АЛАЙША Л ТУМАСЫН АРАЛЫ АНА 4 страница

Белгісіз, ылмыстымен пары айда?!

Жыртышты езілуде тырнаында,

амалан араыда халыды ойла!

 

Сары тау, самалды сай, салын айда?

Кп халы, крген жрты, жалпы айда?

Сен мнда сенделумен шермендесі,

Ойлаан халы амын ері айда?

 

Жарасан басыдаы бркі айда?

зіні аза халы – кркі айда?

йіді ай басында бір кресі,

Бірдейсі кнлімен, еркі айда?

 

Мойныа темір ары тааны кім?

Жалынып, жарамсасып, жааны кім?

Моншатай темір кілт сылдырлатып,

арны аш, аба атып, бааны кім?

Жз жы н, он бес сома сатаны кім?

Біреуді мылтыымен атаны кім?

Шайыдай мазар баан сен сыртында,

Кіреніп кр ішінде жатаны кім?

ожа кім, ожа ылып бааны кім?

лген кім, кйзеліп ел саынан кім?

Дреже, еткен ісі те болса да,

Сен салта, ару-жара таынан кім?

Айырылып, ер атыннан, атын ерден,

Сандалып сенделумен шабылан кім?

 

Сенген кім, сені жау деп сенбеген кім?

Шын сзі лаына ебеген кім?

уанан кім, уарып аны ашып,

асірет, айы басып дендеген кім?

Жегізген ауруа дрісін кім?

Дріге улап лген крісі кім?

«Зихаса, малыкыпи, жибамау» деп,

Зрлі бл сзіні мнісі кім?

 

ртуа рып ойан планы кім?

Жаладап арбап тран жыланы кім?

Езілген, еіреген кйсіздерді,

Ктерген кіліндегі ранын кім?

 

Бит, брге талап, етін асыан кім?

Таятан еті шіріп, сасыан кім?

Малай кім, тйеші кім, азаншы кім?

Сушы кім, дретхана тасыан кім?

 

Аашшы, машинашы, темірші кім?

Арбакеш, ат баушы, кмірші кім?

Не кеште, не таерте, не брсгін,

лген кім, летін кім, лтіргіш кім?

 

айырып, басы атып, аыан кім?

Плеге паыр басы шатылан кім?

олына шелек стап, тезек теріп,

Брседеп атты артын адыан кім?

 

Айырылып ел-жртынан зарлаан кім?

Кзінен анды жасы парлаан кім?

зіе тышы ойып, з ішінен,

зіді зіменен жалмаан кім?

 

Еріксіз орлы, жаза кргендер кім?

Мал-млкін ытиярсыз бергендер кім?

Кре алмай атын, бала, ата-анасын,

Арманда ара жерге енгендер кім?

 

мытпа осы сзді миа сап жр,

Сзімді тере ойлап, сына сап жр.

Езген кім, еріксіз кім, езілген кім?

Кім жылап, кімдер жырап, кім жасап жр?

 

Жмахан, мны неге ойламайсы,

Телміріп тере сзге бойламайсы.

У жесе руымен деген айда,

Теіді неге тауып ойнамайсы?

 

Айтамын мінез, пікір лы шін,

Ер болып тумады ба жрты шін?

олынан іс келмесе ойныды ба,

Ебек етсе болмай ма лты шін.

Тек бермес ебек етпей, шйін бізге,

Жы мома, ара сусын, сйін бізге.

Еркіні жотыынан жрсі істеп,

Белгілі айтпаса да жайы бізге.

Бл емес сені кекеп жазан сзім,

Тіпті кп лі айтылмай алан сзім.

Адаспай ебек етсін жртына деп,

зіе бастан еске салан сзім.

 

ана бал-шекердей сзін татыр,

Жоймаан з кемісін емес батыр.

Боялып халы шін ызыл ана,

Білерсі былтырылар не ып жатыр.

 

Брі де зі сынды талапты жас,

Халым деп тамаынан тпейді ас.

Еркіндік, тедік іздеп соны крді,

Дшпанны аранына атам деп тас.

 

Соны ойла, згені ойла, зіді ойла,

зіні былтыры айтан сзіді ойла.

ткен іс тті-кетті, оны ума,

Алдаы келе жатан кезіді ойла.

