Жеке бас гигиенасы оыту масаты мен міндеттерін негіздеіз

Жеке бас гигиенасы дегеніміз – ол кнделікті денсаулыты сатап, оны ныайтуа баытталан шаралары. Бл – тн ктімі, ауыз уысын, тісті тазалау, ыайлы ая-киім кию, й ішінде тазалы сатау.
Кнделікті тері гигиенасы шін олданыатын шаралар: теріні тазалыта стау шін денені, басты сабындап жуу жйелі дадыа айналуы ажет. Аптасына бір рет моншаа барып жуыну, душа шайыну керек. Ал жиірек кір алатын бет, ол, мойын осымша ктімді ажет етеді.

Тіс пен ауыз уысы ктіміне мыналар жатады:

1. Белгілі бір тртіп бойынша тіс ысышпен тіс тазарту.

2. Кніне тіс екі рет тазартылып трса, ысышты орта есеппен аланда трт айда бір рет, ал талшытары синтетикалы болса, 6-8 айда 1 рет отыру керек.

олдаы барлы микробтарды 90 % тырна астында орналасады жне оларды тек шеткамен ана тазартуа болатынын ескерту керек. Бет пен мойынды таерте жне йытар алдында жуса боланы.

Аяты аптасына кемінде бір рет, сіресе жазда, кнде жуып тру ажет. Ая терлейтін болса, тнге арай терден тылу шін суы сумен аяты жуып, табанды, барма арасын аптасына екі рет 5% формалин ерітіндісі сіген матамен срту керек. ол, олты асты жне денені баса бір бліктері терлесе, дезодарант олдану сынылады, арнайы нташалар себіледі.

Жеке бас гигиенасы гигиеналы ылымны ерекше блігі болып табылады, себебі, ол,оамды гигиенадаы сияты орындауа міндетті трде мжбр ететін мемлекеттік механизмдерсіз, адамны з еркімен зіні жеке мірі мен рекеттері рдісіндегигиеналы нормалар мен ережелерді сатау арылы зіні денсаулыын сатауы мен ныайтуы жніндегі, мселелерді зерттейді.

«мірді зарту нері - оны ысарту емес» деген ертеде. азіргі кездегі адамны аурулары, е алдымен, оны алыптасан мір сру сипаты мен мінез-лына байланысты.ркениет адама олайлы жадайлар тудырып ана оймай, сонымен бірге, оршаан ортаа тсетін техногенді жктемелеріні лайуына, адама тсетін апаратты жктемелеріні жоарлауына, шектен арты психоэмоционалды зорлануына, озалыс белсенділігіні азайуына, арты немесе жеткіліксіз таматануына, маскнемдікті, темекі шегуді, нашаорлыты, соз аурулары, ЖИТС суіне жне т.б жаымсыз былыстарды туындауына себеп болды. Бл факторларды кпшілігі, таралуы бойынша, халыты ебекке абілеттілігіні нашарлауы мен лім-жітімі жаынан алдыы орындарды бірін алатын, жрек-ан тамырлары аурулар дамуыны ауіп-атер факторлары болып табылады.

Оларды баса да ке таралан ауруларды: бауыр, ас орыту мшелері, йы асты безі ауруларыны, семіздік, сусамыр ауруы, атерлі ісіктер, невроздар, т.б. дамуында рлі аз емес. Ішімдікке салыну мен есірткі заттарды пайдалану, бдан баса, жеке тланы деградациясына, суицида, мір сру затыыны едуір ысаруына, денсаулыында ааулары бар рпаты дниеге келуіне, АИВ (ВИЧ), соз аурулары, С гепатитін, т.б. ауруларды жтыру дегейіні суіне кеп соады.

