Ридданы ш трі болатынына раннан длел.
Сз кпірлігі
Алла Таала ранда айтты:
«Олар ештее айтпаандыы жайлы Алланы атымен ант ішеді. Ал шындыында, олар кпірлік/арсылы сз айтып, Ислама келгеннен кейін кпір болды» [Тубе сресі 9/74-аят.]
Имам л-уртуби, оан Алланы раымы болсын, осы аята атысты былай деді: «Бл аятта жаланды сенімділік ретінде мезейтін барлы нрсе арылы кпірлікті болуы ммкін екеніне нсаулы бар».
Имам л-Байдауи, оан Алланы раымы болсын, зіні тпсірінде: «олар кпірлік сз айтан болатын» деген сздерді «Исламнан кейін кпірлік танытты» деп тпсірлеген болатын.
Баса сзбен айтанда, егер адам сзбен кпірлік білдірсе, жрегімен соан сенбесе де, бл оны Исламнан шыарады.
Алла Таала айтты:
«Егер олардан сраса, олар лбетте: «Біз бар боланы бос нрселерге беріліп, ойнады», – дейді. Олара айт: «Алланы, Оны аяттарын жне Оны Елшісін келеке еттідер ме?»» [Тубе сресі 9/65-аят.]
Имам бу Бак л-Жасас, оан Алланы раымы болсын, осы аятты тпсірінде былай деп айтан: «Бл аятта ойнап айтандар мен сенімділікпен істегендер кпірлік сз танытуда бірдей екеніне нсаулы бар, тек егер оларды мжбрлеп істетпеген деген шартпен, йткені мнафитар з сздерін тек алжын екенін айтан, ал Алла Таала олар бл алжындары шін кпір боландарын хабарлады».
Амал кпірлігі
Алла Таала айтты:
«рі тн мен кндіз жне кн мен ай – Оны белгілерінен. Кнге де, айа да сжде жасамадар, оларды жаратан Алланы зіне ана сжде жасадар, егер лшылыты Оан арнап істейтін болсадар» [Фуссилт сресі 41/37–аят.]
Бл аятта Ислам ламалары кпірлік амал ретінде арастыратын жлдыздар мен трлі пттара сжде жасау амалына аны тыйым салынан.
Сенім кпірлігі
Алла Таала айтты:
«Мминдер – олар Аллаа жне Оны Елшісіне сеніп, одан кейін кмн келтірмегендер» [Хужурат сресі 49/15–аят.]
Бл аятта кдік, мысалы, сенімдегі кпірлікті бір трі екеніне нсаулы бар.
Ридданы ш трге: сенім, амал жне сз деп блуді негізі ранда бар екеніне жоарыда келтірілген аяттардан аны болды.
Трт мзхаб ламаларыны діннен шыуды (ридданы) ш трге блу мселесіндегі пікірлері.
Ханафи мзхабы
Шейх ли ибн Мхаммед л-Баздауи, оан Алланы раымы болсын, былай деді:
«Ридда мселелерінде кемсіту – бл кпірлік, не нрсені кемсіткені себебінен емес, сол кемсітуді здігінен. йткені кемсітуші бны дейі жне з еркімен істейді, ал кпір сз арылы кемсіту – бл ха дінді орлау, сондытан бны барлыыны мні бір (яни егер адам алжыдап кпір сз айтса, демек оны жрегінде сондай нрселерге итермелейтін белгілі бір млшерде екіжзділік пен кпірлік бар) боландытан, ондай адам сол сздері шін діннен шыады, кемсіткен нрсесі шін емес. Мжбрленген адам блек, себебі ол мжбрлі трде істеп жатан нрсесіне сенбейді дегенді білдіреді».
[Дерекнама: ли ибн Мхаммед л-Баздауи, «Кашфу л-Асрар шарх усул л-Баздауи», 4\600.]
Шейх Фахруддин ибн Манср л-Фарани л-Ханафи, оан Алланы раымы болсын, «Фатау» жинаында былай деп айтты:
«Егер адам з еркімен кпірлік сз айтса, жрегінде иманды болса да, ол кпір болады жне Алла Тааланы алдында да ммин болмайды».
[Дерекнама: Фахруддин ибн Манср л-Фарани л-Ханафи, «Фатауа одиХан», 3\573.]
