АУЛАР ЙЫТААНДА
зенде жо сыймаан арнасына,
Жылада жо даламен жаласуа.
Таста тнан жабырды тамшысындай,
алай біткен мына кл тау басына?!
Млдірейді арайды ара шыа,
Жалыздытан жаманды бар ма, сір.
анша асыр тті екен, анша заман?
анша рпа кетті екен аншаа жан?
анша шырша сті екен, лады екен,
«Жетім клге» араудан шаршамаан?
«Жеті клден» су ішкен анша марал,
анша киік алды екен сай – салада
анатынан зіліп н самала
аншама ау кетті екен асаан н
Ортаймаан «Жетім кл» толмаанда,
Болан мір сайды болмаана.
Сызат та жо бетінде сызы та жо,
Айдынына ауы онбаан ба?!
ызыштары иулап, ораанда,
Сорлаана сайды , сорлаанда,
Шрегейлер айдынын омдаанда...
Беу, дние-ай, аулар ораланда
Айдын клді иесі жол аланда
Жетісіп бір «жетім кл» алушы еді-ау,
Тынушы еді-ау, теселген ара орман да.
Таянанда аулар онар аа,
Басушы еді-ау байызын бар арманда!
анатынан ауды балапандап ,
н шатын сымпылдап та атарда.
Сінші бер дегендей бір толысып,
Сыбырлайтын «Жетім кл» Алатауа.
Тына алып блблда жаа- талда,
арайтын айдына, а отауа.
Та мен кнні арасы таянанда,
Тауды басы алауен бояланда,
Тірілетін таудаы бар тіршілік,
анатынан ауды оянан ба?!
Кмейінде ттті ні былай алып,
Жаа талда дас блбл тр ойланып.
Жетті аулар.
Тгендеп, «Жетім клін» ,
Жаалауда шып жр шыр айналып,
(Бірден клге онбайды лай барып.)
Сондайтын, аулар сондайтын,
Асыысты оларда болмайтын.
омаай кктандар секілденіп,
Жалп беріп, жааа кеп онбайтын.
Сондайтын, аулар сондайтын,
А мсін айдына кеп ронайтын.
лдилеп а тсінде, бермей тыным,
А айдын а мсінін тербейтын.
Бл клге мылты алан саятшы емес,
Тірі жан ая басып келмейтын.
Аулар аман есен айтанынша,
Суына «Жетім клді» шлдейтын.
(Суымен сыраттарын емдейтын.)
рпатан рпа алып жалыпастан,
Сондай бір дстр бар-ды алыптасан.
Заманнан заман ткен, жааран жрт,
Ауын айдын клді налытпастан
Дстрін аттамаан, аны басан.
Сондай бір дстр бар-ды жары шашан,
Бір рпа бір рпаа алып ашан.
айсыбір йын ыстау ай кндер де,
Шойырылтып тссе даы айым белге
Аласыз ауымды атпасын деп
Жата да дастарханды жайдым трге
Аулар йытаанда айдын клде...
...Оралмады аулар осы маа
Жылдар тті байстар шошынан ба,
« Жетім кл» жетімсіреп алып ойды,
Арман-ай, ауменен осылар ма?!
Бала жатыр тсекте албыраан,
ке жатыр еденде алжыраан
Тн кзетіп ана отыр ос жанары
Шарасыздан шаршаан жаудыраан,
Тні мынау – тамызды маужыраан,
Тауы анау – шымылды салбыраан
Биік барып жаралан жер бетінен,
Сол байыры «Жетім кл» келбетімен
Айдынында аулар йытап жатыр,
Сайдан соан самален тербетілген.
Жер бетінде тынышты, кл бетінде
ауышыпты ара орман, клде, тнде.
Бала жатыр тсекте кйіп-жанып,
Баласыны ана отыр кйін баып.
айдаы бір атігез срай ойлар
Миын арып барады миын арып
«Сыратындай лімні алан ара
Екеу болса дние-ай арман бар ма!..»
Аракідік назарын ауударады,
Трт бктеліп еденде алан жара.