Мндай жадайда, жеке бас гигиенасыны негізі болып табылатын салауатты мір салты жеке бас адамны денсаулыын алыптастыру шін мір сруді негізгі стилі болып табылады. Академик Н.М. Амосов: «Дені сау болу шін, адам едуір жне немі з кшін салу тиіс. Оларды ешнрсемен алмастыруа болмайды» деген. Салауатты мір салты бір-бірімен зара байланысты бірнеше элементтерден ралады: таматану мдениетінен, озалыс мдениетінен жне эмоция мдениетінен. .Жеке бас гигиенасы салауатты мір салтыны барлы аспектілерін амтитын ке ауымды сратарды арастырады. Оны сферасына дене жне ауыз уысы гигиенасы, дене шынытыру жне шыныу, киім жне ая киім гигиенасы, жынысты гигиенасы, жеке таматануды гигиенасы, зиянды деттерді алдын алу, психогигиена, ебек жне демалу гигиенасы, трын й гигиенасы кіреді.Жеке бас гигиенасы сынатын ережелер мен нормативтері, оларды адам ынып олданан кезде, гипокинезиямен, арты таматанумен, семіздікпен, жйке-психикалы жне аыл-ой жктемелеріні шамадан тыс болуымен тиімді кресуге; сондай-а, аутоагрессивті серлерді жне кптеген ауруларды дамуыны алдын алуа ммкіндік береді. Сонымен бірге, жеке бас гигиенасыны ережелерін орындау жеке аландаы адамны зі шін ана емес, оны айналасындаы адамдар мен бкіл оам шін де маызды болып табылады. Мысалы, жеке бас гигиена ережелерін орындамау, жпалы жне паразиттік ауруларды, соны ішінде, соз ауруы мен ЖИТС-ті таралуына себеп болатын негізгі факторларды бірі болып табылады. Темекі шегу темекі шеккен адамны ана емес, кбінесе оны жанында болан, біра темекі шекпейтін адамдарды кпесінде атерлі ісіктерді даму аупін тудырады.

Салауатты мір салтын стаудаы мотивация, жеке бас гигиенасын білу жне оан дадылану адамны жас кезінен бастап алыптасуы тиіс жне р трлі тіршілік жадайлара байланысты болмай, бкіл мірі бойына саталып тру ажет. Тек осы жадайда ана олар, ауруларды тиімді трде бірінші жне екінші реттік алдын алуды, з денсаулыын ныайтуды, азаны пайдаланылмаан ммкіншіліктерін жетілдіруді иінтірегі (рычагы) болады.

Жеке бас гигиенасыны жекелеген аспектілері оулыты баса да тарауларында келтірілген. Бл тарауда тек, тері жне ауыз уыс гигиенасы, киім мен ая киім гигиенасы сияты, жеке бас гигиенасыны негізгі сратары арастырылады.

1. Тері жне ауыз уысыны гигиенасы.

1.1. Тері гигиенасы.Тері кптеген ызмет атарады. Оны бірі - ораныш ызметі. Заымдалмаан тері белгілі бір дрежеде азаны кптеген химиялы ластаушы заттардан, микроазалардан, ысты пен суытан, ультраклгін сулелерді радиациясынан жне баса да физикалы факторлардан, механикалы заымдалулардан орайды. ораныш функциясыны іске асуы барысында, эпителийді табашалы рылымыны, суда ерімейтін жне ферменттерді серіне траты сырты мйізді абатты, тер жне май бездерінен блінетін заттар мен теріні рН ортасы маызды рл атарады. Теріні, олты асты, мадай, мрын-ерін тері абаты жне мойыннан баса, кп бліктерінде, блінген терді реакциясы те ышыл болып, оны бактериялара арсы серін амтамасыз етеді. Май бездерінен блінетін тері майы да, бактерицидтік асиетке ие болып, ораныш ызмет атарады. Теріні жоары иілгіш асиеті жне серпінді тері астылы май абатыны болуы трлі механикалы серлерді тмендетеді.

Теріні коллагенді, серпімді жне аргирофильді талшытары, сонымен атар тыыз мйізді абаты, оны беріктік асиетін амтамасыз етеді. Теріні немі физиологиялы жаарып отыруы тері беттеріні аза шін зиянды заттар мен микроазалардан тазарып отыруына ыпал етеді, ал меланин пигментіні болуы ультраклгін сулелеріні зиянды серін азайтады. Тері, азаны жылу беру рдістеріне атыса отырып, жылу реттегіш ралдарды бірі болып табылады.