Шейх Бурхануд`дин Махмуд ибн Ахмад ибн Мазах л-Ханафи «л-Мухит» кітабында былай деді:
«Егер адам кпір сзді оны кпір сз екенін біле тра жне сенімділікпен айтатын болса, онда ол кпір болады. Егер адам кпір сзді оны кпір сз екенін білімей жне сенбей айтса, кпшілік ламаларды пікірі бойынша, ол брібір кпір болады жне ол надандыпен аталмайды. Егер адам кпір сз айтса, ал оны жрегі имана толы болса да, ол адам кпір жне жрегіндегісі оан кмек бермейді».
[Дерекнама: Бурхануд`дин Махмуд ибн Ахмад ибн Мазах л-Ханафи, «Фатауа Татархания», 5\458.]
Шафии мзхабы
Имам л-Харамейн `Абдул-Млик ибн Абдуллах л-Жувейни, оан Алланы раымы болсын, былай деп айтты:
«Кім кпір сз айтып, сол кезде жрегінде бл сздерге деген кініш болды десе (яни зілдеп айтан боласа), ол сырттай да (яни мсылмандар алдында) жне іштей де (Алла Таала алдында) кпір».
[Дерекнама: Ибн Хаджар л-Хайтами, «з-Зауажир», 1\45.]
Шейх Имадуддин ли ибн Мхаммед л-Харраси ш-Шафии, оан Алланы раымы болсын, зіні «Ахкам л-ран» кітабында:
«Егер олардан сраса, олар лбетте: «Біз бар боланы бос нрселерге беріліп, ойнады», – дейді. Олара айт: «Алланы, Оны аяттарын жне Оны Елшісін келеке еттідер ме?»» осы Тубе сресіні 9/65-аятыны тпсірінде былай деді:
«Бл аятта кемсітуші мен сеніп істегендер, егер мжбрлеп істетпеген болса, кпір сз танытуда бірдей екеніне нсаулы бар, йткені мнафитер з сздерін тек алжын екенін айтан, ал Алла Таала олар бл алжындары шін кпір боландарын хабарлады. Бл Алла Тааланы белгілерін кемсіту – кпірлік екенін крсетеді».
Имам Фахруддин р-Рази, оан Алланы раымы болсын, «Мафатих л-`айб» кітабында «Олар ештее айтпаандыы жайлы Алланы атымен ант ішеді. Ал шындыында олар кпірлік сз айтып, Ислама келгеннен кейін кпір болды» деген Тубе сресіні 9/74-аятыны тпсірінде айтты:
«шінші мселе. «…Ислама келгеннен кейін кпір болды» сздері мыналарды мезейді:
1. Дінді андай да бір трде кемсіту – бл Алла Таалаа сенбеу (кпірлік) болып табылады. йткені кемсіту (Аллаа жне Оны дініне деген) немрайлыты мезейді. Ал имана атысты маызды ереже – дінді шама келгенше лытау, ал бл екі нрсе (кемсіту мен лытау) ешашан осыла алмайды.
2. Кпірлік тек ана жрек амалдарына жатады» дейтіндерді теріске шыарушы аят.
3. Бл аят оларды айтан сздері кпірлік екенін крсетеді. Тіпті олар бан дейін мнафитер болса да, йткені кпір адамда кпірлік айта-айта жаарып труы ммкін.
4. Адамда иман келтіргеннен кейін де кпірлік пайда болуы ммкін.
Мхиддин ибн Шараф н-Нууи ш-Шафии, оан Алланы раымы болсын, «Раудат т-Т`алибин» кітабыны «ридда» бабында былай деді:
«[Ридда] – Исламны тотатылуы. Кейде ол маынасы кпір болан сз шін болуы ммкін жне де кпірлікті мезейтін, дейі жне кемсітумен жасалан амалдар шін болуы ммкін. Мысалы, пттара немесе кнге лшылы жасау немесе ранды лас жерге тастау, кнге табыну элементтері бар сиырлы.
Имам айтты: «Бізді шейхты кейбір ескертпелерінде амал здігінен кпір бола алмайды делінген. Біра бл – оны тарапынан болан лкен ателік жне мен бны тек оны бл мселедегі атесін крсету шін келтірдім».
Сондай-а маынасында кпір бар сз айтылан шін кпірлік болуы ммкін. Ол сеніммен, ыырлыпен немесе алжыдап айтыланы маызды емес».