ауіптеніп тндерге, тадара да,
н шыармай іш са зарлауда ана.
«Мана, кндіз, туіп шал не деп кетті?!
лде тірік, лде шын демеп кетті...
-Ауменен баланы аластадар,
Деді-даы жіен жнеп кетті...»
-Трсашы,
таяу алды та атуа,
Неткен жансы санасыз жаратылан?!
Манаы туіп шалды айтан сзі,
мытылып кетті ме санатынан?
...Айналайын ауды анатынан,
айтеміз, олда адама бола туан.
«Жетім клге» барып айт та жамылып,
Та атанша алайда тауа ілік.
Біреулерді кзіне тсіп алып,
Дрліктірме жртыды, салма блік!
Кім білсін, ммкін, брі жалан міт...
-Апыр-ай, алай барам, алай барам?!
Атармын ау сты алай ана?!
Айдынны аулары йытаанда,
рген мал, скен шырша абайлаан,
Барлыы асиетке арайлаан,
О атам асиетке алай ана?..
Бармаймын, бара алмаймын, алай барам?!
Адуынды жан екен алан жары:
-Жалыз лдан арты па, жалан брі!
Балам лсе, баытты керегі не?!
Топан су басып кетсін аландарын.
Перзент срап несіне армандады?!
рысын сені онсыз жанан баы!
Мылтыты кел!
Атты ертте!
Жалан брі!
...Оятып дниені дел-сал ылып,
Тамызды таы да атты тамсандырып,
Сай-сайдан бошалаан бозала та,
Таудаы тіршілікке н салдырып,
Еміндіріп, еріксіз арсы алдырып,
Блбла дниеге жар салдырып,
Тамызды таы да атты тамсандырып.
аса та.
Блбл ні.
Кл бетінде,
Аулар йытап жатыр тербетіле.
Бас баып жаада отыр жалыз ана,
Таданып ткппар с келбетіне.
Тыып-ап тмсытарын мамыына,
Айдын тсек аспанды жамылуда.
Арша шырша жартастар жаадаы,
Саынып брі клге табынуда.
Аласрып ан ойнап тамырында,
Ана – жрек тыпыршып, абынуда,
Не ыларын біле алмай, жабыуда.
Асар белден кн нры шашырады.
Шашырап, ол да клге бас рады.
с аппа, айдын аппа, нрда аппа,
Аппа нр - аппа нра осылады.
Кл - ккке
Кк - клге кеп асылады.
Слулыа станып, ашып лі.
Ана – жрек сол етіп, басылады.
ызанып, ызыш байс шыр айналды,
Абыржып ана - кіл мы ойланды.
азизді кзінде емес, кілінде,
Айдын кл аста – кесте лайланды.
Дстр, ырым, жйімен дай алды,
Жалыз лдан басасы былай алды.
Айдынны аулары орынынан
Кргендей кзі тнып майларды.
..Аулар...
Ау мойын, смбе анат,
Аласыз тарануда кнге арап.
Айдынны еркелері, білмей трмын.
Етермін тадырыды кімге аманат?!
Жаны слу а еркем, ары слу!
Бір мамыы майысса ауырсынып.
Тара етіп тмсыын, тарайды кеп,
Тарайды кеп, тарайды ауырсынын,
м трса да бір тйір ауырсынып,
Жаны слу а еркем,
ары слу!
А анатын сабалап, асыр салып,
Бірде суа сгиді басын малып.
...Ойнасыншы, ойнасын ерке стар.
Тыныштыын оларды ашырмалы.
Мерген отыр жаада,
Ей, аша блт,
Жаулыымен оларды жасыр барып.
Бас баады шыршаны аласынан,
аруынан олында ан сасыан.
...Ал, аулар,
Аулар тарануда,
Сусып тсіп, су монша арасынан.
арайды ана шыршаны аласынан.
«Сір, сорлы жо шыар менен ткен,
лынымны асынан неге кеткем?!
Оша асы, от басы, крмеппін ой,
Дние – ау, сен осындай керемет пе е?!
