Киім жне ая киім гигиенасыны адам мірі шін маызы.

Киім р трлі ызметтерді атарады. Ол адамды сырты ортаны олайсыз факторларынан орайды, олайлы жылылы жадай амтамасыз етеді, теріні ластанудан, механикалы заымдалудан орайды. Пайдаланылуына арай киімні бірнеше трлері болады: трмысты, ксіптік, спорт, балалар, скери, ауруханалы киімдер. Киімдерді рбір тріне зіндік гигиеналы талаптар ойылады, біра олар шін келесі гигиеналы талаптар жалпы болып табылады:

1. Жергілікті жерді белгілі климаты, ауа райы жне жыл мезгілі жадайында олданылатын киімдерді осы жадайларда азаны олайлы жылулы жадайын амтамасыз ететін жылу сатайтын асиеті болу керек.

2. Киімні ауа ткізгіштігі мен су ткізгіштігі адам жрген орта жадайыларына байланысты болуы керек.

3. Киімні пішімі адамны еркін имылдауын шектемеуі, тыныс алу мен ан айналымын иындатпауы, денені жеке бліктерін ыспауы керек.

4. Азаа осымша дене жктемесін тсірмеу шін, киім шектен тыс ауыр болмауы керек, оны салмаы адамны дене массасыны 8-10% аспауы керек.

5. Синтетикалы материалдардан тігілген киім спецификалы иіс шыармайтын, денсаулыа зиянды химиялы заттар блмейтін, сол сияты, киімні бетіне статикалы электрлікті жинамайтын болуы тиіс.

6.Киім берік жне оай тазартылатын болуы керек.

оршаан ортаны жадайларына сйкес киімні олайлылыы киім астылы микроклимат пен адамны жылу сезінуі крсеткіштері бойынша аныталады. Киім астлы микроклимат деп, киім мен тері арасындаы ауа абатыны физико-химиялы сипаттамаларыны (температура, ылалдылыы, кмірышыл газыны концентрациясы) жиынтыын атайды. Оларды шамасы мен динамикасы азаны жылу реттейтін рдістерімен, метеожадайлармен жне киімні асиеттерімен аныталады.

Киімні асиеттері, негізінен киімні пішімі мен киім тігуге олданылан матаны асиеттерімен аныталады. Киімді тігуге табии жне химиялы талшытардан жасалан маталар пайдаланылады. Табии талшытардан жасалан мата брыннан олданыса ие, адама гигиеналы жаынан олайлы асиеттері боландытан, баса маталара араанда, лі кнге дейін артышылыын сатайды. Олара сімдік текті (мата, зыыр, пенька, джут жне т.б.) жне жануар текті талшытардан (жібек, жн) жасалан маталар жатады. Химиялы талшытарды жасанды жне синтетикалы деп блінеді. Жасанды талшытарды табии шикізатты - целлюлоза мен баса материалдарды деу урдісінде алады. Жасанды талшытар тобына вискоза, ацетат, шацетат, казеин талшытары жатады. Синтетикалы талшытарды кмірсутек шикізаттарынан (мнай, газ, таскмір) жне баса да органикалы осылыстардан химиялы синтездеу реакциялары арылы алады. Синтетикалы талшытарды алу жолы мен асиеттеріне байланысты біріктірлген бірнеше топтара бледі: полиамидтік (капрон, нейлон, перлон, ксилон жне т.б.), полиэфирлік (лавсан, терилен, дакрон, т.б.), полиуретандык, поливинилхлоридтік (хлорин, винол), поливинилспирттік (винилон, куралон), полиакрилнитрильдік (нитрон, орлон, т.б.). Талшытардан дайындалатын жіптер иерілген жне тыыз немесе борпылда, жеіл болады. Матаны рылымы маталы жне тоылан (трикотажды) болады.