 

мытпа зі крген осы орынды,

айырлы келешектен тос орынды.

Халыа л боп туып істемесе,

А да жр р иелеп бос орынды.

 

арашы суда балы, ккте са,

мар ой сол да еркіндік, ке трмыса.

Жол салып, илеу жасап ынтыматы,

Байашы жрген жо па рт-мырса.

 

Жан баып з табымен солар да ептер,

Ішінде бар зінше би мен бектер.

Жиналса бір жемтікке бес мы ара,

Ішінде кріне ме жалыз кептер!

 

рекет біз де сондай ылайы та,

орлыа кріп трып шыдайы па?!

Дшпана лды рып, арын сату,

Ойлашы азамата ылайы па?!

 

Кептер кім, арасы кім, айырарсы,

Айырмай жесе мейлі «дайын асы».

Орнаса егер сзім жрегіе,

Жастарды бетін оа айырарсы.

 

Аш асыр бір жораны кетсе жарып,

Болмай ма май, зын соан ар.

аршыа, сар, тйын, лашындар,

Солармен жемтік жей ме бірге барып?!

 

зын кім, сар айсы, лашындар,

Тексеріп мны да ойлап сынарсыдар.

Егер де нарын танып ажыратса,

ошамет жауа неге ыласыдар?

 

Шыпайды негізсіз сз боса менен,

Слем айт дшпаны мен доса менен.

Жабайы – брі тауды таылары,

Жре ме бы бірге шошаменен?

 

сашы ойланбасты залалдыын,

Кім білмес осыларды длелдігін.

Болса да заты хайуан, зі сезер,

Бірі алал, таы бірі арамдыын.

 

Осы сз баса сзді туындысы,

ана нары ымбат буындысы.

Кілсіз берген асты дмі болмас,

Брібір – май мен палау жуындысы.

 

Бл сзді білмес те кп, білген де кп,

Біле трып кз жмып жрген де кп.

Аранын адай ашып, ардан безіп,

Сатылып тамаына жрген де кп.

 

Сзімді тсінерсі мысалдаан,

Бармайды байыбына ми салмаан.

Шала ойлап, шадыр кетіп шамданбаыз,

«Тантыты бл несі, – деп, – исадаан».

 

Бл сзім жалыза емес, жалпы кпке,

Жо дейсі ел ішінде не жел кпе.

Сен емес, бл сздерді иесі бар,

Айтты деп мны алай мені скпе.

 

Сз менен, Жмаханны кінасы,

Тимейді сзді саан ана басы.

Машты Молдабайды, Ниымет пен,

Хамитті шуешектік сыбаасы.

 

Осылар доыз болан ойдан туып,

Сатылан ят, намыс, арды жуып.

Ет орнына доызды боын шайнап,

Жрегі ел жаынан кеткен суып.

 

О табылса зіні халын атып,

Бір сімірген араа адам сатып.

арадай тзге шыан адамды адып,

Халыты бзып болды бтып-шатып.

 

Тигізбей жан пайда бір кісіге,

Демейді айтан сзі кірді ішіме.

Соларды шама келсе оа баста,

Жрмеші тсіп кетіп лгісіне.

 

зіді зім санап сездіргенім,

Жгіртіп жйрік ойды кездіргенім.

Жрсін деп дшпандарын ажыратып,

Жан тартып, жамандытан бездіргенім.

 

Бізбенен осы кні сен де бірдей,

Білемін іші жалын, сырты дрдей.

Туан жер, скен елі, еркіді ізде,

Лаып, енді адасып жре бермей.

 

Ктерді жай жатан жо халы басын,

Сен де ктер дшпандар алтылдасын.

Кнге кйіп, суыа кйзелгендер,

Кбесіп, кнге аунап салындасын.

 

Езілген барлы халы басын осып,

Келген со ст-сааты жрген тосып.

Ет болып бірі алмай жауа аттансын,

Жргенді енді тастап аша жосып.

 

арашы айналаа кзі салып,

Оянбай жатты анша артта алып.

Дабыл а езілген ел толанарлы,

Кркемді крсет нса кз анарлы.

ран сап жас ланны ыздыр анын,

Долданып долы жрек озаларлы.

 

лмысы халы шін істемесе,

Айырып дос-дшпанды тстемесе,

Еркіндік саан айдан табылады,

Орнына келмейді ісі кштемесе.

