ЖАР ЕТПЕС АРА КІЛІМ» НІН ЕСТІГЕНДЕ

Зіл ара тастай кілім жатан боп тман,

Шалайа сйреп шырып мені кетті н.

Жары ете тсті-ау сырылып блттар, шыып кн,

Жайнаан жаза айнала алды жоалып брі суыты.

Жар етіп жасты келеді екен бір ана,

См тадыр лім кетер келіп рлана.

Езіліп іші айтты екен анша жас ашы,

Тулаан жрек арманын алды-ау тас басып.

Тас тадыр солай сндіріп тті оздаан,

ор болып ора Сарадай жандар боздаан.

Шыырауда жатып Аандай сері жынданды,

Абай мен Тожан тудыран екен млы нді.

анша ыз-лды мірі тті екен сондай додада?

статпай олын одара, тірідей кіріп молаа.

Баян да тті лемнен «ашыым озы Крпеш» деп,

Таылы, зорлы, тасын су тотамай аты ркештеп.

Уасыз-уа кім білсін жылдар да, ркін туыппын.

Жасымен аан соларды бетімді мен де жуыппын.

Ашыла алар естісем кілім жатан боп тман,

Сонау бір шалай заманнан бл кнге алай жетті н?

1974 жыл, Ауат-ралд лагері

 

 

НЕГЕ УРЕ БОЛДЫМ ЕКЕН?

 

Неге уре болдым екем алашында,

Жре алмадым туылып жар асында.

Ктіп аыр тілдім «жарым» деуден,

Аз кймедім отыда жалын кеудем.

алды ойымда бір арман тгемеген,

Бзылды йым мы, айта трегелем.

Тек тсімде жремін болып бірге.

Ей, алдамшы арулар желіктірме,

Кзді жмам «айырылып алам ба?» деп.

кінемін оянсам алам блек,

Таир менен Зурадай ліп бірге,

озы Крпеш Баяндай болып бірге.

Бір абырда жатса еді ол да ажап,

асіретінен тірлікті болан азат.

Кеттім дурен озы едім арланы боп,

Жете алмаан не керек арманым кп.

са болып не табам ліп алып,

«лмегенге жолыар лі балы».

Брап атты трса да суы ар кн,

Шыласын келемін уып таны.

От амшысын найзаай ойнатанда,

Жрсек туып бала боп ойнап тада.

Біра бл ой иял ой тума айда?

Тн басады тнжырап тумапты ай да,

міткермін ататын та нрынан,

Шайдай ашты йымды таы бір н,

Ай да шыты аспана тегедейін,

н шыраан арман ыз «сен бе» деймін.

Боп крінді керемет таажайып,

Келеді алтын анатын тада жайып.

Екені а рпаы уатты елді,

араы йде тас мылау уат берді.

Крмей сені кетем бе арманда ліп,

Кеттім дурен озы едім арлан болып.

Кріп сені шат болып клермін бе?

Болар ма бл сергелде тгер кнде,

Трсам-даы барыстай тор ішінде,

Крінші тез, крінші бол, саындым.

О, жаратан, кретін болса бір кн,

Тек тсімде жремін болып бірге,

Ей, алдамшы арулар желіктірме,

Жр ойымда бір арман тгемеген,

Бзылды йым мы айта трегелем.

1975 жыл, Асу-Ауат,ралд

 

 

 

СДЕН НУАРЛЫ

(1942–1994)

Сден нуарлы 1942 жылы азан айында Алтай аймаыны Жеменей ауданында дниеге келген.

Ол бала кезінен-а дебиетке уестеніп, 1958 жылдан бастап р трлі мерзімдік газет-журналдара ледерін жариялаан. кінішке орай аынны ледері «мдениет ткерісінде» олды болып кетеді. «Бір жалын» атты кітабына 1986 жыла дейінгі ледері ана енген.

1994 жылы Шыыс Тркістанда дние салан.

 

 

ТРМЕ ЖЫРЛАРЫНАН

аным да, жасым да бар трме сенде,

Содырлар бас кессе де, тіл кесер ме?!

