Азастанда Кеес кіметіні орнауы.

Азастан тарих

Сынып

Билет

  1. азастандаы 1916 жылы лт-азатты озалыс (негізгі ошаы, кезедері жазалаушылар отрядымен шайас).

1907-1912 жылдары 2млн 400 мы адам аза лкесіне оныстандырылды. 1916 ж. азатардан 40 млн га жер алынды. 1916 ж. Петропавл уезінде 4000 ттын, ал Амола обл. 14 мы ттын ауылшаруашылы жмыса тартылды. Сляван тектес ттындар басым болды.1913 ж. «аза лтыны мір сруіні зі проблемаа айналды»,-деп жазды А.Байтрсынлы. Ктеріліске желеу болан негізгі себепші фактор: 1916 жылы 25 маусымдаы патша кіметіні «Тркістан мен Дала лкесінен 19-43 жас аралыындаы 500 мы адамды ара жмыса алу туралы» жарлыыны шыуы.1916 ж. зандаы ндеу хатында Тыдаыздар, ан ткпеніздер, арсыласпаыздар»-, деп жазан.

Лы Отан соысы жылдарындаы тылдаы жмыс жне майдана бкілхалыты кмек.

Тыл ебеккерлеріні жаппай ерлігі. 1942 ж. Шыыс оырат молибден кеніші іске осылды. Онда сол кезде Одата ндірілетін 100 т кенні 60 т-сы ндірілетін болды. 38 кн ішінде Жезді марганец кеніші нім бере бастады. 1941-1945 жж. Барлыы 25 кеншілер, шахталар, карьерлер, 11 байыту фабрикалары іске осылды. азастан КСРО-да ндіретін орассынны 85%-ын, мысты металды висмутты 65%-ын , полиметалл кеніні 70%-ын ндіретін дегейге жетті.

1942 ж. ыркйек айында-а «азастан комсомолы» деген жазуы бар 45 жауынгерлік машина Сталинград майданыны жауынгерлеріне табыс етілді. Республикада танк колоныйлары мен авиация эскадрильялары шін 480 лнсом жиналды. 1943 ж. желтосанда Алматы алалы активі С.Луганскиймен кездесуге арналан жиналыста ататы жерлеріне жаа ша жасап беруге шешім абылдады. 3 кн ішінде Алматы жастары 400 мы сомнан астам наты аша жинап, жаа жыла арай жастар делегациясы батыра жаа шаты табыс етілді.1943 ж. республикадан зауыттардыалпына келтіру жмыстарына 1439 комсомол жіберілді. азастан трындары фашистік отаршылыты ауыртпалытарын бастап кешірген 12 ала мен 45 ауданды аморлыа алды.

Азастанны туелсіздігін жариялау.

1991 ж. соына арай азастанны туелсіздігін жариялауа болатын олайлы жадайда алыптасты. 1991 ж. желтосанны 16-сында «азастан Республикасыны мемлекеттік туелсіздігітуралы» Р-ны Конституциялы Заы абылданды. 1991 ж. 10 желтосаннан бастап республика атауын згерту туралы за абылданды. Бдан былай аза Кеестік Республикасы деп аталатын болды. Желтосанны 8-і кні Минскіде бас осан 3сляван мемлекетіні басшылары зара келісіп, 1922 ж. КСРО-ны ру туралы шартты з кшін жоанын жариялады. 1991ж. 13 желтосан кні Ашхабадта Орта Азия жетекшілері бас осты. Олар Минскіде абылданан шешімдерді жатайтынын білдірді. 1990 ж. 25 азада Жоары Кеес «аза Кеес Социалистік Республикасыны мемлекеттік егемендігі туралы Декларация» абылдады. 1990 ж. 25 азан-азастанны мемлекеттік егемендігі жарияланды.

 

Билет

  1. ХХ -ды басындаы азастандаы оамдаы-саяси дерістер.

