Озон абатыны (озоносфераны) бзылуы.

Жаанды проблемалар

Жаанды проблемаларды ерекше білім саласы — глобалистика зерттейді. Аталан жаанды проблемалар зара тыыз байланысты жне барлыы іс жзінде жердегі экологиялы дадарысты даму процесімен амтылады. рбір жаанды проблеманы міндетті трде шешу ажет, йтпесе оны дамуы апата — ркениетті жойылуына дейін апарып соады. Жаанды проблемаларды шешу шін жаанды, айматы, лтты бадарламалар жасалады, біра олара келісушілік жне йлестірушілік жетіспейді. Жаанды проблемаларды шешуге жмсалатын шыындарды жартысына жуыын экологиялы проблемаларды шешу шыындары райды. йткені баса проблемаларды ішінде жаанды экологиялы проблемаларды е артытау проблема деп санайды.

Жаанды экологиялы проблемалар — жаанды, айматы жне лтты дегейлерде айындалан экологиялы проблемалар кешені. Зор геосаяси проблеманы экологиялы ауіптілігіні мынадай кріністері бар: табии экожйені блінуі, озон абатыны жаруы, атмосфераны, лемдік мхитты ластануы, биологиялы ралуандылыты азаюы жне т.б. Олар тек ана барлы елдерді атысуымен, Б-ны басаруымен шешілуі ммкін. Экологиялы проблемаларды аламдыы оны шешу шін барлы елдерді жігерін жмылдыру ажеттігін тудырып отыр; аруды барлы трлерін азайтпай экологиялы дадарыстан айырылу ммкін еместігі; биосфераны жалпыа орта ластануына арай ядролы соыс ана емес, тіпті жай соысты жргізуді мнсіздігі; азіргі ркениетті технологиялы рылымын айта ру, мір негізі болатын табиатпен зара іс-рекетті жаа сапалы дістері мен ралдарын жасау; оршаан ортаны орау проблемасы бойынша Б органдары жмысыны тиімділігін арттыру жне оларга ттенше кілеттік беру.

Озон абатыны (озоносфераны) бзылуы.

Атмосферадаы озонны млшері бар боланы 0,004%-ды райды. Стратосферада (10-50 км биіктіктегі) алыдыы 2-4 мм-ді райтын абат. Атмосферада электр зарядтарыны, Кнні ультраклгін радиацияларыны серінен оттегіні молекуласынан (02) озон молекуласы (О3) тзіледі. Озон абаты биосфераны жоары шекарасы болып есептеледі. Одан жоары орналасан абаттарда тіршілік нышаны білінбейді. Жер бетіндегі барлы организмдерді тіршілігіне ауіпті Кнні те ыса ультраклгін сулелерін сііріп отыруына (6500 есе) байланысты озон абатын «ораныш абаты» деп те атайды. Озон абатыны 50%-а бзылуы ультраклгін радиацияларды 10 есеге кбейтеді. Озон абатынан кнні зын толынды ультраклгін сулелері (290-380 нм) тіп кетеді. Біраз млшерде тіпті бл сулелер адам шін пайдалы да: терімізді арайтып кйдіреді, организмні оранышты ызметі артады. Тал тсте ультраклгін сулелерді концентрациясы кп боландытан, кнге кйіп ыздырыну процесін шаай тске дейін жргізген жн.

Озоносфераны бзылуы орны толмас жадайлара, тері ісік ауруыны крт кбеюіне, кз катарактасына, жйке жйесіні лсіреуіне, мхиттаы планктонны жоалуына, сімдіктер мен жануарлар леміні мутациясына алып келеді.

1980 жылдары Антарктидадаы ылыми жмыс станцияларында жргізілген зерттеулерден атмосферадаы озон рамыны тмендегені байалан. Осы былыс- «озон тесігі» деген атау алды. 1987 жылды кктемінде Антарктиданы стіндегі «озон тесігі» барынша лкейіп, оны ауданы шамамен 7 млн км² -ді рады, яни, ауадаы млшері алыпты нормадан 30-50%-а тмендеген. Антарктидадаы бл былыс ыркйек- араша айларында байалып, маусымны баса кездерінде озонны млшері нормаа жаын болады. Кейін аныталандай, атмосферадаы озонны млшері Солтстік жарты шарды орта жне жоары ендіктерінде ыс-кктем (атар-наурыз) айларында, сіресе Европа, АШ, Тыны мхит, Ресейді европалы блігінде, Шыыс Сібір, Жапония стінде жылдан- жыла азайып келеді. 1992 жылы Отстік Америка рылыы мен оан жаын кеістіктерде озон рамыны айтарлытай тмендегені (50%-а) тіркелді. 1995 жылы кктемде Арктиканы озонды абаты шамамен 40%-а дейін азайан. Сонымен бірге Канаданы солтстік аудандарында жне Скандинавия тбегіні, Шотландия аралдарыны, азастанны, Якутияны стінде «мини-тесіктер» алыптасаны тіркелген. Озон абатыны бзылуы, яни, «озон тесігіні» пайда болуы биосферада елеулі згерістер тудыруы ммкін. Сондытан бл жадай крделі экологиялы мселені бірі. Озон абатыны бзылу процесіне арышты аппараттар, дыбыстан да жылдам шатын шатар жне ондаы толы жанып бітпеген отын німдері жне ядролы жарылыстардан блінген заттар сер етеді.