Ертеден еске алмаса айтанымды,

Маан кел бармаыды тістемесе.

 

Жмахан, екі-ш ауыз айттым аыл,

п алып айтанымды крсе мал.

Ай туды, атты таы, шыты кні,

Саласып, р сандалмен алма апыл.

 

Сзімді мені айтан тсінерсі,

Тсінбесе тантыан кісі дерсі.

Кімге арнап айтанымды аармаса,

апа боп кей жеріне ісінерсі.

 

Бір оймен білген шін ылды дерсі,

Бір ойдан неменені білді дерсі.

Есі болса кп ойлап, мал кріп,

Егер болса есірік жынды дерсі.

 

з басын жасы болса тзетпей ме,

Болып жр не себепті мінді дерсі.

Алты жыл абатыда бес ай жатып,

Жр екен тзеткелі кімді дерсі.

арамай з бойыны батпаына,

Таады елге алай сынды дерсі.

Бар болса ой ордасы зегіде,

Айтыпты бір жалансыз шынды дерсі.

 

Мысалдап осы сзді айттым саан,

Жмахан, ренжіме енді маан.

Жолыды азаматты тадап ал да,

Жолама, арсыз іске келсе шама.

 

Арман ып кім айтпайды жастаы ісін,

Алмаса жыртып таста бастаы ісін.

Берейін енді жазып, мны ойып,

Баяы Нптебекті ат шабысын.

1945 жыл, рімжі трмесі

ГОМИНДАА

 

Мен шін ырсы болып трандайсы,

Тезіді неше жерден рандайсы.

кеді мен лтіріп, нды боп па ем,

Артымнан алты жылдай бір алмайсы.

Не жеіп, не жеіліп алмай тотап,

Жалбадап, жанталасып тырбадайсы.

Жиенім не болмаса жездем бе еді,

исынсыз, жнін таппай ылжадайсы.

Балдызым не болмаса ойнасым ба е,

ызыты снін бзып ыржадайсы.

Егер де бдан арты уат бітсе,

Халыты тгін оймай ырандайсы.

айтпаса осы ниет пиылынан,

Ойлашы айтіп ана быланбайсы?!

зын, май, асырмен жемтіктес боп,

ан шоып сауысанша ылмадайсы.

лпырып тойан кні шыылытап,

Жауырды ой мен ыра уандайсы.

арамай айналаа кз жіберіп,

Дниеге жалыз ана туандайсы.

Бір рты у, бір рты ана толып,

тірік ділмін деп сумадайсы.

уанып уды сзін абыл алып,

мірі рас сзге бір нанбайсы.

ашан да айтаныды орындамай,

Блтаа кп салатын у мадайсы.

1945 жыл, рімжі трмесі

 

 

ТКЕН КН

 

ош айтам – разы бол ткен кнім,

Трбие аз да болса еткен кнім.

Сені ке шаыда туып, сіп,

Жолына адамдыты жеткен кнім.

Біле алмай адіріді балалыпен,

Арманда апыл тіп кеткен кнім.

Сездірмей алдап тіп кеткеніе,

Саан кп айтатын кпем бгін.

ош деуге саан брын жармаппын,

ауіпсіз дниеді аралаппын.

Келгенше осыншаа ам, иял жо,

Артыма бір брылып арамаппын.

ткен кн айтып тіп кетіп жатыр –

Ой салып, оны есептеп санамаппын.

Ер жетсе пле бар деп айтса нетті,

Басадан мені неге алалатты?

згертіп баса заттан туызсашы,

Несіне мені адамнан балалатты?

Бір ауыз келешектен сырыды айтпай,

Етімді мнша неге жаралатты?

ыздырып бірден бірге ала мтылып,

Тере су, шпа арды жаалатты,

атардан халы сыйлап орын беріп,

лкенге жас басымды баалатты.

Жайдары, жайда сымал мінез беріп,

Кішіні іні, лкенді аалатты.

Тмшалап ала мірді тманменен,

Кзімді крмес ылым таалатты.

Алып ап, кп жастарды атарынан,

Дниені ызыл тікен аралатты.

Соларды атарынан жер танытпай,

Былатып а етімді аралатты.

Еркімді ел атарлы ола бермей,

Доса клкі, дшпана табалатты.