Тері арылы жылу беру жолдарыны ішінде тер блінуіні маызы ерекше болып табылады. Ауаны температурасы жоары болан кезде, тер блінуі, азаны ызып кетуіне ммкіндік бермей, 10-12 есе суі ммкін. Теріні маызды ызметі - заттарды азадан сырта шыару болып табылады. Тер жне май бездеріні слімен бірге зат алмасуды соы німдері жне азаа тскен кптеген ксенобиотиктер блініп шыарылады. Бйректі шыару ызметі бзылан кезде, тер бездері арылы азотты шлактарды едуір блігі шыарылады.

Теріде, азаа сер ететін факторлар жнінде мліметтерді орталы жйке жйесіні абылдауын жзеге асыратын, те кп рецепторлар – жылулы, суыты, тактильді, ауыру, т.б. жинаталан. Тері оршаан ортамен азаны газ алмасу ызметіне атысады. Теріні тыныс алу ызметіні нтижесінде, ол тулік бойына кмірышылыны 7-9 г шыарып, оттегіні 3-4 г сііреді, бл азаны барлы газ алмасуыны 2% райды. Теріні беткі абаттарында Д друменіні синтезі жреді.

Осы барлы алуан трлі ызметтерді іске асуы, едуір дрежеде теріні тазалыына байланысты. Теріні ктімі нашар боланда, теріде шаны блшектері, кір, микроазалар, тер жне май бездерінен блінетін зат алмасу німдері жинаталады, нтижесінде осы бездерді шыару ттіктері бітеледі, теріні тыныс алу жне заттарды шыару ызметтері бзылады, бактерицидтілігі крт тмендейді.

Теріден сырта шыарылан органикалы заттар жаымсыз иісті, шыш осылыстар тзе отырып, ыдырайды. Бактериялар, вирустар, микроскопиялы саыраулатар, дамуына олайлы жадай тауып, сіп-не бастайды, бл дерматиттерді, іріді, саыраулатар тудыратын жне баса да тері ауруларыны дамуына кеп соады. ол терісі жне арты тіс аймаы мен шат аймаыны терісі микроазалармен е кп ластанады. Таам німдеріні, ыдысты жне баса да трмысты керек-жаратарыны бактерияларымен жне гельминт жмыртыларымен негізгі ластаушы кзі жиі ол болып табылады.

Сондытан, денені немі таза стап отыру керек жне тері мен шаштара жасы ктім жасау ажет. Бл шін, теріні жне шашты р трлі жуыш заттарды кмегімен немі шайып, жуып отыру ажет. Кнделікті йытар алдында жне таерте бет, ол, мойынды, сонымен атар, олты астын, арты тіс аймаы мен шат айматарын міндетті трде жуу ажет. Кнделікті йытар алдында міндетті трде аяты сабынмен жуу жне шлыты уатылы ауыстырып отыру ажет. Кнделікті таерте жне кешкісін душ абылдау те олайлы болып табылады. Аптасына бір рет барлы денені душ астында немесе моншада, губка не жке жне сабын немесе азіргі кездегі пайдаланатын жуыш заттарын (сусабын, р трлі гель, т.б) олдана отырып, тазарту ажет.

Сабын - майларды сілтілермен деу арылы алынан жоары май ышылдарыны тздары болып табылады. Сабынны рамында болатын сілтіні серінен, терідегі майлар ерігіш болып, сабынаайналады. Сілті, сол сияты белоктармен суда жеіл еритін, су арылы жасы жуылатын, альбуминаттар тзетіндіктен, оларды да ерігіштігін жоарылатады. Теріні тазаруына жкені механикалы сері, сонымен атар, кірді зіне сііріп алатын кпіршіктер де жадай жасайды. Дегенмен, сабынды жиі олдану, сіресе, ра теріні майсыздануына кеп соады, теріні ышынуына, шашта айызаты пайда болуы мен шашты тсуіне келеді. Сондытан, дене мен ол терісін жуу шін, рамында бос сілті аз млшерде осылан сабындарды пайдалану ажет. Ондай сабындара бейтарап жне маймен асын аныан сабындар жатады. Е жмса сер ететін асиеті бар «Балалар сабыны», «Глицеринді», «Ланолинді» сабындар болып саналады. Оларды рамында бос сілті млшері 0,05%-дан аспайды. Сілтілі сабындара жататын шаруашылы сабында бос сілтіні млшері 2% дейін жетуі ммкін.