Ана отыр.
Озбыр ойлар амалауда,
амалауда, лдекім табалауда.
...Аулар а айдынды алдырды да.
Тартты кеп, анау тран жаалауа.
Шошымай шолжы скен батырлары,
Ана отыран шыршаа жаындады.
Кзі
Тнан бейбаы, топ ауа,
Білмей алды мылтыты атыланын.
Кзді алды кк ттін, аыл жарым
Білмей отыр жааы тыныштыты
Ст йыан тегешін сапыранын!...
Ию ию кл маы, аста - кесте,
Жер айналып, тау лап, аспан кшкен.
Жаырыып, жар салып, жартастар тр,
«Жетім клді» айысын бастан кешкен,
Кріп - біліп, таныпты тастар да естен.
Алып аспан астына сыя алмай бір,
Айдын клін аулар ия алмай жр.
Млдіреген «Жетім кл» ккке арап,
Млтілдеген кз жасын тыя алмай тр,
Айдын клін аулар ия алмай жр.
Сан айналып сылдап шты – даы,
Сапар жола мезгілсіз тсті – даы,
Бетін тзеп батыса баыт алып.
арыс атан мекеннен ксті брі.
Тау жаыртып, тамаша сты ні,
ош айтысып клменен, шты брі.
Кл бетінде клбедеп, жаралы ау,
ша алмайды, шпа боп кш ылады...
Сыар анат сыны с байлауда тр,
Таы бірі айдында жайрап жатыр.
ан аралас алыан мамыымен,
«Жетім клді» толыны ойнап жатыр.
...асиетке о атып, жойан паыр,
алай алып кетерін біле алмастан,
Сле – сопа, жаада ойлауда р.
«Жетім клден» сн кетті мана тнан,
Ау кетті, н кетті анатында.
Асар - асар таулардан асып рі,
Шы - здарды н алды анатында.
Ау ні естілмей алатын ба?
Алатаудан зіліп, аратауа,
Жаырыып жартастар таратуда...
«Жетім клді» басында жылы жатан,
Дге шыып, арт тран жылы баан:
«...Апыр – ай, бл кім болды, тасріде,
Кргенсіз, кл басында мылты атан?!
старды зре тын шырыратан,
Неылан ані пезер лы атан?!
Мылтыты атарлытай клге келіп,
Апыр - ай, жо еді ой елде желік...»
Мылты даусы, старды шулааны -
Шыдамын алды артты бермеді ерік
«Бл маны адаы еме, сір- даы,
Білейін, табайын да бір амалын.
аруы бар кззапа рыпенен
мтылса, алай айрат ыла аламын?!
Жн болар алыс трып срааным...»
...Ау ркіп,
Батыса бет тзеген,
амшы басты атына, шыдамады.
Алыс трып, аырды ыр басынан:
«Берекесін бл жерді кім ашыран ?..»
ім бе, тсім бе деп таданады,
Кз алмай орамалды рашыдан,
Кз алай сле- сопа тласынан:
-Ей!
-Кімсі?
Тірісі бе?
Жаны бар ма?
Ауды неге атасы, ары бар ма?
Тастаын аруыды, келгін бері,
Келгін бері, кеудеде жаны барда!
...Байс йел н - тнсіз жылап трды,
артты ні ме - зе ып лаа рды.
олындаы мылтыын лаштап кеп,
Бгелмей, « Жетім клге» латырды.
арта арай аырын аядады,
арусыза арт келді, аянбады.
...Кзінен жас,
кілінен зар тгіліп,
Болан жйтты келіні баяндады.
-й, балам!..
Болмады ой, болмады ой...
асиет кетті клден, сорлады ой.
Туіпті айтаныны брі тірік,
Ата мін, ауыла айт, олжаны ой!..
Мін ата, айт ауыла таат ыл да,
...Білмеймін сор атты ба, ба атты ба?!
Ауа кезенерде, ырым жасап,
Ты рыса саусаыды анатты ба?
-лек боп, арпалысып сор- айымен,
Жо ата, жасаады ондайды мен...