1930 ж. елді барлы жерінде социалистік атынастар орнады. Жер, фабрикалар мен зауыттар, жымшарлар мен кешарлар мемлекет меншігіне тті. Елде 1936 ж. КСРО Конституциясы жарияланан бюрократиялы орталытандыру орныты. Республикалар іс жзінде толы егемендік алан жо. Олара за шыару ыы берілмеді, одаты ктемдігі астында мір сретін болды. Социализм тоталитарлы, казармалы сипат алды. Жазалау толыны азастанды да жаппай тті. 1937-1938 ж. лакестік жаппа сипат алды. БК(б) П Орталы Комитетіні азастана жібергенкптеген кілдері, партияны тжірибелі, адал айраткерлері де бл алапаттан тыла алмады.

  1. азастан лы Отан соысы жылдарында.

лы Отан соысы-(1941-1945 жж.). 1940 ж. 18 желтосан фашистік Германия басшылыы «Барбаросса» соыс жоспарын жасады. Масаты: КСРО-а арсы соыс ашу; «ауырт соыс» идеясы бойынша соысты 1941 ж. кзінде аятау. «лкен Тркістан» отарына енетін айматар: азасатн, Орта Азия , Татарстан, Башртстан,

зірбайжан, Солтстік Кавказ, ырым, ытайды Шыжа аймаы, Ауанстанны солтстігі.1941 ж. 22 маусымда лы Отан соысы басталды. Ебекшілер Отан ораушылар атарына з еркімен жазыла бастады. Республикада 2 млн-нан астам адам скери даярлытан тті. Соысты алашы кезеінде 14 атыштар жне атты скер дивизиясы, 6 бригада рылып, майдана жіберілді. Армия атарына 1196164 (1 млн 200 мы) азастанды осылып, рбір 5-ші адам майдана аттанды. Ебек армиясы рылып, аза КСР-нен 700 мынан астам адам шаырылды. 1941-1945 жж. скери оу орындарына 42 мынан астам азастанды жіберілді.

  1. азастандаы кппартиялы жйені алыптасуы.

1993 ж. соында 3 саяси партия тіркелді.1991 ж. 7 ыркйекте «азастан социалистік партиясы» рылды. рамында 47 мы мшесі болды. Треасы-А.лімжанов, кейін П.Своик. 1991 ж. кзінде азасатн коммунистік партиясы рылды. Мшесі 55 мы адам. Траасы- Б.Тлепбаев, кейін С.бділдин. 1991 ж. ыркйекте азасатнны азаматты озалысы «Азат» негізінде «азастан Республикалы партиясы» рылды. Траасы-С. Аатаев.1991 ж. 5 азанда «Халыты Конгресс партиясы» рылды. Мшесі- 30 мы адам. Траасы- О.Слейменов жне М.Шаханов. 1991 ж. арашада «азастан демократиялы прогресс партиясы»(ДПП) рылды. Траасы-А.Докучаева.1993 ж. апанда «азасатн халы бірлігі одаы» рылды. Жетекшісі- Н.Назарбаев. 1994 ж. женлтосанда «азастан халыты-кооперативтік партиясы» рылды. Траасы-У.Срсенов.1995 ж. атарда «азастан рлеу партиясы» рылды. Трайымы-А.Жаанова. 1995 ж. басында «азастан аграрлы партиясы» рылды. Мшесі-42 мынан астам адам. 1995 ж. жазда «азастан демократиялы партиясы» рылды. Трайымы-Т.Жкеев. Мшесі-19 мы адам.1990 ж. атарда «Отан» партиясы рылды.Трайымы-С.Терещенко. 1990 ж. 14 атарда «азастан отаншылдар» партиясы рылды. Мшелері атарына- Хасен ожаАхмет, жазушы- Н.Асышев, «Мемлекеттік тіл» оамыны трайымы А.Османова болды.

 

Билет

  1. 1916 ж. лт-азатты озалысты басшылары.