Артымнан алты жылдай ізге салып,

алайша иттеріді абалатты?

Жалтатап диуанадай жан орытып,

Етекпен екі жаты сабалатты.

Сол шін арманымды айтым келіп,

Отырмын аузын ашып ала апты.

 

Жолдасым айда алды жастаы кн,

Білмеген еш нрсені мастаы кн.

Ойнаан балалармен асыр салып,

Бір саат айырылмайтын астаы кн.

мірге бл кндегі самайды,

Клеке тс секілді бастаы кн.

Мы арты стел сті боланымен,

ой жайып тауда жрген тастаы кн.

Таерте жалыз шыны айран ішіп,

Жгірген кешке дейін аштаы кн.

Тай мініп, ата-ананы асына еріп,

Жарысан айт пенен той, астаы кн.

Ойлантып соны брі ішімді ртеп,

Отыр ой а кіргелі шаша бгін.

А, дние арманда ткен бала кнде,

арашы кзден аан жаса бгін.

Жректе жылылы жо, жалыны шіп,

Басандай бауырымды таса бгін.

Жолдасты сол кндегі бірі де жо,

асірет келді еріп аса бгін.

Елестеп кз алдыма келді айдан,

Тскенде ара тнек баса бгін.

 

Тайынша жайда мініп жарысан кн,

Сазында кк шоыны алысан кн.

реден ірімшік пен рлап сыпа,

Жотада жолдастармен табысан кн.

Мінгесіп ойшылара боса шаршап,

Ілесіп ойын бірге баысан кн.

Жала бас, жала ая, дал-дл болып,

Ар-ят еш нрсе жо намыстан кн.

Тнде ойнап ыры, отыздан а сйекті,

Уа, айран таса аятай аысан кн.

Шіркінні арзан-ымбат нарын білмей,

Баласын кйкентайды баысан кн.

Таласып тайыншаны жйрігіне,

Жлысып, сары ураймен салысан кн.

алыпсы кгірттеніп, кір шаландай,

Кз салып арап трсам алыстан кн.

 

Балдыран мылты атып, тойлатан кн,

араны аршыа ып ойнатан кн.

осылып Нсіпбек пен уелхана,

Мінгесіп кк гізбен ой баан кн.

Трленіп тоты стай ыз-келіншек,

Сыланып зін-зі бой баан кн.

Алдыда адушы мен тоспа бар деп,

Біз емес сол бір кнді ойлатан кн.

Ба боп клмен бетті шадатан кн,

Кргенді кргенсіз деп таалтан кн.

Таласып, аз айранды тгіп алып,

Жоалтып сапты аяты сандалтан кн.

Ала жіп екі лаш, урай ры,

уалап озы-латы, шалма атан кн.

Жиылып он, он бестен гіз мініп,

Тсіп кеп жау тоайдан алма артан кн.

Ат стап бірнешеуі, нешеу жылап,

Бірнешеу бауырымдап зарлатан кн.

Брін де алай ылса зіе жн,

Сол екен маан ызы арналтан кн.

 

Кз болса сабан ртеп лаулатан кн,

Жалына Батанды аунатан кн.

Баласын Жаалтайды жалбадатып,

Жгіріп рлі-ырлы заулатан кн.

ыс болса кекілік пен шіл уалап,

Ашадан аша арды бауратан кн.

Кбік ар кк аяз ып етек-жеді,

Мздатып зіді-зі жауратан кн.

Жоалтып, белден белбеу, олдан амшы,

тірік ата-анаа саулатан кн.

 

Ес біліп, сйтіп жріп ер жеткен кн,

Жрекке жалын сыймай кернеткен кн.

Молдадан саба алып, дріс оып,

Кеселін жындылыты емдеткен кн.

Дауасы молданы да жасы онбай,

Жедіріп уейлікке дендеткен кн.

А уып, с салатын елге ілесіп,

Кпсітіп кк дненді жемдеткен кн.

Он кн шапса ойматай олжа таппай,

Бекерге мінген атты терлеткен кн.

араса ішті жарып днеме жо,

Бояумен сыртты сылап деткен кн.

Жаыннан, жар басынан тоят тауып,

зіді сол кеселге медеткен кн.

Ой тсіп слу жігіт атанбаа,

Бой тзеп, асты-стіді жнделткен кн.

