жастар жалды.

й ішін, ел арасын, тынышты ыл,

Ынтыма деген осы ырыс алды.

 

Ынтыма болса ісім жо згесімен,

ой, жылы, тиын, терсек, тегесімен.

Аайынны айырма берекесін,

Бойжеткенді тату ыл жегесімен.

 

Абысынны арасын сексіз ыл,

Кіші сзін лкенге кесексіз ыл.

 

Арадан алалыты млдем жойып,

Аайын татулыын есепсіз ыл.

 

Басты сзін жртына алымды ыл,

Бараны бастытан салымды ыл.

Халыты рлы, зорлы, тіріксіз,

Біреуіне біреуін нанымды ыл.

 

Жртты шалыс-атесін лы тыйсын,

Рас сзге бара жанын исын.

кіметке жардам ып жауды тосып,

Отан орау жолында жанын исын.

 

Алалы сап, ажыратпа жігімізді,

Дшпандардан алып бер кегімізді.

Залым кім, а ниет кім, ар сатыш кім

Ажырат пендем десе тегі бізді.

 

Кнм болса длелдеп ойсын маан,

дайа еш жерім жо бойсынбаан.

«дайа л» деп оны санамаймын,

Меніше трт нрсеге бойсынбаан.

 

Бірінші, шек ылмайы иемізге,

Білесі, сйеміз бе, сймейміз бе.

Бір иесіз дние жаралан жо,

Жалан айтып наатан кйеміз бе?!

 

Екінші, арайтын ханы айсы,

мір, прмен, тшйхат заы айсы,

андай прмен, бйрыын сатау керек,

Атарып за, жарлыын келмей айшы.

 

шінші, з дініні еркін сатау,

Басшылыты рметтеп, сзін атау.

Адамзата адал бол, асты ылма,

Нпсі шін ар сатып, жалан айтпа.

 

Тртінші, ата-ананы арызы лы,

Адал болып атарса адамшылы.

Миы болса мытпа осы тртті,

Зияны жо бойыда болса рух.

 

Осы тртті блжытпай орындаса,

алай тартса сол жаа брылмаса.

Аа сеніп мыты стап дінімізді,

кімет алай десе, орынбаса.

 

Сонда ана жігіміз ашылмайды,

Бірлік, тілек брі де шашылмайды.

Осы тртті пендее танытпаса,

Тіпті мені арманым арылмайды.

 

Жан мрына жеткенде ылан зарым,

айда кетті білмедім ят-арым.

Жртты кбі айналды араыа,

Бірен-саран шыпаса жалыз-жарым.

 

дай кім? кімет кім? Танымады,

сек, тірік, рлытан арылмады.

улы, смды, пайдакз, залымдыты,

Пендеге намсыз деп айырмады.

 

Бос сандалмен ткіздік жаз бен ысты,

Айырмай дос пен дшпан, сырт пен ішті.

Тілегімді абыл ыл бір дайым,

Шыдай алмай айтпаса ішім пысты.

 

айы, ана толтырдым жрегімді,

з алпына бір келтір реімді.

«Л и л иллолла Мхаммді расуллолла»

Демеп пе едік, ендеше орындап бер тілегімді.

 

Сенен баса ожам жо жалынатын,

Кн бар ма тілек абыл алынатын.

Кімге айттым енді айттым, айда бардым,

Іске аспай болса мым алынатын.

 

ол жайдым, былаа тттым жзді,

Пенде сенен басадан міт зді.

Шарт тізерлеп-жгініп, мойын салып,

«Тілекті бер» деп лы кзін сзді.

 

дай – бір, ран – рас, пайамбар – ха,

Бір тынбай зарлануда тіл менен жа.

айтпаймын ажетімді толы алмай,

Мал мен пл керек емес, дулет пен ба.

Кейінге дегеніе арамаймын,

Бермесе дер кезінде олма-ол, на.

Басаа кіл бзып брылмаймын,

Зарлаймын жер бесікке кіргенше та.

Тбін бер ерікті ел ып ос атара,

Басына нашарларды ондырып ба.

Аындайды судай боп,

Асау жрек алына.

Ел сыйлаан ер айда,

Тура тсіп салтына.