лт-азатты озалыса революцияшыл-демократияшыл зиялыларды Т.Рыслов, Т.Бокин, . Мліктов, С. Сейфуллин т.б. сияты кілдері де атысты. озалысты басты кші ттастай халы барасы болатын ктеріліске шыан халыты алауымен ктерілісшілерді Бекболат шекеев, Жмеке Ммбетов, за Саураов т.б. басарды. Тркістан лкесінде 347 адам атылды. 168 адам жер аударылды Сотсыз атыландарда есеп болмады. Жетісуда ктеріліс жасаан ауылдарды 238 мынан астам халы ытайа ауып кетуге мжбр болды. Торай уездені ыпша руыны ктеріліске шыаназатары Орта жзді ыпалды биі Ниязды немересі, аса беделді бдіафар Жанбосыновты здеріні ханы етіп сайлайды. Ататы Иман батырды немересі Амангелдіні сардарбегі етіп таайындайды. 1916 ж. ыркйекте Торай уезінде Амангелді Иманов ктерілісшілерді лкен жасаын рып, ару жасаушыларды йымдастырды, жне ктерілісшілер скеринерге зі йретті. Патша кіметі ктеріліс басшыларын шыл трде жазалап отырдыЖетісудаы озалыс басшыларыны бірі Бекболат сиекеев Боралдай асуында жрт алдында дара асылды. арарадаы ктеріліс жетекшілері бірі Жмяке Ммбетов абатыа амалып, баса да 12 басшымен бірге азаптап лтірді.

  1. КСРО халытарын азастана депортациялау.

1938 ж. арашада иыр Шыыстаы Корей лт ауданынан азастана 100 мынан астам адам кшіріліп келінді. ызылорда жне Алматы обл. оныс аударушы крейлерден тратын 57 жымшар рылды. Соыс арсаында азастана 102 мы поляк кштеп келінген болатын. Еділ бойындаы неміс автономиялы республикасы мір сруін тотатты, 360 мынан астам неміс азастана кімшілік жолмен кшірілді. Немістерді соысулы армиядан шыару туралы бйры берілді. КСРО Мемлекеттік ауіпсіздік Комитеті Басармасыны 1945 ж. азан айындаы мліметтері зорлыпен жер аударыландарды саны 2 млн 464 мыа жуы адам боланын айатайды 1941 ж. соына араан шата кшіріліп келгендерді жалпы саны 286492 адама жетті. Оларды 136,5 мыы балалар болды. 1942 ж. Ресейді трлі облыстарынан республикаа 109807 адам келінді. 1942 ж. соында азастана еріксіз кшіріліп келінгендерді саны 532,5 мы адамды рады. 1941 ж. тамызынан бастап немістерді еріксіз кшіру басталды.

  1. азастан туелсіздікті алашы жылдарында.

1 желтосан-Тыш рет жалпыхалыты дауыс беру жолымен азастан Президентін сайлау рсімі ткізілді. Сайлау нтижесінде Н.:Назарбаев кпшілік дауыспен 98,76% жеіске жетті.

Туелсіздікті алашы жылдары азастан шін зін лемге таныту жылы болды. Б-на жне

баса да ірі халыаралы йымдара мше болып абылданды. Сонымен бірге 1992 ж. КСРО-

ныкезігде басталан жне Одаты ыдырауымен кшейе тскен экономикалы дадарыса

арсы жйелі кресті басталан жылы болды. азастанда инфляция жыл аяында 3000 пайыза

жетті.1993ж. соында азастанда 4 саяси партия тіркелді. Республикада 30-ден аса оамды-

саяси йымдар, 68 р трлі орлар тіркеуге алынды. 1993 ж. соына арай оамды-саяси

озалыстар йымдасан саяси кшке айналды.

 

Билет

  1. азастан 1917 жылы Апан революциясы кезінде.

1917 ж апанда Ресейде буржуазиялы-демократиялы революция болып, монархия тылды. Петроградтаы оиалар туралы хабарды азастан халы,лтты-демократиялар озалысты басшылары уанышпен арсы алды. азатан патша билігіні тылуына птап, оны здеріні асырлар бойы жргізген кресіні нтижесі, 1916 ж. лт-азатты озалысына ала тартан масаттарыны анааттандырылуы деп таныды.1917 ж. наурыз, суір айларында р жерде жмысшы жне солдат депутаттарыны Кеестері рылды. Жекелеген алаларда (Оралда, Верныйда, Амолада, Семейде, улиеатада) ырыз (аза) лтты комитеттері пайда болды. 1917 ж. 20 наурызда ол Ресей азаматтарыны белгілі бір дін стануына немесе ай лта жататындыына байланысты ытарын шектеуді жойды. Уаытша кімет «братана жмысшы жасатарын» отанына айтару туралы шешім абылдады. Революциялы пиылдаы жмысшылар Кеес арылы 8 са-ты жмыс кнін енгізуге, Кеестерді бадарламасына помещиктерді жерін тркілеу туралы алаптарды осуа кш салды.