лжаны Кресінен таы оып,

Неше жыл екі арада сенделткен кн.

Оуа сйтіп жріп кіл бліп,

Жастарды йыдаы тербеткен кн.

Жеріне Россияны ашып тіп,

Кз жасын ата-ананы клдеткен кн.

Аралап бйге ккпен ш жыл жріп,

леді рлі-ырлы селдеткен кн.

мар боп даусыа, крмей сырттан,

ашы ып талай ызды шлдеткен кн.

Жасымда жиырма бір айналып кеп,

Алысан, арпалысан дбекпен кн.

Достарды жоын жотап, атыс салып,

улыа жылы уып рлеткен кн.

Онан кеп лжа шрге сталып ап,

Зынданда он ай жатан ол неткен кн.

Трасыз, таы шыып елге барып,

Мал жиан, дние рап ебекпен кн.

Орнына ойлааны келмесе де,

Сындыран ара тасты шебекпен кн.

Аралап, сауы рып, тамашалап,

н осып домбырамен желдеткен кн.

асыа сауышылар еріп алып,

Теіз ып дниені клдеткен кн.

Аралап аздай алып ел ішінде,

Слуа не бра бел ол жеткен кн.

Жасшылы жалынымен булатан кн,

Тн болса елді итін шулатан кн.

Ішінде алы ааш жалта аып,

Жректі шан рмен зулатан кн.

Бос жортып кк шалында кндіз-тні,

Зілдей ып екі етекті сулатан кн.

А уып ыры-отыздан айдау салып,

Крісайды, ызылжармен дулатан кн.

Тн болса жиналысып, асы атып,

Манапты кпй алып тулатан кн.

Сарымса, доалаймен уырдаа,

Быны балы етін туратан кн.

Ішіне темекіні наша осып,

Нралы уеланды улатан кн.

Шыпенен таертегі ая су боп,

Шаайды кнге тастап уратан кн.

Дем алмай он кн жріп тауда жаяу,

Тыныса жарым саат уантан кн.

ызды ауыл сені крсе жын кргендей,

Жеріне тиіп кеткен у жаан кн.

Жалыз кн йде тыныш жатпаан кн,

Бір басы ел ішіне батпаан кн.

Ішкен ірі, жегені желім болып,

Бір нсап уан ады атпаан кн.

Бір нрсе сумен аып кеткендей-а,

ыр жаын ызды ауылды жатаан кн.

Ішінде ыз-келіншек бар адірі,

Болмайды айтса назы апаан кн.

иу сап неше жерде уын кріп,

Жректі топырапен аптаан кн.

Жолыып тосауыла, олды болып,

стап ап жілігіді шапаан кн.

Кзеткен мазар басын шайытардай,

Ойна ып жарды басын таптаан кн.

А арау, тнде жру – екі жмыс,

Бір басты жалыз атпен баптаан кн.

Бір тайпа ел сеніменен дшпан болып,

аруын саан арнап саптаан кн.

Алан со ерегесіп одан рі,

Біріне-бірін осып баптаан кн.

ажыа екі барып келгендей боп,

Адыан босааны аттаан кн.

Жыр болып тнде айтаны ашыыны,

Аяттай кндіз сзін жаттаан кн.

Жаулыын жайнамаздай таза сатап,

Жзігін таспиытай сатаан кн.

Сырласып, сыр айтысып, хикая ып,

Далада елік етін атаан кн.

ылыын, сздері мен жрістерін,

Суреттеп жолдасыа матаан кн.

Адам тгіл итін де ысты кріп,

ылжатап ызды ауылды жатаан кн.

н осып он-он бес гіз мініп,

ыдырып диуанадай атаан кн.

Жолында жаным рбан жарымны деп,

Сипаттап ыз мінезін матаан кн.

Елге айтып, сек ылып оны сзін,

Жолдасты кіліне жапаан кн.

Досы кім, дшпаны кім айыр алмай,

Ол емес зіді-зі шатаан кн.

Жарыны жалыз шаршы а жаулыын,

Бергенге ат пен атан сатпаан кн.

Ойы сол, тірегі сол, масаты сол,

ияла баса пікір атпаан кн.

айтты екен осы кнде згелерге,

Болып тр згергендей та маан кн.