Ссыз, сиыр дние ортасында,

Жанымды буып тран кй ме, сел ме?!

 

Аытыл не болса да инай берме,

Жрегім жарыларсы тулай крме!

Япырым-ау, шынымен-а сыймадым ба,

Осынау лан байта туан жерге?!

 

***

Мазасыз кісен ні лаа тым,

Ол алай зінен бір жыра алсын.

Басыдаы мірді сорды аятан,

Жрегі айтып ане зыр апасын!

1970 жыл

 

 

ЙЫСЫЗ ЖОЛ

Сйгізгісі кеп транда,

Сймеді, – деп таалма.

Лапылдаыш махаббатты,

оры азайып аланда.

 

Балталаса бзылмайтын,

йас рап, трт жолды,

лдім, талдым сйемін, – деп,

Жазбаалы кп болды.

 

алам шіркін тым иылып,

Кете оймай трма лі.

Таудай кпем бар ма сір,

Слулара сыралы?

 

Нр йылып йасады,

Тым иылып дегенге.

имадым ба, о,дірет,

Оны осы бір леге.

 

Жас арулар алып апты,

ашытыты ан-слін.

йаспаан шінші жол,

Салын тартан жан-сезім!

1986 жыл

ТЕМЕСІЗ ЖОЛДАР

Жыр – дауыл, жыр – найзаай, жыр – млйім,

Мен несін мінезіне ынжылайын.

Егер ол гл боп трса аймалайын,

пия азына болса брылайын!

 

Жыр – асау, жыр – ткаппар, жыр – момаан,

Кейде р, кейде еіс сыранасы.

Ол сені млдірімен сусындатар,

Толындарын тсінсе, быламаса!

 

Адамны талай-талай кездері бар,

Кей бір ст аылдаан сзге мар.

Кейде нсіз тыныштыты сйер жаны

Мршасы келмегендей згені ар!

1960 жыл

 

 

 

АЙРАТ РЫСЛБЕК

(1966–1988)

1986 жылы Желтосан лт-азатты ктерілісіні бас аарманы айрат Ноайбайлы Рыслбек 1966 жылды 13 наурызында Жамбыл облысыны Мойынм ауданы, Бірлік ауылында дниеге келген.

Желтосан оиасы кезінде трлі жала, жалан айыптармен трмеге амалып, 20 жыла бас бостандыынан айырылан.

1988 жылы 21 мамырда Семей аласындаы трмеде пияда жадайда дниеден ткен.

Желтосан ктерілісіні бас рбаны болан Рыслбеков еліміз егемендік аланнан кейін азастан Жоары Соты Пленумыны 1992 жылы 21 апандаы шешімімен толытай аталды. Оан «Халы аарманы» атаы берілді.

 

 

АНА ТІЛІ

 

«Мен — азапын мы ліп, мы тірілген»,

ша жая таныстым сан тілменен. —

«Жаман йді онаы билейді» деп,

ала жаздап айрылып з тілімнен.

зге тілге еліктеп ел болмайсы,

азаымны арты жо з тілінен...

 

 

КЕЗДЕСЕМІЗ ЛІ ДЕ

(ні бар)

 

Жалалы боп, атты батты жаныма,

Жазалаушы ааз алдым олыма.

Жігіттер-ай, айтып-айтпай не керек,

Жазан екен мадайыма, сорыма.

 

Біріншіден, мен анамды саындым!..

Екіншіден, бл дайа не ылдым?!

Бостандыта еркін жрген жан едім,

Енді, міне, абатыа жабылдым.

 

кетай-ау, Пайамбардай жасы бар,

Туа бермес сіз секілді асылдар.

артайанда жрегіді жаралап,

Кесір болды-ау біз секілді «масылдар».

 

Айналайын аалар мен жегелер,

Бл мірде сіздерге кім те келер.

Смірейіп сот алдында отыран

Бауырыды енді кімдер ескерер.

 

здеріе аман-саулы тілеймін,

здерімен бірге болсын тілегім.

здеріе тіл ата алмай, достарым,

айы-млы мірімді бастадым.