  1. лы Отан соысы жылдарындаы аза КСР-ні мдениеті.

Соыс жылдары азастана 23 театр, 146 балалар йі кшіріліп келдінді. Кеес мдениетіні аса крнекті айраткерлері аайынды Васильевтер, М.Жаров, академик В.Вернадский жне басалар республикада кадр дайындаа жне мдениетті дамытуа кмек крсетті. 1941 ж. араша айында кшіріліп келінген «Мосфильм», «Ленфильм» киностудиялары мен Алматы киностудиясы негізінде кркем фильмдерді біріккен орталы киностудиясы жымдасытрылды. Онда Кеес киносыны С.Эйзенштейн, Л.Трауберг, С.Юткевич, Ф.Эрмлер, Н. Черкасов, М.Жаров, Л.Орлова сияты здік шеберлері жмыс істейді. 1942-1944 ж. азастана Майданнан 22 делегация келіп айтты. Осыны брі майдан мен тыл бірлігіні ныаюына жрдемдесіп, кес адамдарыны жеіске деген сенімін кшейтті. Насихат тарату жмыстарында лт аармандарыны бейнелері пайдалынылды.

  1. КСРО-ны таралуы. ТМД-ны рылуы.

КСРО-ны ыдырауы-1991 ж. 25 желтосан М.С.Горбачев КСРО Президенті ызметінен босатылды. 1991 ж. 26 желтосанда КСРО-ны мір сруін тотатандыы туралы Декларация жарияланды. Республика егемендігі орныуымен бірге Республика Президентін бкілхалыты сайлау ажеттігі туындады. аза КСР Жоары Кеесіні кезектен тыс сессиясында «Президент сайлау жніндегі За» абылданып, Президенттік ызметке Н..Назарбаевты кандидатурасы сынылды. ТМД-ны рылуы- 1991 ж. тамыз ткерісінен кейін КСРО-ны ыдырау рдісі тез арынмен жзеген аса бастады. 1991 ж. 8 желтосанда Минскідегі Беловеж келісімі. 1922ж. КСРО-ны ру туралы келісім-шартты жою. Туелсіз Мемлекет тер Одаын (ТМО) ру туралы келісімге келу.1991 ж. 13 желтосанда Ашхабад келісімі. 1991 ж. 17 наурызда референдумда азастан халыны 94,1%-ы Одаты сатау ажеттігін жатап дауыс берді. 1991 ж. желтосанына дейін КСРО-ны рамында болан республикаларды брі мемлекеттік туелсіздігін жариялады. азастанда туелсіздік алуа арсы кштер беле алды. Орыс автономиясын ру идеясы. Солтстік обл.-ды Ресейге осу идеясы. 1991 ж. 21 желтосанда Алматы келісімі. атысушы елдер: азастан, ырызстан, збекстан, Тжікстан, Тркіменстан, РКФСР, Украина, Беларусь, Молдова, зірбайжан, Армения. Барлыы- 11 республика. Грузия баылаушы есебінде атысты. КСРО Президенті М.С.Горбачев шаырылан жо.

Билет

  1. «Алаш» партиясыны рылуы.

«Алаш» партиясы (1917-1920)-1917 ж. Апан ткерісінен со Ресей конституциялы демократиялы партиясыны аза мше тобынан ралан. Траасы- лихан Бкейханов. 1917 ж. 21 араша кні «аза» газетінде Алаш партиясы бадарламасыны жобасы жне съез материалдары жарияланды. «Алаш» партиясыны міргекелуі лкен саяси мселе еді. Сол кездегі аза зияларыны ылыми жмыстарымен де, оу-аарту ісімен де, алашы аза тілінде басылымдар шыару рекетімен де, кркем дебиетімен де айналысанын круге болады. 1917 ж. 5-13 желтосанда Орынбор аласында 2-ші Жалпыаза съезі теді. Съездегі аралан мселелер: аза-ыыз автономиясы; милицияру; лт кеесі: оу мселесі; т.б.. 1917 ж. суірде азастанды Жетісудаы съезі тті. 1917 ж. 27 суір-7 мамыр аралыында азатарды Семей облысты съезі болды.1917 ж. 21-26 шілдеде Орынбор жаалпыаза съезі. 1917 ж. мамырда мсылмандарды Бкілресейлік съезі болды.