Маталарды сипаттайтын асиеттеріне: ауа ткізгіштігі, бу ткізгіштігі, ылал сыйымдылыы, гидрофильділігі (су сорыштыы), гидрофобтылыы, жылу ткізгіштігі, гигроскопиялылыы (ылал кабылдаыштыы), липофильділілігі, газ сііргіштігі, кн энергиясына атынасы жатады.

Ауа ткізгіштігі деп, зіні саылаулары арылы маталарды ауаны ткізу абілетін айтады. Жасы ауа ткізгіштігі киім астылы кеістікте ауаны озалуы мен алмасуын амтамасыз етеді, бл теріден блінетін жне микроазаларды тіршілігі нтижесінде тзілетін су буларыны жне зат алмасуыны шыш німдеріні шыарылуына жадай жасайды жне азаны ызып кетуден сатайды. Ауа ткізгіштігі мата талшытарыны тоылуы сипатына, саылауларды млшері мен клеміне, алыдыына, ылалдану жне ластану дегейіне байланысты. Борпылда жне саылауы кп, жннен жасалан, тоылан жне жібек маталарды ауа ткізгіштігі жеткілікті дрежеде болады, е нашар ауа ткізгіштік – тыыз драп, брезент, тыыз мата маталарына тн. Егер, киім кп абатты болса, абаттарыны ішінде біреу ауа ткізбейтін жадайда, барлы киім ауа ткізбейтін болады. Киім суланан жне ластанан кезде, ауа ткізгіштігі тмендейді, себебі матаны саылаулары су мен кір блшектеріне толады. те алы маталарды ауа ткізгіштігі тмен болады.

Бу ткізгіштігі деп, маталарды киім астылы кеістікте тзілген су буларын ткізу абілетін айтады. Матаны саылаулары арылы сзіліп тетін ауадан айырмашылыы, су булары талшытар арылы диффузия жолымен теді. Бу ткізгіштігіні, сіресе, булану арынды жретін ысты микроклимат жадайларында, оршаан ортаа алыпты жылу беруді амтамасыз ету шін маызы зор. Жасы бу ткізетіндерге - мата матасы, аз бу ткізетіндерге - жн маталары, одан да тмен ткізетіндерге - а терілері, аса тмен ткізетіндерге - синтетикалы маталар жатады.

Маталарды ылал абылдаыштыы, оларды киім асты кеістіктен де, сырты ортадан да, су буларын сііру абілетін сипаттайды. Киімні ішкі абаттарыны гигроскопиялылыы жеткілікті болуы керек, себебі терді тері бетінен сіірілуіне жадай жасайды. Сырты киімні гигроскопиялылыы, керісінше, тмен болуы керек, йткені, ылалдану нтижесінде, киімні жылу сатайтын ызметі тмендейді. Гигроскопиялылыы жоары маталара жннен жасалан матлар жне замш жатады, олар суды з массасыны 1/4/- 1/3 блігіне дейінге млшерде сііре алады. Мата маталары суды аз сііреді - ра массасыны 1/7-1/8 блігіне дейінгі млшерде, синтетикалы маталарды гигроскопиялылыы е тмен, олар суды те аз сііреді, сііретін млшері мата массасыны тек 1/20-1/200 блігін райды.

Маталарды ылал сыйымдылыы - мата ылалдананда, зіні саылауларында суды стап алуы абілеті. Ол пайызбен белгіленеді. Жоары ылал сыйымдылыы киімні гигиеналы асиеттерін едуір тмендетеді. Саылаулары сумен толуы нтижесінде, матаны ауа ткізгіштігі тмендейді, жылу сатайтын асиеті нашарлайды, себебі, суды жылу ткізгіштігі ауаны жылу ткізгіштігінен 28-29 есе жоары. Бдан баса, ра матаа араанда, ылал матадан сулелену жне булану нтижесінде, жылуды кп берілуінен жылу жоалтуы жоарылайды. Маталарды е жоары ылал сыйымдылыы р трлі болады. Мысалы, жн маталарында ол - 45%, стенде - 13%, фланельде - 66% райды.