 

Айналайын арындасым, араым,

олда кісен, мен айдауа барамын.

айы шегіп, азап тартан аады,

Айтшы, жаным, андай жана балады?...

 

Айналайын інішегім, лыным,

Сені ойласам, зіледі жлыным.

Сені ерке а жзіді кре алмай,

Кетіп барам мен айдауа, лыным.

 

ош болыдар, аайын-туыс брі де,

ош болыдар, жасыыз да, крі де.

араылы баста трмас ашан да,

Бостандыта кездесеміз лі де...

 

 

ТРМЕ ЖЫРЫ

 

Темір тор, жамбасыма таылдайсы,

зіммен бірге туан жаындайсы.

Телміріп темір тора аматанша,

См дние, бл жаланнан неге алмайсы?!

 

Ауылда жасы екен ой салан нім,

у тадыр татырды ой трме дмін.

айдаы плеорлар жала жауып,

Жазысыз ылмыскер боп кетті снім.

 

Тас тбе, трт абыра, темір есік,

Ас берер ортасында жалыз тесік.

Кніне затары ш тілім нан,

лмейтін саан тиер осы несіп.

 

 

АТЫ СЗ

 

Елбе-елбе жгірген,

Ебелек ота семірген

Арыма мінген жаратып,

А сауыт киген темірден,

Алатаудай бабалар,

Аруаымен жебей кр!

 

лы Ленин бабамыз

атара те деп тартан со,

Компартия басарып,

Досты отын жаан со,

Аа дедік орысты,

ділдігі жаан со.

 

Ал енді азір неткен кн!

Орыстан ынсап кеткен кн.

Тізесі атты батан со,

Шыдамастан аыры,

арыс атан Алада

арыс атыр жеткен кн.

 

аймана аза амы шін

арусыз шыты Алаа.

Алыстан скер алдырып,

ырып салды-ау табанда.

 

Сйлессем даусым жетпейтін

Кез болды мынау замана.

Шовинизм еді ой

Басты себеп жанжала.

 

Екі жзі ырылып,

Екі жзі рылып,

Екі жзі сотталып,

Жотаусыз кетіп барасы!

атарым жусап аланда,

ыршынымнан иылып,

Солармен бірге лсемші-ай!

Артта алан ата-анам,

Арулап олдан кмсеші-ай!

 

Ттына тстім жаутадай,

Жоламай ешкім асыма.

Бара алса, слем айт

Сырттаы рбы-досыма.

 

«Аты сзі не?» деген

Бгін ойды сот сра.

Айтайын оны халыма:

Жо пиыл менде жасыма.

 

орлай да беріп айтадан,

Титыа орыс жетпесін.

Туан жерді намысы

Бтен олда кетпесін.

 

Салт-санадан айрылып,

Аратан рпа азбасын.

Ел кркейтер азамат

ызаныштан тозбасын.

 

Абай туан жерінде

Бомбасын атом жармасын.

лыптасты иратып,

лігіді азбасын.

з лтыны басшысын

Орнынан сйреп алмасын.

міт еткен Мскеуден

арадай кнілі калмасын.

Ленин салан сара жол.

олдаушысыз болмасын.

Барлы лтпен те болып,

Ешкімнен кілі алмасын.

Ендігі жерде басынан

Бірлік пен ба таймасын.

 

Осы айтылан аты сз

Туы болсын рдайым.

Мойныма алып жаланы,

Мен болайын рбаны.

 

Бас-аяы сол болсын

Басыа тскен атерді.

Аты сзді енді мен

Сота да бір айтайын:

 

Кндан таза басым бар,

Жиырма бірде жасым бар,

асалдатай аным бар,

Бозторайдай жаным бар,

Алам десе, алыдар!

 

айрат деген атым бар,

аза деген затым бар.

«Еркек тоты – рбанды»,

Атам десе, атыдар.

 

Мен не етермін, не етермін,

Мен келмеске кетермін.

Крмеген, ош бол, тадарым,

Кре алмай мен термін.

 

ош, аман бол, артымда

Аайын, туан азамат!

Артымда алан ата-анам,

Ел-жртым саан аманат!