  1. азастандытар Мскеу, Сталинград шін шайастарда.

Мскеу шайасы- 1941 ж. 30 ыркйекте- 1941 ж. 6 желтосан. Батыс шекараны кзеткен 485 шекара заставасы жау шабуылын алашы арсы алды. Брест амалыны ораушылары 1941 ж. 22 маусымынан 1 айдан астам уаыт жауа ттеп трды. 1941 ж. 16 арашада 28 танк жоюшылар тобыДубосеково разъезінде жауды 18 танкісін жойып жіберді. 1941 ж. 24 маусымда Литваны Шяуляй аласында алаш рет рыса кірісті.

Сталинград – 1942 ж . 17 шілде – 1943 ж. аяталы. 1942 ж. кзінде Сталинград шайасыны жалыны Батыс азастан даласын жетті. 1942 ж. кзде Каспий алабына соыс жадайы енгізілді. Ерлік крсеткен азатар- М.А.Баскаков, ани Сафиуллин, Нркен бдіров, асым Аманжолов т.б.

  1. Дниежзі азатарыны тыш рылтайы.

1992 ж. ыркйек, азан айларында Алматыда дниежзі азатарыны тыш рылтайы тті.

лемні 70-ке жуы елдеріндегі аза диаспорасы-3 млн 200 мы. Тркиядан «Алаш»

сыйлыыны иегері, адірменді Халифа Алтай келді. 2002 ж. 23 азанда Тркістанда дние жзі

азатарыны 2-ші рылтайы тті. 1993 ж. 17 желтосанда азатарды дние жзілік

ауымдастыыны тсау керек салтанаты болды. 1993 ж. зінде-а азастана Монолияжан,

Тркиядан, Ираннан жне ТМД елдерінен 7,5 мы аза отбасы кшіп келді.1992 ж. 14

желтосанда Алматыда азастан халытарыны тыш форумы ткізілді. 1995 ж. 12

желтосанда «азастан Республикасы мемлекеттік наградалары туралы» За кші бар

Жарлыа Елбасы ол ойды.

Билет

  1. азастандаы бкілресейлік саяси партияларды ызметі.

Саяси партия ру шін ажетті алышарттар тек 1917 ж. Апан революциясынан кейін ана

алыптасты. Алашы жалпыаза съезін ткізу шін «аза» газеті жанынан ралан

йымдастыру бюросы кн тртібіне «аза саяси партиясын жасау мселесін» сынып, оан

мынадай негіз келтірді: «Реседе осы кнде трлі саяси партиялар» бар. 1917 ж. 21-26 шілде

аралыында Орынбор аласында ткен Жалпыаза съезі аза саяси партиясын у туралы

мселе арап, мынадай шешім абылдайды: «аза халыны з алдына саяси партиясы болуын

тиіс кріп, бл партияны жобасын жасауды съезд «Шуро-и-Ислама» сайланан аза

кілдеріне тапсырды. Партияны негізі демократиялы федеативтік парламенттік республикаа

рылма...».

  1. азастан соыстан кейінгі жылдарда (1946-1953 жж.)

1947 ж. желтосанда карточкалы жйе мен республика ебекшілерін азы-тлікпен жне нерксіп тауарларымен млшерлі амтамасыз ету жойылды. Осы жылы аша реформасы жргізілді. Азы-тлікті негізгі трлерінен мен ннан істелінетін таамдара, етке, нерксіп тауарларына деген баа тмендеді. 1946 ж. КСРО-ны кптеген аудандарында аштыты басталан фактісі белгілі. Нан, ет німдері, ст жетіспеді. Адамдар аштытан ле бастады. Біра бл елден мият жасырылды. Соыстан кейінгі экономикалы саясатты басты аидасы- ауыр нерксепті біржаты жылдамдатылан дамуы болып ала берді. Материалдымтаждытарды анааттандыру соыстан брыны жылдардаы 2-ші кезекке ыыстырылды.