[Дерекнама: Имам н-Нууи ш-Шафии«Раудат т-Т`алибин», 7\284-283.]
Имам н-Нууи, оан Алланы раымы болсын, Муслимні «Сахихына» жазан тсіндірмесінде сиыр мселесін талдап былай деген:
«[Сиыр] – кпірлік болуы ммкін немесе онда кпірлік болмауы да ммкін, алайды ол лкен кн болады. Егер оны ішінде кпірді мезейтін амалдар не сздер болса – кпірлік, ал жо болса – кпірлік емес. Оны йрену мен йрету жайлы айтатын болса, бл – харам. Ал егер оны ішінде кпірлік болса, онда (оны йрену жне йрету де) кпірлік болады».
[Дерекнама: Имам н-Нууи ш-Шафии, «Шарх Сахих Муслим». Китаб с-Сихр, Баб с-Сихр.]
Шейх Таиюд`дин с-Субки ш-Шафии, оан Алланы раымы болсын, «Фатау» кітабында былай деп айтты:
«Такфир – бл шарии кім, оны себебі – Алла Тааланы стемдігін жне Оны Илиятін немесе пайамбарларды борышын теріске шыару немесе Шариат кпірлік деп санаан сздер не амалдар, бл трк ету болмаса да (яни, адам жрегінде ондай сенімде болмаса да)».
[Дерекнама: Шейх Таиюд`дин с-Субки ш-Шафии, «Фату Субки», 2\586.]
Шейх Са`дуддин т-Тафтазани, оан Алланы раымы болсын, былай деп айтты:
«Ридда мселесінде кемсітуші не нрсені кемсіткені шін емес, сол кемсітуді здігі себебінен кпір болады, йткені бл – дінді маза етіп орлауды бір трі. Сондай-а бл аятта крсетілгендей, сенімні згеруіне жанама нсау болып табылады: «Егер олардан сраса, олар лбетте: «Біз бар боланы бос нрселерге беріліп, ойнады», – дейді. Олара айт: «Алланы, Оны аяттарын жне Оны Елшісін келеке еттідер ме?»» [Тубе сресі 9/65–аят]. Бл аятта «діннен шыу тек сенімні згеруімен ана болады» дегендерге арсы жауап бар».
[Дерекнама: Шейх Са`дуддин т-Тафтазани, «Шарх Талуих `аля таудих», 2\402-403.]
Ибн Хажар л-Хайтами, оан Алланы раымы болсын, былай деп айтты:
«Кпірлік пен ширк трлеріне адам бны болашата немесе жаын арада жасау ниеті жатады. Мндай адам сол кезде бірден кпір болады. Жне егер адам тіпті ммкін емес болан бір нрсені орындалуын (діннен шыуа) шарт етіп ойса, онда ол да кпір болады. (Немесе егер) ол оны кпір ылатын нрсеге сенсе, немесе соан мезейтін амал жасаса немесе сз айтса жне ол (кпір сз) сенімділікпен, асарысаннан немесе кемсітумен айтылу–айтылмауына арамастан».
[Дерекнама: Ибн Хажар л-Хайтами, «з-Зауажир», 1\49.]
Млики мзхабы
л-Хафиз Юсуф ибн `Абдуллах ибн `Абд л-Барр л-Млики, оан Алланы раымы болсын, былай деп айтты:
«Ибн Исхак айтты: «Егер адам Алла Таалаа немесе Оны Елшісіне тіл тигізсе, немесе Алла Таала тарапынан тскенді теріске шыарса, немесе Алла Тааланы пайамбарларынан болан пайамбарды лтірсе, біра жрегінде Алла Таала тсіргенді мойындап трса да, ондай адам кпір болады деген ламалар арасында ижма бар»».
[Дерекнама: л-Хафиз Юсуф ибн `Абдуллах ибн `Абд л-Барр л-Млики, «т-Тамхид», 4\226.]
л-`ади бу Бкір ибн л-`Араби л-Млики, оан Алланы раымы болсын, «Егер олардан сраса, олар лбетте: «Біз бар боланы бос нрселерге беріліп, ойнады», – дейді» деген аята атысты тпсірінде былай дейді:
«Бл сздер не шындап айтылды, не зілдеп айтылды, біра олар алай айтылан болса да, бл – кпірлік болып табылады. Кпірлік сзбен айтылан алжын – кпірлік, жне бл мселеде ммет арасында келіспеушілік жо. Бекіту жне растау – бл Аиат пен білімні бауыры, ал кемсіту – бл жалан мен надандыты бауыры».
