Гигиенаны ысаша даму тарихын сипаттаыз

Гигиенаны кп асырлы дамуын 2 кезеге блуге болады: эмприкалы жне ылыми-сараптамалы. Эмприкалы, халы гигиенасыны жетекші элементтері болып трын й, таматану, су кздерін пайдалану, ауруларды оашалау, жеке бас гигиенасын шектеу сипатындаы сыныстар болды. Эмприкалы гигиена ары арай даму кезедері ерте Индияда, ытайда, Египетте, Грецияда, Рим империясында жаласты. Эмприкалы гигиена туралы алашы ойлар ертедегі ататы дрігер Гиппократты мына: «ауа, су жне жер жайлы» трактатында келтірілген.Сонымен атар, гигиенаны дамуына лес осан Асклепий, Гален, Демокрит.Орта асырда санитарлы жадай тменгі сипат ала бастаан кезде, араб дрігері Авиценнаны «Медицина каноны» атты ебегі бкіл лемге белгілі болан. 17-18 асырларда гигиена арынды дами бастады. Бл кезде ксіптік гигиена бойынша Б Рамаццинийді алашы ебектері мен М.В. Ломоносовты ататы ебектері жары кре бастады. 18-19 жзжылдыта капитализм арынды дами бастаан уаытта ылыми-сараптамалы медицина пайда болды, оны негізін неміс алымы М.Петтенкофер салды. Л.Пастер, Р.Кох, Э.Паркс, М.Петтенкофер, И.Франкты ебектері алдын алулы медицинаны бірінші рет ылыми негізге жгінуге септігін тигізді. Ресейде гигиенаны дамуына кп лес осан алым А.П.Доброславин мен Ф.Ф.Эрисман болды, блар гигиена кафедрасын алашы йымдастырушылар болып табылады, экспреминтальды жмыстарды кеінен олданып, гигииена бойынша нсаулар жазды. Революциядан кейін алдын алу сзі денсаулы сатауды даму барысында кеінен орын алды. 1922 жылы санитарлы-эпидемиологиялы ызмет йымдастырылды. Бан лкен лес осан Н.А.Семашко, З.П.Соловьев, А.Н.Сысин, А.Н.Марзеев жне т.б. Гигиенаны масаты мен міндеттеріні жне мазмныны кееюі коммуналды гигиена,ебек гигиенасы, таматану гигиенасы, балалар мен жасспірімдер гигиенасы тарауларыны зінше блінуіне келді. Гигиена ылымы мен тжірибені дамуына ылыми-институттар мен гигиена кафедраларыны рылуы септігін тигізді.

1932 жылы Республикада бірінші рет Алматы аласында медициналы институт ашылды. азастандаы санитарлы ызметті йымдастырушыларды бірі болан Н.Н.Попов негізін салды. Кафедраларды йымдастыру жне онда жргізілген ылыми зерттеулер гигииенаны негізі болып табылды, осыан байланысты Республикадаы барлы гигиенаны дамуы осы негізгі сйеніп отырды. азіргі уаытта азастанда Е.Алтынбеков, А.А.Лукашев, В.А.Козловский, Е.Н.Сраубаевтарды ебек гигиенасы бойынша мектептері бар, коммуналды гигиена бойынша (И.С.Корякин, Б.А.Неменко), таматану гигиенасы бойынша ( Т.Ш.Шарманов , С.П.Терехин жне т.б.), оршаан орта гигиенасы жне экология бойынша (К.Р.Амрин, .И.Кенесариев жне т.б.), Ебек гигиенасы жасаан ебектеріні негізгі баыттары ндіріс салалары мен ауыл шаруашылытарында кеінен олданылып келеді. оршаан орта гигиенасы мен адам экологиясыны ебектері мнай газ айматарында жне ракета-ядролы сына айматарында олданылса, ал таматану гигиенасыны ебектері Республика аумаында фундаментальды жне олданбалы аспектілеріні негізін салды.

IXжне XX асырларды басындаы гигиена ылымны негізін алаушылар жне крнекті кілдері: ЭрисманФ.Ф., ДоброславинА.П., ХлопинГ.В., СысинА.Н., Мольков А.В. жне т.б. алымдарды ебектерін атаыз.