міт-тілек келмей тр,

Оалып рет-шартына.

Ебегі жанан ер айда,

ызмет ылып халына?!

Уаыт тізгін бермей тр,

Тотамаса тартына.

Жылай-жылай кетейін,

Тскен со аруа алпына.

Жазып тастап кетейін,

Белгі алсын артыма.

Арманым кп лемде,

Бас ктерсін слем де.

айыда жрген араы,

аза, ырыз халыма.

Ескерілмей алмасын,

Оан да айт сартыма.

 

Бас оссын бытырамай аза елі,

Алынып перделенген кзді шелі.

Айдалып ср блт, ара тман,

Ызарлы быланы сары желі.

Зар-злмт тннен шыып, аунап ккке,

Жол тсіп ктеріліп босап белі.

йірін адасандар табар еді,

Боп келген рбіреуге брын телі.

Сусындап з еркімен жрмес пе еді,

Салын тау ола тиіп шалар клі.

Ел болып еркін тадау з олыда,

Рахат шрбтіна анып шлі.

Бетіне ан жгіріп, нр кірмей ме,

Жргендер жылан сорып, кетіп слі.

Тыпырлап р ірден бас ктерсе,

Денелер жансыз алан болып лі.

Кімні ас, кімні досын сезер еді,

Байалып алды-арты, еіс-рі.

мірі босаада кні ткендер,

Отырса з еркіне тиіп трі.

орынып, оян сап кеткен халы,

Сілкініп шыа келсе болып брі.

Алды-артын, етек-жеін жиып алса,

Тзеліп кетпес пе еді бдан грі,

Астында з туыны ран салса,

Шыа алмай жрген жастар ішкі шері.

араа азаншы боп кетпеп пе еді,

Би, болыс, згі, манап аып тері.

«Жабайы лт» деп ялмай ат оятын,

ош бол, рахмет – берген сыйы.

Тайдай ып асыр тартан кетуші еді,

алады айтып естен осы жері.

з басым, он сом пайда кргенім жо,

Мы тоыз жз отыз трт жылдан бері.

Жалынса жрдем ылар нашарлара,

аморы, дниені айратты ері:

Жабысып етегінен айырылмаса,

Жарыа шыарады бастап сені.

Тау лап, тастар жанып, кл шайалса,

олдайды аптаса да топан суы.

Бас осса ынтымапен жігіді ашпай,

Ер болып екі айтпайтын берекелі!

 

Міне осы шын тілегім, еткен зарым,

Ел айда сатамаса ят-арын,

Жрт амын ойлайтындар аз болып жр,

Жетеді неменеге жалыз жарым?!

дай кім, кімет кім, онда ісім жо,

Халым, сен, шын тіленіп табынарым!!!

1942 жыл, рімжі трмесі

 

 

УГОЛИНГЕ

Келді бе тасыр, Уголин,

андай екен бл кні?

Бзауа туан гізге,

Айнымай дл тууын?!

Шалдыр-шлдыр, шалдырла,

Саан да тсіпті-ау шалдырлап.

Маан азан кріе,

Енді зі тсті лдырап.

1942 жыл, рімжі трмесі

ТУАН ЖЕР

амысты айналайын скен жерім,

Кір жуып, кіндігімні кескен жерім.

уалап кекілік пен ырауылын,

Неше ойнап табанымды тескен жерім.

Саршоы, Алмалы мен Ешкіора,

Кендірін аршып алып ескен жерім.

Ккшоы онан кейін Ашылыбла,

Аралап неше басып кескен жерім.

Кктекше, Крсай шоы, Аорам-ай,

А уан ертеменен кеш пен жерім.

Телара, Бестбе мен айран Шапы,

алмайсы айда жрсе естен жерім.

Бола ма сені тірі кретін ша,

Зарлаумен те ме – жо, тіл менен жа,

Тіршілік олыды бер, ос атара,

Басына біз паырды ондырып ба.

Ба сыйла, мір сыйла, аспана рлет,

Тілегім бір зінен осы ана-а.

1943 жыл, рімжі трмесі

 

 

ШЫ СЫСАЙ СУРЕТІНЕ

араы камерадан ебекке алып шыан жерінде, ауланы мадайшасына лкен ып адап ойан Шы Сысайды суретін крген кезде аын:

Отырсы ара залым тсі ашып,

Біз жрміз айдауыда асып-сасып.