[Дерекнама: Ибн л-`Араби, «Ахкам л-ран», 2\976.]
л-`ади `Йяд ибн Мса л-Млики, оан Алланы раымы болсын, былай деп айтты:
«Егер Пайамбара, оан Алланы игілігі мен слемі болсын, тіл тигізген адам бны аламаан болса жне бан сенбеген болса, біра оан атысты кпірлік сздер – ланеттеу, балааттау, (оны зін немесе ол алып келгенді) жаландыта айыптау сздерін айтса, немесе оан атысты тыйым салынанды оан жатызса, немесе оан міндетті боланды теріске шыарса, немесе оан кемшілік болып табылатынды жатызса. Мысалы: ол адам Пайамбара атысты лкен кнні жатызса, немесе оны пайамбарлыты алай атаруына не адамдар арасында азылы жргізуіне тіл тигізсе, немесе оны зіні, шыу тегіні лылыында жне оны ілімінде немесе оны дниеден алыс болуында кмнданса, немесе ол жеткізгеннен жалпыа млім болан нрсені немесе тауатурмен (яни, кптеген жолдармен жеткен) хабарды теріске шыарса, сонымен бл хабарды теріске шыару шін, немесе ол жайлы неше трлі аыматы жне тн болмайтын нрсе айтса, немесе андай да бір трде оны сынаса, тіпті оны сынау барысында бан сенім білдермегені жне сынауды меземегені жайлы длелдер болса да, немесе айтылан сзі наданды, ашулану, мас болу, ойды жинаы болмауы, зейінсіз сз сйлеуі, ткаппарлы немесе сзде аатты кетуімен деп длелденсе де, бл адамны кімі – лім жазасы, йткені кпірлік мселесінде ешкімде зір жо. Жне оны аыл–есі дрыс бола тра, сзде жаылысып алуы немесе жоарыда аталандарды біріні серінен айтандыы жайлы млімдемелер оны атамайды, тек егер оны мжбрлеп айтызан болса, ал оны жрегі имана толы болса ана».
[Дерекнама: л-`ади `Йяд ибн Мса л-Млики, «Шифа», 2\331.]
Таы ол былай деген:
«Жне де біз бкіл мметті адасушылыта болуын мезейтін сздерді айтан немесе кез–келген бір сахабаа такфир шыаран рбір адамны кпірлігі туралы наты айтамыз. Жне де біз ижм`а бойынша тек кпір адам ана жасайтын амалдарды (мысалы кнге, айа, пттара табыну) істеген адамны кпірлігі жайлы айтамыз, тіпті егер ол адам зіні Исламы жайлы айтып трса да».
[Дерекнама: л-`ади `Йяд ибн Мса л-Млики, «Шифа», 2\396-397.]
Жалалуд`дин `Абдуллах ибн Наджм ибн Шас л-Малики, оан Алланы раымы болсын, былай деп айтты:
«Ридда аны кпірлікке сену арылы, наты кпірлік бар сзбен жне кпірлікті білдіретін амалмен танылу ммкін».
[Дерекнама: Жалалуд`дин `Абдуллах ибн Наджм ибн Шас л-Малики, «`Ад л-джуахир с-смина фи мзхаб лим л-мдина», 3\297.]
Шейх Халил ибн Исхак л-Малики, оан Алланы раымы болсын, былай деп айтты:
«Ридда – бл аны кпірлік (сенім), немесе кпірлігі бар сз, немесе соан мезейтін амал, мысалы ранды оыса тастау жне т.с.с.».[Дерекнама: Шейх Халил ибн Исхак л-Малики «Мухтасар Халил», 281–бет.]