Жасымнан естігенім бар-тын еді,
йтеуір ау атан обайды деп...
-Солай, солай...
Аманат бір дайа...
ай - айдаы тседі рыр ойа...
...Ат басын шыл брып ,тайып трды,
арт тастап - нелер тастап сырды бойа.
Брі мыт: баыты да. байлыы да,
Клкі шатты, кйзелткен айы, м да.
«Жетім кл» жетімсіреп алып ойды,
Бір лі, бір тірі ау айдынында...
Бар мірден кілі шайлыуда,
Байс ана еркінен айырылуда.
лдененден см жрек сескенеді,
Аракідік лдене ес береді.
Табиатты, тауды да, ауды да,
Байса болмай алды еш керегі.
Келеді ана, сезбейді ештеені.
Бай мыт, лсіз жатан бала да мыт,
айтан стай алыстап барады іт
Кліменен оштасан ау ні,
лаына келеді аракідік,-
мір емес мірі, ораштанан,
Байс ана тірліктен алас алан.
Келеді ана, арабет арашадай,
Ел ен жерден біржола аласталан
Аппа нрды кре алмай а аспаннан,
Тн - тнекте бейне бір адасан жан.
...Абыр- сабыр, й маы дрбеле-ді,
Алаш ана абыржып білмеген-ді.
Ат стінен тсе алмай атып алды
Мелшиіп, білмей тіл мен н дегенді
Білмейді, айда келді, кімге келді.
бе, тс пе, йтеуір таласуда,
лі менен тіріні арасында.
Отырандай «Жетім кл» жаасында,
Ау жатыр кзіні шарасында.
Аунап тсіп атынан, йіне енді,
Есіне алып ерін де, баласын да.
ліп жатан лына арасында,
алсын ана «Жетім кл» жаасында,
лі менен тіріні арасында.
...Аппа нрмен шомылтып айналаны,
А сулемен айдынны ойнааны,
Кз алдында...
латан кетер емес,
Тада блбл тамылжып сайрааны,
Кз алдында - ауды жайрааны.
Сыар анат, сыны с - жаралы ау
лі аудан кете алмай айналады.
А тсек - аппа айдын, ау - бала,
Жаралы ау секілді жатты ба, ана?...
«...Мына жатан «Жетім кл», мына ауды,
з олыммен лтірдім, аттым жаа...
Жо!
Мен емес...
Мен атпадым...
Кеше гр, кешіре гр, жаратаным?!»
азиз ана, ербедеп екі олы,
Жиылан жрта арап алатады.
Кледі, бірде жылап, зарланады,
Ккке арап, бекерге арманады.
Бірде нсіз, мелшиіп ты тыдайды,
лаында ауды арман - ні.
Алдымен жрт н - тнсіз таданады,
ыбыр - сыбыр артынан жаланады...
Бірде ана ккке жайып алаанын :
«азір, ботам...
Мінеки, та атады...
азір, ботам, ауменен шытаймын...
Жазыласы лыным ...
балапаным!
асиет!..
О, асірет!
Осындай ма е?!
Сорымны алыдыы шашымдай ма е!..
асиет!..
асиеттер шып кетті,
асірет!..
асымдаы досымдай ма е!..
асиет... асірет...
асірет... асиет...
Эпилог
...Сол кеткенен мол кеттім, ораладым,
Жерді асаймын...
Жалыз - а сол - арманым
иын екен, имасы екі бірдей,
Кз алдыда айып боп жоаланы...
Крді бе бір - біріне дп келуін,
Бір ырсы бір ырсыпен шектелуін?
Балам – ай, мынау мір – дарияны,
Білмейсі айда екенін ткеліні.
Аулар...
Аыз кп ой олар жайлы.
Кзімен кргенідей бола алмайды...
Тек ана тыныштыта йытайды олар,
Шошыса екінші рет оралмайды.
Орнында екен «Жетім кл», жоалмапты,
Ортаймапты, немесе тола алапты.
Жаалауын жауыпты жасыл жалбыз,
асиетті аулар оралмапты.