Армансыз дниеден тер едім,

аныды бір рттасам жалыз асы, –

деп тісін айрапты.

асында тран трмелесі:

– й, осыны бір жері кем алан сияты, – дегенде, лені аяын:

амауда жатыр ерлер жанталасып,

Бірге скен, бірге туан ан жаласып.

Япырым-ау стіп рып кетеміз бе?

Арман не ліп кетсек найзаласып, –

деп шбырта жнеліпті.

1943 жыл, рімжі трмесі

 

 

АЫН СЫРЫ

Аына жаар жртты тыдааны,

Ол сонда ршеленіп шыдалады.

Ел сезгіш, сйлеушісі дана болса,

Сол кезде сз дмді боп тыдалады.

Негізін р нрсені білу керек,

Сыртында пыша сынса ын ылады.

деті бл жаланны не сондай,

Бір белгі тышаннан да ін алады.

«Тк тсер ат аунаса» дейді аза,

Тотыда ой жусаан жн алады.

Аиат, аны айтып шынын сйле,

Жарамсыз жалан сзге кім нанады.

Білетін тере сзді білгіштерге,

Жмба сз перде ішінде ымдалады.

Кілсіз, крсе ызар, тез оыштар,

Су тимей, жауын жаумай дымданады.

Шыан сз білімдіден білгіш крсе,

Таразы талысында сыналады.

тіліп неше таса ткермеден,

Жаланы жарамсыз боп шын алады.

стадан тат, мирас болып молдадан хат,

Басыны тымында жын алады.

«Атаны мирасы» деп лгі басы,

аырып, анын бзып жынданады.

Кпіріп жоты сйлеп, кйсей берсе,

Жын-шайтан соны алмай кімді алады?

Артына аын лсе белгі болып,

гіме, ле, тапа, жыр алады.

Біреуден біреу алып елге тарап,

Сйленіп ол р жерде жырланады.

Мініскер мінін алып, сынын осып,

беріп, шырай кіріп сырланады.

Халыа айтан сзі нап трса,

Сонда аын ыран стай ырланады.

Ие боп кейбір надан ел сзіне,

Боялып сзді беті рланады.

«з сзім, зім тауып сйледім» деп,

арайып, анын бзып, срланады.

Кешегі Абай, Жамбыл, сеттерді,

Сздерін келісе ме былааны?!

Ахмет, Абай, сет, Міржаыптар,

Жетпейді оан жиса мы баланы.

Шкрім, ріп пенен Мрын Омар,

Кмбеге олар шапса ты барады.

йелден кеше Сара, бгін Дина,

Сзбенен басан талай л баланы.

Сзіні рбіріні заты блек,

Ойласа миа салып ыланады.

Сздері баса аынны маан млім,

рт салан шайдай іріп быланады.

Брін де Абай сзі басып тсер,

Бір парша шеттен алып ырнааны.

Сзі бар басаларды жырты-жамау,

Жректен ре шыар тырнааны.

Кбіні сздеріні мнісі жо,

Секілді бозторайды шырлааны.

Екпінді жгірістен танбастар бар,

Аындап атан отай зырлааны.

Мені де миым сйы, аылым аз,

Сай крсем даяр трмын лдаалы.

Айтуа дмсіз сзді оранамын,

Болмаса траным жо блдаалы.

Тере сз таппаан со шерім шыпай,

Ашылмай жрегімде кір алады.

Жатан со тар апаста жары крмей,

Ауырып жан, ой, шіркін иналады.

Дариа-ай, тіп кеткен мірді ойлап,

Тсегім бейне тоай шыранаы.

стіп-а дние шіркін тер ме екен,

Тотамай сыри-сыри сыранаы.

Ол сырыса мірім бірге сырып,

Жыртылып календарды бір параы.

жім сол ткен кнні ізі ме екен,

Ажалды осы ма лде ымдааны?

Кетейін з лімше із алдырып,

Жастарды оыр кейін тыдааны.

Кпшілік ате болса айып етпе,

Шешеннен сз, шеберден мін алады.

1943 жыл, рімжі трмесі