Ханбали мзхабы
Ибн л-уд`дама л-Мадиси л-Ханбали, оан Алланы раымы болсын, муртадд (діннен шыушы) жайында:
«Оны оразасы бзылады. Жне ол [Ислама айта кіргеннен со] оны теу керек. Адам айтадан Исламды сол кні немесе кейін абылдааны маызды емес. Оны діннен шыуы Исламнан шыаратын сеніммен, немесе кпірге тсіріретін кмнмен, немесе кемсітумен не кемсітусіз болан кпір сз айтумен байланысты болуы маызды емес. Жне Алла Таала айтты: «Олар ештее айтпаандыы жайлы Алланы атымен ант ішеді. Ал шындыында олар кпірлік сз айтан болатын жне Ислама келгеннен кейін кпір болды» [Тубе сресі 9/74-аят.]
Жне бны барлыы ораза ибадат боландытан, оны шарты – діннен шыуменен бзылан ниет. Намаз, ажылы сияты, йткені бл – таза ибадат, ал ридда намазды жойан трізді оразаны да жояды».
[Дерекнама:Ибн л-уд`дама л-Мадиси л-Ханбали, «л-Муни», 4/370.]
Таы ол былай деген:
«Кім Алла Таалаа шындап не зілдеп болсын тіл тигізсе, ол кпірлікке тседі, сондай-а, кім Алла Тааланы, Оны аяттарын, пайамбарларын немесе Оны Кітаптарын кемсітсе, ол да кпірге тседі. Алла Таала айтты: «Олар ештее айтпаандыы жайлы Алланы атымен ант ішеді. Ал шындыында олар кпірлік сз айтан болатын жне Ислама келгеннен кейін кпір болды» [Тубе сресі 9/74-аят.]
Жне де кемсітушіні жазаламау шін тек оны Исламы ана жеткіліксіз екенін білу керек. Пайамбара тіл тигізгенні тубесі абылданбайды. Ал Алла Таалаа тіл тигізушіні тубесі тіптен абылданбайды».
[Дерекнама: Ибн л-уд`дама л-Мадиси л-Ханбали, «л-Муни», 12\298-299.]
Мхаммед ибн Муфлих л-Ханбали, оан Алланы раымы болсын, былай деп айтты:
«Муртадд – бл Исламнан дейілеп немесе зілдеп шыан адам».
[Дерекнама: ибн Муфлих л-Ханбали, «л-Фуру`», 6\164.]
Шейх Мау`и л-Карамани л-Мадиси л-Ханбали, оан Алланы раымы болсын, былай деп айтты:
[«Муртаддты кімі» жайындаы блім]: «Ол – зіні Исламынан кейін кпір болан адам. Кпірге трт нрсемен жетеді: сзбен (мысалы, Алла Тааланы, Оны Елшісін балааттау, немесе пайамбарлыа дмелену, немесе Аллаа серік осу), немесе амалмен (мысалы, пттара сжде ылу, ранды оыса тастау), немесе сеніммен (мысалы, Алла Тааланы серігі бар екеніне сену, немесе зинаны, не шарапты, не сол сияты шариатта аны тыйым салынан кімдерді рсат деп сену), немесе осыларды біреуіне кмн келтіру».
[Дерекнама:Шейх Мау`и л-Карамани л-Мадиси л-Ханбали, «Длил т-Талиб», 317.]
Соы
Оыан адамда бл снниттік фитаы дара немесе маргиналды пікір деген ой алыптаспас шін, біз саналы трде «ридданы» ш трі болатыны жайлы ламаларды кптеген сздерін келтірдік. Керісінше, бл мселеде ижм`а (ламаларды бірауыздан келісуі) бар, сондытан лу Суннаны лы ламаларыны бл сздеріне арсы келу – аны адасушылы.
Біз бл мселелерді оып йрену – «фарзул-`айн» екенін тсінуіміз ажет, яни барлы мсылмандара міндет, йткені имандары осыан байланысты. Сондай-а, біз бл мселеге атысты ілімді мсылмандара жеткізуіміз керек жне бнда олара деген шынайы кмек, оларды амын ойлау жне бауырлы махаббат таныту бар, йткені бны негізінде адамды Тозаа апаратын барлы нрселерден сатандыра келе, оны Жннатты болуын алау тілегі жатыр.
Автор: бу ли л-шари л-Ханафи
Дерекнама: Darulfikr.ru
Ahlusunna.kz сайтында жарияланан кез келген апараттарды кшіріп алып, зге желілерге таратушылардан жне баса сайттара жариялаушылардан міндетті трде Ahlusunna.kz сайтына сілтеме оюларыызды сраймыз.