Ксемні бейнесі
Азастан тарихы пні бойынша
Жазба жмысы
Таырбы: «Аттила - ндарды ксемі»
абылдады:оытушы
Теміржанова Ш.М.
Орындады:МАШ-15-1 тобы
Абеков У.К.
Еділ аан
Еділ аан немесе Аттила(кнетркітілінде лат. Attila, гр. , туан жылы 400-453 жылы айтыс болан)батыс н тайпалар одаыны аты аыза айналан ксемі.Рейннен ара теізді солтстігіне дейін варвар тайпаларына з билігін жргізген, адамзат тарихында зіндік орны бар тарихи тла.
Сол кезені оиалары туралы тарихи шыармаларда, жылнамаларда жне эпикалы туындыларда мліметтер кездеседі. Сонымен атар германдытарды батырлар жырыны 18 шыармасында ндар мен оны патшасыны лы iстерi крiнiс тапан.
Еділді тсында империя зіні шарытау биігіне ктеріледі. Шыыста Кавказа, батыста Рейнге, терістіктеданиялы аралдара, кнгейінде Дунай зенінне (о жаалауын оса) дейінгі жерлерді ндара баындырды.444 жылдан 453 жылы айтыс болан кніне дейін Еділ жалыз зі ндар мемлекетін басарды.
Мазмны
· 1.Тарихнамасы жне дереккздер..........................................................................3
· 2.Атилла есімі......... ................................................................................................3
o 2.1.Ксемні бейнесі........................................................................................4
o 2.2.йелдері мен балалары..............................................................................4
· 3.Ататегі жне билікке келуі..................................................................................4
· 4.Еуропаа жоры...................................................................................................5
o 4.1.Византияа алашы жорыы. 441 — 442 жж.........................................5
o 4.2.Византияа екінші жорыы. 447 жыл.......................................................5
o 4.3.ндар мен Византияны арасындаы бітім шарты (448 — 450 жж.)..6
· 5.Батыс Рим империясымен соыс (451—454 жж.).............................................7
o 5.1.Галлияа жоры (451 жыл)........................................................................7
o 5.2.Италияа жоры (452 жыл)........................................................................7
o 5.3.453 жылы Галлияа шабуыл....................................................................8
· 6.айтыс болуы жне н империясыны ыдырауы...........................................8
· 7.Тарихи зерде.........................................................................................................9
o 7.1.Нумизматикада Еділді бейнесі..............................................................10
o 7.2.Еділді аыздардаы бейнесі...................................................................10
o 7.3.Еділді дебиеттегі бейнесі.....................................................................10
o 7.4.Еділді музыкадаы бейнесі....................................................................10
o 7.5.Еділді кинематографиядаы бейнесі....................................................10
· 8.Дереккздер.........................................................................................................11
Тарихнамасы жне дереккздер
Тарихшылар Еділ аанды тла ретінде сипаттаанда кптеген иындытара тап болады. Себебі жазба трінде бізді заманымыза дейін жеткен деректер кбіне грек немесе латын тілінде жазылан. Ксем туралы е кп млімет берген римдік тарихшы рі дипломат Приск Паний. Приск 449 жылы ІІ Феодосиді асына еріп тарихи кездесуге атысып сол кездегі болып жатан оиаларды кугері болан. 434 жылдан 452 жылдарды шежіресін 8 томды шыармаа жазан Приск жалыз зі ана Еділ аанны сырты крінісін бейнелеген.
Прискті кптомды шыармасынан баса бізге дейін жазба трінде Прокопий жне Иордан атты алтыншы асырды тарихшыларыны мліметі жеткен. Оларда кбіне Прискті ебегіне сйене отырып млімет алдыран. Византиялы тарихшы Марцелин Комит жне канцлер Юстианин аздап, фрагмент ретінде з жмыстарында ндарды ксемі туралы деректер жазан. Таы бір дереккздер ол VI - XII асырлардаы шіркеу шыармалары. Блар тарихты аынымен ндарды арсыластары жаында болан. Сол себепті кбіне жаымсыз жаынан, негативті сипаттаан.
ндарды зі ксемді каарман ретінде ауызба-ауыз здеріні аыздарында жырлаан. Оларды зінділері бізге дейін скандинавтарды жне немістерді сагалар арылы эпос трінде жеткен. XII асырда мажар жазушылары ндарды з бабалары деп кптеген шыармаларында рметтеп, лтты батыры ретінде пір ттан.
Уаыт те Еділ аанды варварлыты нышаны ретінде сипаттап, батыс ркениетіне ауіп тндірген адам ретінде аралан.
Атилла есімі
азіргі заманны ылымдарында Атилла есіміні этимологиясы туралы бірнеше болжам бар. Еділді Еуропа тарихшылары «Атыра», «Аттила»,«Атыл», «Аттылы», «Этцель», «Этли» деп те атайды. Аттила (Этцель) есiмi уаыт те келе пайда болан лингвистикалы згерiстерге арамастан орта асырлардан берi Германия топонимикасында саталан. Мысалы, «Hetzelistal» («Hetzelinstall») атауыны сзбе-сз аудармасы «Этцел даласы», бл Оффенбург жерiнде, сонымен атар «Hetzelhof» («Etzelhof»), «Atzelhof» («Этцел ауласы»), Гейдельбергте, Atzelbach («Этцель блаы») Оттенхефенде, «Attlisberg» («Аттли тауы»).
Кптеген баса да н есімдері сияты Аттила есіміні тпнсасы тркі тілдерінен алынан деген де болжам бар (atta/ata - ке, el/il - ел, лке).
Таы бір болжам бойынша, Аттила есімі Еділ Хазар тілінде Еділ зені атауынан алынан (Attil/Atil/Atel/Atal).
«Аттила» есiмi азiр тркi тектес халытарда (азаша — «Едiл») ке тараан.
Ксемні бейнесі
Тарихшы Иордан Прискті сздеріне сйене отырып, Еділді бір ерекше тла боланы туралы айтады.
Бойы шаын ана, кеудесі енді, кзі кішкентай, жыпсы. лкен басында сирек енді а тскен саалы бар, мрны кішкене жалпайан, кздері кішкентай. Осы тріне арамай ксем з аса жрісімен, ауыр кзарасымен зіні дыретті тла екенін білдіріп иззат сезімін тудыратын. Соыс – ксібі болса да, ашуша емес, те аылды, мейірімді кісі тын.
Бл сипаттама азиялы немесе моолоидты нсілге келеді.
448 жылы Прискті берген мінездемесіне сйкес ол арапайым, кішпейіл адам болана сайды. арапайым киімді нататын, ааш ыдыстан тама жейтін, аруын алтынмен шекейлемеген олбасшы. Жалпы Приск Еділді шыыстан шыан кшпенділерді ксемі сияты емес, германды орта асырлы король сияты сипаттаан.
Йелдері мен балалары
Еділ аанны некесі де кп болан, балалары да кп болан[8]. Балаларыны арасында Эллак есімді лкен лыны аты шыан. Осы лын ксем кзі тірі кезінде ізбасары деп жариялаан. йелдеріні арасында тарихта алан Ильдико атты е соы йелі. Осы йеліні асында алашы неке тнінде Еділ аан осы кнге дейін белгісіз себептен айтыс болан