Дене гигиенасы шін азіргі кезде жуыш жне косметикалы заттарды ке ауымы олданылады. Иіс сабындар мен монша сабындарына р трлі иістендіргіш заттар, сімдік оспалар, емдік - профилактикалы жне зарарсыздандыратын заттар осылады. Алайда, атты сабындар сілтілі німдер болатындытан, тері сыртындаы гидролипидті абыты бзады, нтижесінде, эпидермисті ткізгіштігі жоарылап, р трлі зиянды серлерге лсіз келеді. Сондытан, жуыну шін сйы сабындар мен душа арналан гельдер тиімді болып келеді, оларды рамындаы жуыш жне тазартыш негізі ретінде амфотерлі беттік-белсенді заттар (ББЗ) олданылады. Бндай жуыш заттар теріні липидтік балансын бзбайды жне тері бетінде лсіз ышылды орта тзеді. Микробтара арсы заттар осылан сабындарды жиі олдануа болмайды, себебі оларды серінен патогенді микрофлора ана емес, сонымен атар, теріні зіндік микрофлорасы да жойылып, оны ораныш ызметі нашарлайды.

Шаш та, тері сияты, сырты ортаны кптеген - лас атмосфера, ысты немесе суы, кнні зиянды сулелері, хлорланан су трізді олайсыз факторлар серіне шырап отырады. Шашты рауы мен тсуіні себебі, кбінесе шашты дрыс ктпеу, яни, сілтілі сабынды жиі олдану, ысты фен, кпіргіштерді, шаш атырыштарды, бояуларды жиі пайдалану болып табылады. Шашты жуу шін, рамында амфотерлі жне иондалмаан ББЗ бар, жмса су сабындарды пайдалану керек. Олар теріге жне шаша ораныш сер береді. Жмса су сабындарды олдану, шашты ластану кезінде ана емес, тіпті, кн сайын жууа да ммкіндік береді, ал брын, майлы шаштарды 5-7 кнде 1 реттен жиі емес жне ра шаштарды - 10-12 кннен кейін жуу сынылан болатын.

Денені гигиеналы ктімінде те кшті сауытыратын сері бар, е жасы ралдарды бірі монша болып табылады. Моншаларды кптеген трлері бар, алайда, оларды ішінде е кп тараланы, орысты булы жне финні ра ысты (сауналар) моншалары. Бл моншаларды ерекшелігі - ондаы бу блмесіні болуы. Булы моншаларды бу блмесінде ауаны температурасы 40-50ºС дейін, ал салыстырмалы ылалдылыы - 75-80% дейін жетеді. ра ысты моншаларда ауаны салыстырмалы ылалдылыы, керісінше, тмен - 15-20% болады, ал температурасы, сіресе, жоары срелерде, булы моншаа араанда, анарлым жоары дегейге жетеді. Бу блмесінде болу адама те кшті сер етеді. ан тамырлары жне тері саылаулары кеейеді, терді кп блінуі байалады. Дене температурасы 38-39ºС дейін ктеріледі. Тамыр соысы жне тыныс алу жиілеп, артериялы ан ысымы тмендейді. Термен р трлі шлактар, микроазалар кетіріледі. Монша бйрек сті бездеріні, орталы жйке жйесіні ызметін ынталандырады, теріні тыныс алуын жасартады, азадаы зат алмасу рдістерін кшейтеді, психоэмоционалды тонусты жоарылатады.