  1. азастан Республикасыны за мерзімдік даму бадарламалары.

Аымдаы жылды 17-атарында Р-ны Президенті Н..Назарбаев азастан халына арнаан «азастан жолы- 2050: бір масат, бір мдде, бір болаша атты» Жолдауын жариялады. Биылы Жолдауыны басты ерекшелігі лемде дамыан 30 елді атарына кіру жоспары жне оны жзеге асыру баытында атарылатын наты іс-шаралар айындалды. Нарыты атынастара кшуді алашы жылдарында жоспарлау ісіне мн берілмеді, «нары дегеніміз- жоспарсыз, стихиялы даму» деген тсінік беле алды. Н.Назарбаев кейіннен: «Нарыты бас кезінде жоспар атаулыа жоламай кеткеніміз бар болатын. Енді байап отырса, мселе жалпы жоспарлауда емес, алай жоспарлуда екен»,-деп жазды. Бгінгі кнмен ана мір сріп, аымдаы міндеттерді шешумен ана жре беруге болмайтын еді. Сондытан 1997 ж. соында Президент Н.Назарбаев 2030 жыла дейінгі азастанны даму стратегиясын анытап, онымен халыты таныстырды. Президент бл стратегияны блолаша рпа алдындаы жауапкершілік сезімімізді крінісі деп баалады. «азастан-2030» стратегиясында оамны за мерзімді басым масаттары- жеті баыт бле крсетілді. Олар:1. лтты ауіпсіздік; 2.Ішкі саяситратылы пен оамны топтасуы; 3. Экономикалы рлеу; 4. азастан азаматтарыны денсаулыы, білімі мен л-ауаты; 5. Энергетика ресурстары; 6. Инфрарылым, клік жне байланыс; 7. Ксіпой мемлекет. 2012 ж. соына араан шата «азастан -2030» стратегиясыны негізгі масаттары уаытынан брын толыымен орындалды. азастан дниежзілік дамуды алдыы легіне шыты.

Р-ны Президенті Н.Назарбаевты кезекті жолдауы «азастан – 2050» стратегиясы- алыптасан мемлекетті жаа саяси баыты» 2012 ж. Желтосанында, елді Туелсіздік кні мерекесі арсаында жарияланды. Жолдада оамды ызметті барлы аялары амтылан. Саясатта орталысыздандыру баыты жаласын табады. Экономикада 2050 ж. Дейін дниежзіні дамыан 30 еліні атарына осылу кзделеді. 2025 ж. Дейін аза тілі елде жетекшілік межеге шыады. Соан оса, аталан мерзім ішінде аза тілі латын ліпбиіне кшеді.

 

Билет

азастанда Кеес кіметіні орнауы.

Кеес кіметіні орнауыны 2 трлі жолы болды: 1. нерксіп орталытарымен темір жола

жаын, жмысшылар басым От. жне Солт. Айматарда- бейбіт жолмен. 2. Сібір, Орал, Жетісу

казактары мен офицерлер басым аудандарды крес жолымен. аза лкесінде Кеес билігі

алдымен теміржол бойындаы алаларда орнады. 1917 ж. арашада Орынборда атаман Дутов

контрреволюциялы ткеріс жасап, кімет билігі азатарды «скери кіметі» олына кшті.

«Жетісу сукери кіметі» де бкіл кімет билігін басып алды. 1918 ж. 15-16 атарда

останайдаы Кеестер съезінде бкіл уезде Кеес кіметін орнату туралы шешім абылданды.

1918 ж. басында Ырыз, Торай уездерінде Кеес кіметі орнады. 1991 ж. наурызда Жетісу

облысында Кеес кіметі орнады. 1917 ж. аза-1918 ж. наурыз аралыы Кеес кметі лкеде

тгел орнап бітті. Орал кеес кіметі иын, жадайда орнатылды: 1918 ж. атар.Павлордар кеес

кіметі билігін з олына алды:1918 ж. атар.