Гигиена грек сзі — Gиgіеіпоs — емдеу, денсаулы келеді деген маына береді, профилактика деген ым. Адам азасына айналаны оршаан сырты орта факторлары мен леуметтік жадайларыны тигізетін серін зерттейтін медициналы ылым. Медицина ылымдарыны те крнекті салаларыны бірі. Медициналы оу орындарында санитарлы-гигиеналы факультеттері мен кафедралар бар. Арнаулы трде маман-дрігерлер-гигаенистер дайындалады.

Гигиена — ауруларды алдын алуа жне денсаулы сатауды орайды. Денсаулыа зиян келтіретін азы-трлерін жойып жіберуге гигиенистер ат салысады. Денсаулыа зиян келтіретін факторларды болмауын гигиена ылымы ата баылау жасап отырады. Адамдарды айналасын оршаан сырты ортаны факторларын негізге ала отырып, гигиенистер адамзат баласыны тіршілігі мен ебегіне ыайлы жадайлар жасауа адамзат баласын аурулардан айытыруа, дерттер мен лік крсеткіштерін тмендетуге тіршілік мірді зартуа, ебекке деген абілеттілікті ктеруге жне т.б. биологиялы жадайларды жасартуа баытталан ылым.

Ресейде гигиенаны дамуына кп лес осан алым А.П.Доброславин мен Ф.Ф.Эрисман болды, блар гигиена кафедрасын алашы йымдастырушылар болып табылады, экспреминтальды жмыстарды кеінен олданып, гигииена бойынша нсаулар жазды. Революциядан кейін алдын алу сзі денсаулы сатауды даму барысында кеінен орын алды. 1922 жылы санитарлы-эпидемиологиялы ызмет йымдастырылды. Бан лкен лес осан Н.А.Семашко, З.П.Соловьев, А.Н.Сысин, А.Н.Марзеев жне т.б. Гигиенаны масаты мен міндеттеріні жне мазмныны кееюі коммуналды гигиена,ебек гигиенасы, таматану гигиенасы, балалар мен жасспірімдер гигиенасы тарауларыны зінше блінуіне келді. Гигиена ылымы мен тжірибені дамуына ылыми-институттар мен гигиена кафедраларыны рылуы септігін тигізді.

Азіргі замандаы Р- жне ТМД елдеріні йгілі алым-гигиенистері: СидоренкоГ.И., Буштуева К.А., Измеров Н.Ф., Амрин К.Р., Шарманов Т.Ш., Алтынбеков Б.Е., Неменко Б.А., КенесариевУ.И. жне т.б. алымдарды ебектерін атаыз.

Трегелді Шарманов (1930 жылы туан), гигиенист-нутрициолог, медицина ылымдарыны докторы (1967), профессор (1968), Р ылым академиясыны академигі (1994). лытауды тлегі. араанды медицина институтын бітірген (1955). 1958-1962 жылдары лытау ауданы ауруханасыны бас дрігері. 1962-1968 жылдары араанды облысында лкелік патология ылым зерттеу институтында ызмет атарды. 1968-1971 жылы Атбе медицина институтыны ректоры, 1971-1982 жылы азКСР Денсаулы сатау министрі, 1973-1984 жылдары КСРО Медицина А Таам институты аза филиалыны директоры. 1985-1988 жылдары КСРО Денсаулы сатау министрлігіні Орталык дрігерлер білімін жетілдіру институтында кафедра мегерушісі. 1988 жылдан Р А Таам инститыны директоры. Негізгі ылым ебектері таматану физиологиясына арналан. Шарманов ылыми-зерттеу ебектері мен монографияларында «денсаулы» ымын ауымы ке категория жне е биік парасаттылы ндылы рі дние жзі халытарын тсіністікке келетін днекер ретінде арастырады. Ол Б дние жзі денсаулык сатау ісіндегі е ірі оиа деп таныан декларациясы «20 асыр денсаулы сатау ісіні лы хартиясы» атанан Алматы халыаралы конференциясын (ВОЗ/ЮНИСЕФ;1978) ткізуге басшылык жасады. 30 авторлы кулігі бар. 8-10-сайланан азКСР Жоары Кеесіні депутаты. «Парасат», Октябрь революциясы, Халытар достыы ордендерімен марапатталан. Жезазан аласыны рметті азаматы.